نقدی بر اثر : Tage der Liebe  به قلم : Reza Hajatpour

Edition Hamouda, Leipzig, september 2011

شرایط ِ حاکم در ذهن یک نویسنده بی شک او را حاکم بر عملکرد ِمعنایی می نماید که در متن  خود آن را می نگارد. زمان . مکان . شرایط اجتماعی ـ تاریخی و سیاسی همه به مثابه ی ابزار نگارش در خدمت یک عملکرد  بدل می شود تا  نویسنده قالب و فرم اثر خویش را برگزیند. ( آگاهی یا عدم ناآگاهانه ی عملکرد نویسنده از خود بحثی ست که در این مُقال جا ندارد.)  آن چه در نخستین نگاه مورد نظر است، فرم و قالب اثر است.نحوه کاربرد از واژگان است ( زبان شناسی ). شگرد او در تصویر سازی و بیان تصویر ،به خدمت واژگان است.

اکنون این آینه ی نمودار را روبه روی خود داریم : رآلیسم.

پیوستگی نظام ِ زبان، یگانه گی فردیت ِاثر که در متن منعکس می شود،قشر بندی درونی زبان و تنوع صداهای " فردی"  رابه گوش می رساند که ؛ پیش نیاز ِ اعتبار اثر است.

نویسنده موضوعی را از زندگی واقعی مردم برگزیده و آن را عینا بازگو می کند. در این بازگویی، حوادث مسیر طبیعی خود را بدون دخالت نویسنده ( راوی) طی می کند. به عبارتی : مسیر حوادث است که نویسنده را به دنبال خود می کشاند تا بنویسد و خواننده را بر آن می دارد تا بخواند.

بنابراین واقعیت در نفسِ حوادث ( نه در تخیل نویسنده) جای دارد. شخصیت ها واقع گرایانه در متن حاضر می شوند هم چنان که مفاهیم نیز. مفاهیمی به مثابه عشق در برابر نفرت، زندگی در برابر مرگ، تنهایی در برابر همگونی، هجر در برابر وصل، کام در برابر ناکامی، تبعید در برابر بازگشت به وطن و...غیره.

اقبال پرسُناژ اصلی متن حاضر" Tage der Liebe" است که در رویارویی با انسان های دیگر مفاهیم را تجربه می کند. مفاهیم اما زندگی اقبال را طرح می ریزند: غربت و تنهایی. عشق . تبعید. نوستالوژی، بازگشت به گذشته و مرور آن به مثابه نیازی عمیق.

تنهایی اما گشودن  دَری ممنوع است، چه آن جا که وطن نام دارد و چه این جا که غربت است و تبعید.

تبعید حُکمی ست از سر اجبار. اماتبعید ِ بر خود رقم زده، انتخابی ست از سر آگاهی، حکایتی ست که پرومته در زنجیر آن را به التجای عشقو آزادی برمی گزیند. همان سیزرتای بودا یا سیزیف کامو نیز.

تبعید، به از زیستن در سر زمینی ست که سایه ی دیکتاتور بر آن حاکم است*.همان دیکتاتوری که اندیشیدن به عشق را نیز ممنوع می کند. تنهایی را مُهر محتوم می زند و یکپارچه گی و یکنواختی را بر همگان محترم می شمارد!در انتظار عشق ماندن به ازانتظارِ ظهور دوباره ی پیامبری ست**.

نویسنده در متن سعی  بر آن دارد تا تجربه ایی واقع گرایانه را به خواننده منتقل کند، تجربه ایی که او از عهده ی آن به درستی برآمده است.

واقعیت این است که: " سیمین" و " فرهاد" و "داریوش" و " آرمان" در متن قرار می گیرند تا راوی را به نوستالژی برسانند.از یک سو وطن را به خاطرش بیندازند و از طرفی تبعید را به رُخش بکشند. از یک سو عشق را نمودارش کنند و از سوی هجر را هویدا سازند.

" ویدا " اما تصویر تکراری خود اقبال است در جنسیتی مخالف.

" الن " اما ظاهر می شود تا عشق را در برابر مرگ بنشاند. ناهمگونی فرهنگی را در هم گونی دل و تن معنا کند.

می آید تا خط بطلان به جدایی بزند و پیوند ـ سازی باشد بین بن بستِ  گذشته با حال. پلی باشد برای بازگشت از گذشته به حال. می آید تا تنهایی را پایان دهد و هم زبانی را در عمل به هم دلی بدل سازد !

آری ...همدلی به از هم زبانی ست. همدلی به از هم فرهنگی ست. همدلی به از هم رنگی ست. همدلی به از هم سفره گی ست . همدلی به از هم بستری ست.

اما تا قبل از حضور الن در متن، هم،بستر اقبال خالی ست هم،قلبش! هم، جانش بی شوق نسبت به زندگی ست و هم تنش بی رغبت به آن !

تنهایی سایه ایی ست که از متن وطن آغاز، و تا امتداد غربت کشیده شده است. اقبال هم در وطن غریب  است و هم در تبعید.

چرخه ی گردون ِ "کارما"Karma" ادامه دارد !

واقعیت این است که تبعید: نیاز به عشق و بازگشت به نوستالوژی را دو صد چندان می کند. گذشته نمودارش بیش تر می شود. تنهایی شکل عریان تری به خود می گیرد.غربت در میان انسان هایی ناهمگون، توان فرسا می شود. فرهنگ مهمان در جدال با فرهنگ میزبان قرار می گیرد.در این جدال و در متن اثر، وزنه ی دست یابی به عشق سنگین تر می گردد و حتی بر مفهوم مرگ چیره می شود.

اقبال در روند ساده ی زندگی اش در غربت می رود تا بر تنهایی غلبه کند. گذشته را، اگر هم شده در جهان نوستالوژی اش باز آفرینی نماید، با حسرت و شکوه از تنهایی انسان در هر کجا و هر زمانی، عشق را بیابد حتی اگر در آغوش مرگ!

بیست و پنچ فصل به مثابه ی بیست و پنچ پله:برای انتقال این تجربه رآلیستی که عینی یا برونی ست و نویسنده هنگام نگارش و آفریدن آن بیشتر تماشاگر است تا بازیگر. او افکار و احساسات خود را در جریان اثر ظاهر نمی سازد، بل که می خواهد واقعیت را کشف کند. لمس کند. و در خواننده احساسی را ایجاد کند که این واقعیت است که ظاهر می شود. نویسنده در متن، از تظاهر به حضور خود در اثر، از رازگویی های احساساتی و از فلسفه بافی دوری می جوید. حتی از نمایاندن خود در اثر به عنوان نویسنده نیز خود داری می کند.اما این نکته روشن است که نویسنده نمی تواند به کلی وجود خود را پنهان نگاه دارد. هرچند که افکار خود را بی طرفانه می نویسید و می گوید و حقایق را از دید خودش و به شیوه ای که خود می خواهد در اثر منعکس می کند، چرا که در این جا فرد مهم است. اگر فرد نباشد، هنر وجود ندارد. بنابراین تنوع ِ برداشت از واقعیت وجود دارد؛ و هرکس به شیوه ی خود برداشتی از واقعیت می نماید.

آن چه که در این رآلیست نگاری جالب توجه است نقطه ی " بستار" ی متن است. نقطه ایی که علیرغم تلاش نویسنده  به " پایان آزاد " بدل گشته است.

نقطه " بستار" ی،Closure1 همان جاییست که  هر رمانی به پایان می رسد، با این تفاوت که در برابر این اثر ما پایانی داریم کاملا آزاد، پایان،بی آن که پیام ویژه ایی را در خود ثبت کند تا به خواننده برساند. پایانی که این فرصت را فراهم می آورد تا خواننده، خود از خوانش متن و از درون آن،نه تنها به پیام ویژه ی آن دست یابد، بل که نقطه ی پایان آزاد Open –endedness 2 و یا همان نقطه ی " بستار" را نیز خود به نتیجه اش برسد.

ادغام این دو نوع از پایان در این اثر "Tage der Liebe"یکی دیگر از ویژه گی های آن است.یعنی این که :

نتیجه از این رآلیسم را تو ی خواننده از متن بگیر نه من راوی به عنوان نویسنده !

کلام آخر را تویِ " خواننده" بگو، نه من ِ " نویسنده" !

نقطه ی پایان یا ادامه ی متن را تو یِ "خواننده" بگذار نه منِ " نویسنده" !

اقبال، عشق را با گام های خودش اندازه نمی گیرد، هم چنان که تنهایی را با معیار و اندازه ی قلبش. او عشق را در وسعت مرگ و زندگی می سنجد. در کنار خود پذیرایش می شود و به جهان پوچی ها و ناباوری ها و خودپسندی ها و خودخواهی ها پشت می کند هر چند اگر در جای به جای زندگیش این عقوبت آدمی را تجربه می کند.

زخم تنهایی در وطن و غربت را، عشق و همدلی ست که التیام پذیر می سازد.از این روست که الن در متن حاضر می شود تا این زخم را مرهم بگذارد.

Tage der Liebeرمانی ست رآلیستی که از همان فصل نخست خوانندهرا با اشتیاق به خوانش متن دعوت می کند. خواننده بیست و پنچ فصل را که به مثابه بیست و پنچ پله به سوی متن و در عین حال نویسنده است، با گام هایی آرام اما پُر کششبر می دارد. حوادث را بی هیچ دلهره ایی پشت سر می گذارد تا به بستر آرامش برسد و کتاب را بخواند و به پایان رساند و با ورق زدن آخرین برگ کتاب، آن را با سیرابی کنار بگذارد،آن هم  به امید خوانشِ اثری دیگر از این نویسنده ،"Reza Hajatpour".

1ـ  برای مطالعه رجوع کنید به  فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی، از افلاطون تا عصر حاضر \ دکتر بهرام مقدادی

2ـ همان منبع

• ·         *اشاره به رژیم حاکم  " جمهوری اسلامی " در ایران است .
• ·         ** اشاره به اعتقاداسلامی در مورد ظهور امام زمان است.
• ·         *** تعابیر  نشانه گذاری شده، برگرفته از متن از  کتایون آذرلی است.