جهان در هفته گذشته رویداد بزرگی را گرامی داشت که گرچه ۷۸ سال از آن گذشته، اهمیتش همچنان به‌روز است؛ روز جهانی یادبود هولوکاست، ‌مصادف با سالگرد آزادی اردوگاه مرگ آشوویتس به دست ارتش سرخ اتحاد شوروی در ماه‌های پایانی جنگ جهانی دوم.

«هولوکاست» اصطلاحی است که به قتل شش میلیون یهودی طی ۱۲ سال حضور حزب نازی آلمان در قدرت بین سال‌های ۱۹۳۳ و ۱۹۴۵ اطلاق می‌شود. آدولف هیتلر، پیشوای نازی‌ها، تصمیم گرفته بود با آنچه «راه‌حل نهایی» نام گرفت، به سراغ یهودیان برود و یکی از دهشتناک‌ترین جنایات تاریخ بشر را رقم بزند: تلاش برای نابودی کامل آن‌ها. او در این زمینه تا حدود زیادی موفق بود و در اراضی که به دست آلمان‌ها افتاد، بیشتر یهودیان را نابود کرد. تنها شکست نازی‌ها به دست متفقین بود که این کارزار را خاتمه داد؛ هرچند تا آن موقع قریب به ۸۰ درصد یهودیان اروپا کشته شده بودند.

این جنایت از مستندترین جنایات تاریخ بشر است که از همان زمان وقوع در مورد آن مدارک بسیاری اعم از فیلم و عکس و اسناد کتبی موجود بود. با این همه در طول سالیان، نئونازی‌ها،‌ نیروهای مخالف اسرائیل و منادیان یهودی‌ستیزی برای پیشبرد آمال خود به جعل تاریخ متوسل شدند تا پدیده غریب «انکار هولوکاست» پا بگیرد؛ اما علم تاریخ و رویکرد دانشورانه به آن از یک سو و مبارزه بی‌امان بازماندگان هولوکاست برای به کرسی نشاندن حقیقت تاریخی از سوی دیگر، باعث شد این پدیده امروز به‌شدت به حاشیه رانده شود؛ به طوری که در جهان متمدن امروز انکار هولوکاست همان‌قدر رایج است که ادعای مسطح بودن کره زمین.

با این حال این اصل مثل خیلی اصل‌های دیگر جهان متمدن، یک استثنا دارد: جمهوری اسلامی. شاید گاه‌و‌بیگاه پیدا شود که یک نماینده مجلس یا حتی یک وزیر نابخرد در جایی، حرفی در راستای انکار هولوکاست بزند، اما امروز تنها دولت جهان که به طور مستمر و پیگیر منکر هولوکاست است، جمهوری اسلامی ایران است که رهبرش، علی خامنه‌ای، بارها هولوکاست را انکار کرده است.

در سال ۲۰۲۲ به مناسبت همین روز یادبود هولوکاست، قطعنامه‌ای به مجمع عمومی سازمان ملل آورده شد که هدف آن تعریف هولوکاست و درخواست از رسانه‌های اجتماعی برای مقابله با یهودستیزی بود. از میان تمام ۱۹۳ عضو سازمان ملل، تنها یک عضو حاضر نشد این قطعنامه مشترک آلمان و اسرائیل را تایید کند: جمهوری اسلامی.

این همان حکومتی است که کنفرانس شرم‌آور انکار هولوکاست و مسابقه کاریکاتوری در همین زمینه برگزار کرد و رهبرش بارها با الفاظی همچون «افسانه» از هولوکاست یاد کرد؛ حکومتی که برای ساخت ده‌ها اثر فرهنگی و مطبوعاتی در راستای انکار هولوکاست میلیون‌ها دلار خرج کرده است.

خامنه‌ای در سال ۱۳۹۹ پس از قتل یک معلم فرانسوی به جرم نشان دادن کاریکاتورهای مجله شارلی ابدو، متنی خطاب به «جوانان فرانسه» منتشر کرد و در آن از مخاطبانش خواست از رئیس‌جمهوری خود، امانوئل مکرون، بپرسند: «چرا تردید در هولوکاست جرم است؟ و اگر کسی چیزی در این‌ باره نوشت، باید به زندان برود اما اهانت به پیامبر آزاد است؟»

حسین شریعتمداری نیز از این فرصت استفاده کرد و در کیهان، سرمقاله‌ای طولانی در انکار هولوکاست و تمجید از شخصیت‌های مختلف منکر هولوکاست نوشت که برخی از نیروهای سابق آلمان نازی بودند؛ مثلا تیس کریستوفرسن، نگهبان سابق آشوویتس که شریعتمداری او را به خاطر کتاب «دروغ آشوویتس» تحسین کرد. شریعتمداری در این مقاله نوشت: «هولو‌کاست یک دروغ بزرگ تاریخی است و اسناد فراوان و غیر‌قابل انکاری از ساختگی بودن این افسانه صهیونیستی حکایت می‌کند… رهبر معظم انقلاب در پیام خود، پرونده سیاه این دروغ بزرگ را پیش چشم جهانیان گشوده‌اند. پرونده ننگینی که صهیونیست‌ها به‌شدت از گشوده‌شدن آن وحشت دارند.» روزنامه کیهان سپس در سال ۱۴۰۰، هم‌زمان با روز یادبود هولوکاست، در سرمقاله دیگری به تمجید از هیتلر پرداخت.

اما رفتار شرم‌آور جمهوری اسلامی را که کنار بگذاریم، در سال‌های اخیر امیدوارکننده‌ترین نکته درباره تاریخ هولوکاست گسترش به رسمیت شناختن آن در کشورهای خاورمیانه بوده است؛ جایی که زمانی انکار هولوکاست بسیار رایج بود و دولتمردان و دیپلمات‌ها نیز مشغول آن بودند؛ اما در یکی دو سال گذشته در این زمینه تفاوت‌های مهمی ایجاد شد. مقام‌های ارشد عربستان سعودی به دیدار اردوگاه آشوویتس و موزه یادبود هولوکاست آمریکا در واشنگتن رفتند، در حالی که رسانه‌های وابسته به جمهوری اسلامی شدیدا به همین علت به آن‌ها و به ریاض حمله کردند.

امارات متحده عربی در آغاز ۲۰۲۳ اعلام کرد که هولوکاست را در مدارس تدریس می‌کند. همین کشور میزبان اولین نمایشگاه دائمی مربوط به هولوکاست در جهان عرب است. بخشی از موزه «رهگذرهای تمدن» در دبی که نگارنده چندی پیش به دیدار آن رفت و جذب دقت تاریخی آن شد.

مرکز مطالعه یهودیت معاصر اروپا در دانشگاه تل‌آویو امسال به مناسبت روز یادبود هولوکاست در مورد وضعیت گرامیداشت این واقعه در کشورهای مختلف جهان گزارشی با عنوان «برای آرمانی بر حق» منتشر کرد که در آن، جهان عرب را صحنه مثبت‌ترین تحولات سال‌های اخیر دانست. حالا شاهدیم که علاوه بر امارات و عربستان سعودی، در کشورهای دیگری مثل بحرین، مصر و مراکش نیز بیش از پیش به موضوع هولوکاست توجه و در مورد آن آموزش داده می‌شود.

پروفسور اوریا شاویت از این مرکز در گفت‌وگو با خبرگزاری مدیا لاین می‌گوید: «این‌گونه نیست که یهودستیزی در جهان عرب از بین رفته باشد اما به رسمیت شناختن هولوکاست را شاهدیم. در حالی که سال‌ها چنین نبود. این موضوع در کشورهایی مثل بحرین، امارات و مصر واقعا چشمگیر است. این واقعیت اکنون به رسمیت شناخته می‌شود که روزگاری جامعه یهودی در این کشورها وجود داشتند و باید به این واقعیت افتخار کرد.»

دکتر علی النعیمی، رئیس کمیته مسائل دفاع، داخلی و خارجی در شورای ملی فدرال امارات، امسال به مناسبت روز یادبود هولوکاست در اظهاراتی رسمی گفت: «بزرگداشت قربانیان هولوکاست امری ضروری است.» وزیر خارجه امارات سال گذشته هم در سفر به اسرائیل به مناسبت دومین سالگرد توافق ابراهیم، از موزه یادبود هولوکاست در این کشور موسوم به «یاد واشم» دیدار کرده بود.

تاریخ پرافتخار ایران

رفتار شرم‌آور امروز جمهوری اسلامی را نباید با تاریخ پرافتخار ایران و ایران‌زمین در این زمینه اشتباه گرفت. در سال‌های جنگ جهانی دوم، بسیاری از دیپلمات‌های ایران در کشورهای مختلف اروپایی برای نجات جان یهودیان ایرانی و غیرایرانی کوشیدند که مهم‌ترین آن‌ها را باید عبدالحسین سرداری دانست. دیپلمات شاغل در سفارت ایران در پاریس در سال‌های جنگ جهانی دوم که بعد از جنگ، وزیر مختار ایران در بلژیک شد.

او هنگام حضور در پاریس مسئول امور کنسولی بود و توانست با استفاده از امتیازاتی که شهروندان خارجی مقیم آلمان نازی داشتند، برای یهودیان ایرانی و در ضمن برخی یهودیان غیرایرانی مقیم فرانسه مدارک هویتی صادر کند و جان شمار قابل‌توجهی از آن‌ها را نجات دهد. همین است که موزه یادبود هولوکاست آمریکا در همکاری با وب‌سایت ایران‌وایر، چند سال است پروژه‌ای به نام «پروژه سرداری» راه انداخته‌اند که هدفش ارائه محتوای آموزشی و تحقیقاتی راجع به هولوکاست و در ضمن تحقیقات جدید درباره هولوکاست و ایرانیان است.

«پروژه سرداری» تا به حال دستاوردهای مهمی داشته است؛ مثل ساخت فیلمی مستند در مورد انکار هولوکاست در ایران و ترجمه فارسی کتابی مصور درباره آنه فرانک، دختر جوانی که از مشهورترین قربانیان هولوکاست است. امسال نیز فاز سوم پروژه سرداری به مناسبت روز یادبود هولوکاست آغاز به کار کرد؛ از جمله قرار است ده‌ها فیلم ویدیویی که در گفت‌وگو با کارشناسان و تاریخدانان موزه هولوکاست آمریکا تنظیم شده است، پخش شود. (صاحب این قلم هم از همکاران این پروژه بوده است.)

اگر فردی مثل شریعتمداری مایه شرم ایران است، در مقابل روزنامه‌نگاری مثل مازیار بهاری را داریم که به خاطر اقدام‌هایش در پروژه سرداری در سال ۲۰۲۰ جایزه الی ویزل را از موزه هولوکاست آمریکا دریافت کرد؛ جایزه‌ای که همه‌ساله به اشخاص حقیقی و حقوقی که در راستای دائمی کردن خاطره هولوکاست تلاش می‌کنند، داده می‌شود. بهاری که حالا برنده بزرگ‌ترین افتخار این موزه شده، از دیرباز به موضوع هولوکاست پرداخته است و در سال ۱۹۹۵ فیلم «سفر سن‌لویی» را در این مورد ساخت که بعدها وقتی در زندان اوین حبس و شکنجه شد، از موضوعات پرخاش بازجوها بود.

مهم‌تر آنکه امسال شاهد بودیم شخصیتی سیاسی که هر روز بیشتر در سپهر سیاسی ایران مطرح می‌شود، روز یادبود هولوکاست را گرامی داشت. شاهزاده رضا پهلوی در توییتر نوشت: «روابط ایران با مردم یهودی به زمان کوروش بزرگ بزرگ، یعنی بیش از ۲۵۰۰ سال پیش باز‌می‌گردد. امروز ما در روز یادبود هولوکاست به همراه ایرانیان یهودی و سایر یهودیان جهان قربانیان حکومت وحشت نازی‌ها را به یاد می‌آوریم.»

دور نیست روزی که حکومتی که با انکار هولوکاست، مثل سایر اقدام‌هایش، مایه شرم ایرانیان است، کنار برود و آن هنگام است که ایران نه جایگاه نفرت و جعل تاریخ که جایگاه دوستی با مردم جهان و گرامیداشت قربانیان جنایات تاریخ خواهد بود.