این روزها، ایام کریسمس و میلاد عیسی مسیح است؛ ارمنی‌های ایران که بیشترین جمعیت مسیحیان ایران را تشکیل می‌دهند، ششم ژانویه را به این مناسبت جشن می‌گیرند اما حال و هوای کریسمس در ایران نیز مثل بیشتر کشورها که ۲۵ دسامبر را به عنوان میلاد عیسی مسیح جشن می‌گیرند، از چند هفته‌ قبل شکل می‌گیرد.

بعضی از خیابان‌های مرکز تهران بخصوص خیابان میرزای شیرازی (نادرشاه)، حال و هوای کریسمس به خود می‌گیرد و مثل روزهای قبل نوروز شلوغ می‌شوند و کسب و کار فروشندگان رونق می‌گیرد.

تصویر

جلوی مغازه‌ها درخت‌های کاج گذاشته می‌شوند و گاهی بابانوئل‌هایی نیز در خیابان می‌چرخد تا به خصوص با کودکانی که از این خیابان می‌گدرند، عکس بگیرند و آنها را خوشحال کنند.

درخت‌ها و تزئینات کریسمس البته چندان ارزان نیستند، قیمت‌ کاج‌ها با توجه به سایز و کیفیت‌شان بین «۸۸۰ هزار تومان تا بیش از ۱۳ میلیون تومان» نوسان دارد. عروسک بابانوئل نیز از «۲۶۰ هزار تومان تا ۱۳ میلیون تومان» فروخته می‌شوند و در سایت‌های اینترنتی نیز عروسک‌های بزرگ بابانوئل تا بیش از« ۱۹ میلیون تومان» هم قیمت‌گذاری شده‌اند.

دوهفته مانده به کریسمس (۲۵ دسامبر)، بعضی از ویدئوها در شبکه‌های اجتماعی نشان می‌داد که تعدادی از کودکان با شال و کلاه در خیابان میرزای شیرازی با فلوت، آهنگ معروف کریسمس به نام «جینگل بلز» را اجرا می‌کردند و خبر از فرارسیدن کریسمس می‌دادند، مشتریان و رهگذران دور آنها جمع شده‌اند و به نغمه و نوای آنها گوش می‌دادند

هر ساله همزمان با افزایش جنب و جوش مردم کشورهای دنیا و آماده شدن برای جشن کریسمس، در ایران نیز -بخصوص در یک دهه اخیر- تصاویری از خیابان‌های تهران، اصفهان و چند شهر دیگر منتشر می‌شود که نشان از توجه مردم به آداب و رسوم کریسمس دارد.

به اذعان رسانه‌های ایران و تصاویری که منتشر می‌شود این حس و حال مخصوص پیروان مسیحیت نیست و براساس آمار بعضی از رسانه‌ها از جمله خبرگزاری فارس حدود «۹۰ درصد خریداران محصولات کریسمس مسلمان» هستند که منازلشان را آذین می‌بندند و گاهی به طنز یا جدی گفته می‌شود خانواده‌های غیرمسیحی چنان «علاقمند» به خرید درخت کاج شده‌اند که گاهی درخت کاج، نصیب مسیحیان نمی‌شود و دست خالی به خانه برمی‌گردند.

درخت کریسمس و تزئینات مربوطه به عنوان یک کالای لوکس وارداتی محسوب می‌شود و قیمت آنها بالا است و به طور طبیعی همه خانواده‌ها توان مالی برای پرداخت چنین مبالغی را ندارند و حتی گزارش‌ها نشان می‌داد که بازار خرید آجیل و میوه برای شب یلدای امسال نیز کم رونق‌تر از سال‌های گذشته بوده است.

در چنین شرایطی این سوال مطرح می‌شود که دلیل استقبال بخشی از جامعه ایران بخصوص در کلان شهرها از خرید‌های کریسمسی چیست؟

هزینه‌های میلیاردی برای کریسمس

 

کریسمس مثل نوروز با خودش زرق و برق و شادمانی به همراه دارد. فروشگاه‌های بزرگ وزنجیره‌ای بطور مشخص در کشورهای غربی از چهار تا پنج ماه قبل از فرارسیدن کریسمس، به استقبال آن می‌روند و به اصطلاح «بازار گرمی» می‌کنند تا مشتریان رغبت بیشتری به خرید داشته باشند و به عبارتی بازار کریسمس بزرگترین و مهمترین محرک اقتصادی برای این کشورها است.

به طور معمول کشورهای مختلف همه سالی گزارشی از گردش مالی در ایام کریسمس منتشر می‌کنند چنانکه براساس برخی از گزارش‌ها، خانواده‌ها در بریتانیا در سال‌های ۲۰۲۰، ۲۰۲۱ و۲۰۲۲ به ترتیب بیش ۲۴، ۲۵ و ۲۰ میلیارد پوند برای خرید ایام کریسمس هزینه کرده‌اند. براساس پیش‌بینی‌ها در بریتانیا، برای سالجاری این مبلغ با ۳۷ درصد افزایش به بیش از ۲۷ میلیارد پوند خواهد رسید و به طور متوسط هر خانواده بیش از ۶۰۰ پوند برای کریسمس، هزینه می‌کنند.

بازار کریسمس در ایران به نسبت کشورهای غربی ناچیز است و قابل مقایسه نیست و در عین حال آمار دقیقی نیز از گردش مالی این بازار وجود ندارد.

روزنامه آرمان در دی‌ماه سال ۹۵ در گزارشی نوشت که گردش مالی کریسمس در ایران، دستکم ۲۱ میلیارد تومان است و اجناس چینی گوی سبقت را از همه کشورها ربوده‌ و بازار را از آن خود کرده‌ است.

براساس گزارش خبرگزاری فارس در دی‌ماه سال ۹۸، مردم تهران حدود «شش میلیارد تومان» برای خرید درخت‌ کاج هزینه کردند و این خبرگزاری مهمترین دلیل چنین بازار و تجارت پرسودی را «عکس‌های یادگاری سلبریتی‌ها با کاج‌های کریسمس و تبریک آغاز سال نو میلادی» دانسته بود.

اگرچه اقتصاد می‌تواند سهمی در گسترش و رواج فرهنگ کریسمس در ایران داشته باشد اما رسانه‌ها و جامعه شناسان دلایل مختلفی برای اقبال به کریسمس ذکر کرده‌اند.

رسانه‌های ایران از جمله روزنامه شرق در دی‌ماه سال ۹۸ نوشته بود «علل گرایش جوانان به کریسمس را باید در ریشه‌های اجتماعی دیگری جست‌وجو کرد و در کوتاه‌مدت به وجود نیامده‌اند، بلکه ریشه در سال‌ها و دهه‌های اخیر تحولات اجتماعی ایران دارد».

«نوگرایی و مدرنیسم»

احمد بخارایی، جامعه شناس و استاد دانشگاه، همراهی ایرانیان با کریسمس را از نشانه‌های «نوگرایی و مدرنیسم» می‌داند و براین باور است که افزایش علاقه مردم به کریسمس به دلیل علاقمندی به مسیحیت نیست.

آقای بخارایی در گفت‌وگو با بی‌بی‌سی فارسی براین باور است که «در ایران به شکل کلی اقبالی به سوی دین وجود ندارد» و در بین جوانان، دین مطرح نیست و دینداری در بین میانسالان و کهنسالان نیز در بعد عاطفی و اندکی مناسکی وجود دارد اما در بعد معرفتی، دین به معنای وجود چارچوب منسجم فکری و منطقی کمتر مشاهده می‌شود.

این جامعه شناس و استاد دانشگاه می‌گوید با وجود اینکه ممکن است در ایران «چهره خشونت‌باری از دین نشان داده شود و باعث علاقمندی بعضی از مردم به دین‌هایی شود که چهره رحمانی‌تر و آرام‌تری دارد» اما اقبال به سمت جشن آغاز سال جدید میلادی در ایران به دلیل اعتقاد و گرایش به سمت مسیحیت نیست.

آقای بخارایی می‌گوید اقبال به کریسمس دو علت دارد نخست اینکه هر بهانه‌ای که بتواند خانواده ایرانی را دور هم جمع کند و بتواند خودی نشان دهد که عمدتا در جشن‌ها و اعیاد تجلی دارد، می‌تواند برای ایرانی‌ها جالب باشد.

آقای بخارایی با یادآوری شب یلدا، سیزده‌بدر، چهارشنبه سوری و عید نوروز در فرهنگ ایران می‌گوید که «جشن و شادی با فرهنگ ایرانی بیشتر سازگار است و جای تاسف دارد که ما یا گرفتار شادی‌های افراطی یا گرفتار مصیبت‌ها و عزاداری‌های افراطی هستیم.

احمد بخارایی تاکید دارد که علت بعدی این است که جشن ژانویه و آغاز سال میلادی یک چهره مدرن هم به خود گرفته است وانگار ایرانی‌ها می‌خواهند به نحوی همدلی و همراهی و همسفری خودشان را با آنچه در دنیای مدرن در جریان است، نشان دهند و از این طریق می‌خواهند به شکل غیرمستقیم نشان دهند که آنها مدرن فکر می‌کنند و این مانند مناسبت‌هایی مانند ولنتاین و هالووین یک نشانه است که در فرهنگ غرب برجسته است و بخشی از ایرانی‌ها با آن همدلی می‌کنند.

 

کریسمس و مخالفت روحانیون

در کنار دیدگاه آقای بخارایی درباره کریسمس در ایران، کسانی مانند فاضل میبدی، استاد حوزه علمیه قم، براین باور است که مخالفت برخی از روحانیون با مسائلی مثل جشن کریسمس و درخت سرو و چهارشنبه سوری نتیجه عکس داشته است.

در گذشته‌های دور ایرانیان در شب یلدا درخت سرو را به دلیل مقاومتی که در مقابل سرما دارد، تزیین می‌کردند و از این جهت با درخت کاج در کریسمس بسیار قرابت دارد و درباره مشابهت سنت استفاده از کاج و سرو مطالب مختلفی نوشته شده است.

آقای میبدی به سایت انصاف نیوز گفته است که «اینکه مردم در روز کریسمس شادی کردند، مشکلی ندارد، نفس شادی کردن خوب است و نباید مانع آن شد».

به نظر می‌رسد از نگاه این افراد، کریسمس وسیله یا بهانه‌ای برای شاد بودن جامعه ارزیابی می‌شود. در سال‌های اخیر موضوع «شادی» بسیار مورد توجه محققان و صاحب نظرانی مانند محسن رنانی، استاد اقتصاد قرار گرفته است و از هر اتفاق و جشنی که شادی آفرین باشد استقبال می‌کنند.

آقای رنانی در ۳۰ آذرماه امسال در مطلبی با عنوان «یلدا و صبر شادمانه» در کانال تلگرامی‌اش نوشته است « در ایران ما نیز، با احتمال خیلی بالا و البته نه خیلی دیر، شب یلدا پایان می‌یابد... و «صبر شادمانه» پوششی برای محافظت از خویش در برابر یخبندان‌‌های سنگین اجتماعی و سیاسی است».

این استاد اقتصاد درباره این شادی می‌گوید: «من به پایان یلدا امیدوارم، چون نسل نو را سرشار از انرژی شکفتن می‌بینم. نسلی که بیش از همه نسل‌های پیشین خود، به حقوق بشر، به حقوق طبیعت و به حقوق حیوان اعتقاد دارد».

از منظر جست وجوی جامعه امروز ایران برای شاد بودن، می‌توان به سلسله‌ اتفاقاتی که در سال‌های اخیر در ایران رخ داده، بخصوص جنبش اعتراضی سال گذشته اشاره کرد. چنانکه انتشار رقص و پایکوبی افرادی مانند «خدانور»، «نیکا» و بقیه معترضانی که کشته‌ شدند به نوعی نمادی از جریان داشتن روح زندگی و نشاط در تک تک آنها و جامعه ایران بود و در هفته‌های اخیر نیز شاهد ترند شدن شادی «صادق بوقی» در شبکه‌های اجتماعی بودیم.

نظر علی خامنه‌ای درباره کریسمس

 

حکومت ایران در سال‌های گذشته تبلیغات «ولنتاین» را ممنوع کرد و برای فروشندگان و مغازه‌هایی که هدیه‌های ولنتاین را می‌فروشند، خط و نشان کشید اما با توجه به حساسیت که نسبت به فعالیت اقلیت‌های دینی دارد، تاکنون محدودیتی برای بازار کریسمس بوجود نیاورده است.

در دوره ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد، در دی‌ماه سال ۸۴ درحالی که از تربیون‌های رسمی ایران پیام‌هایی علیه اسرائیل منتشر می‌شد، دولت وقت برای نشان احترام به جامعه مسیحیان، اعلام کرد که پنج هزار درخت کاج به آنها هدیه می‌دهد و تلویزیون دولتی ایران نیز بیش از گذشته برای تولد مسیح برنامه تولید و پخش کرد اما این یک روند نبود و یک استثنا بود و جامعه مسیحیان ایران نیز مانند سایر اقلیت‌های دینی از محدودیت‌ها رنج می‌برند.

با افزایش توجه‌ها به جشن کریسمس در هفتم دی‌ماه سال ۱۳۹۷ علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران از نگاه فقهی به این موضوع واکنش نشان داد و در پاسخ به سوالی مبنی که بعضی از مسلمانان عيدهای مسيحيان را جشن می‌گيرند، آيا اين کار اشکال ندارد؟ پاسخ داد که «جشن گرفتن ميلاد حضرت عيسی مسيح فی نفسه اشکال ندارد ولی نباید به گونه‌ای باشد که موجب ترویج فرهنگ منحط غرب یا انحراف عقیده و مفسده گردد».

سازمان «درهای باز»(اوپن دورز) که هر سال گزارش و فهرستی از آزارها و محدودیت‌های مسیحیان در کشورهای جهان منتشر می‌کند در گزارش سالیانه این سازمان برای (۲۰۲۳) نوشته است ایران بعد از کره شمالی، سومالی، یمن، اریتره، لیبی، نیجریه و پاکستان، هشتمین کشور در دنیا از نظر برخورد با مسیحیان و نوکیشان دینی است و افغانستان در رتبه نهم قرار دارد