به دنبال اعلان استعفای دکتر محمود علی چهرگانی از رهبری حزب بیداری ملی آزربایجان جنوبی موجی از دستگیریها شروع گردید. از اواخر اردیبهشت تا اواسط تیرماه افراد متعدد در شهرهای مختلف بازداشت شده و به اداره ی اطلاعات تبریز منتقل گردیده است و یا احضار شده اند[1]. بخش اعظم این دستگیر شدگان افراد منسوب به «حرکت بیداری ملی آزربایجان جنوبی» می باشند. این دستگیریهای گسترده این سئوال را ایجاد کرده است که هدف اداره ی اطلاعات از این دستگیریها چه می باشد؟ فرضیات مختلفی ارائه شده است. در این نوشته ی مختصر جمع بندی تحلیل های نیروهای مختلف فعال در منطقه در خصوص این دستگیریها و تحولات مربوط به آن ارائه خواهد شد:

تحلیل های مربوط به دلایل استعفای دکتر محمود علی چهرگانی

استعفای دکتر محمود چهرگانی از دبیرکلی تشکیلات «حرکت بیداری ملی آزربایجان جنوبی» تحلیل های متنوعی را به شرح ذیل ناشی شده است:

دیدگاه رسمی و اعلان شده ی گاموح این است که استعفای دکتر چهرگانی به علت بیماری و عدم توانایی فیزیولوژیکی وی در مدیریت تشکیلات بوده است.

به نظر بخشی از نیروهای سیاسی آزربایجان استعفای دکتر محمود علی چهرگانی تدبیری از طرف وی برای جلوگیری از انشعاب ها و ریزش های مضاعف می باشد. از سالها پیش اعتراضاتی در خصوص نحوه ی مدیریت چهرگانی از طرف برخی از اعضای گاموح مطرح شده بود. در پی این اعتراضات برخی از اعضاء گاموح از این حزب استعفاء نموده یا به تشکیل حزب جدید نموده و یا به دیگر تشکل های آزربایجانی پیوستند. چهرگانی به علت نگرانی از افزایش این ریزش ها استعفاء نمود تا گاموح را از این وضعیت خارج سازد.

گروهی دیگر از فعالین آزربایجانی معتقدند که چهرگانی از دبیر کلی استعفاء داده است تا اولاً تشکیلات گاموح با انتخاب مدیریت جدید خود را بازسازی کند و از وحدت و انسجام بیشتری برخوردار شود. در ثانی دکتر چهرگانی در خارج از تشکیلات گاموح نقش رهبری و وحدت بخشی تشکل های متعدد و مدیریت اقدامات مربوط به لابیگری جنبش ملی آزربایجان را برعهده گیرد.

نیروهای موثر تشکیلات گاموح چهرگانی را تحت فشار قرار داده اند تا استعفاء نماید بلکه از این طریق تشکیلات بتواند با خروج از وضعیت متناقض استراتژیک روند منسجمی را دنبال کند (نیروها بین تشکیلات «حرکت بیداری ملی آزربایجان جنوبی» و«حزب دموکرات آزربایجان جنوبی» در حال استهلاک و هرز رفتن هستند).

تجمع نسل جدید نیروهای موثر طرفدار گاموح حول محمود فضلیان در قالب «حزب دموکرات آزربایجان جنوبی» و پیش بینی احتمال فروپاشی تشکیلات «حرکت بیداری ملی آزربایجان جنوبی» تمایل و جریان نیروها را به «حزب دموکرات آزربایجان جنوبی» فراهم نموده است. نسل جدید که به تشکیلات وارد می شدند از همان ابتدا به فقدان توانایی چهرگانی در اداره ی تشکیلات واقف می شوند. اما آنها با این امید وارد و در تشکیلات باقی می مانند که بتوانند در مدیریت و استراتژی ها و عملکرد آن تغییرات ایجاد کنند. اما وجود شخصیت کاریزماتیک و انعطاف ناپذیر چهرگانی و فقدان روابط مناسب وی با کشورهای همسایه و غربی توجه نیروها را به حزب منشعب شده ی «حزب دموکرات آزربایجان جنوبی» سوق داده است. محمود فضلیان در این فرآیند دارای پتانسیل جذب خوبی بوده است.

تحلیل طرفداران چهرگانی این است که استعفای آقای چهرگانی بخشی از توطئه ی عظیمی است که از طرف بخشی از اعضای داخل و خارج از کشور گاموح ترتیب داده شده است. بر اساس این تحلیل یوروش (آیت) مهرعلی بیگلو و ... هماهنگ با کمیته ی خارجی گاموح بعد از مهندس امانی در جهت کسب رهبری گاموح به نفع خویش دست به ایجاد کمیته ی هماهنگی داخلی گاموح زده اند. این کمیته دو هدف عمده را محور کار خویش قرار داده است:

الف) به دست گرفتن رهبری گاموح در داخل کشور بعد از فوت امانی.

ب) ایجاد ارتباطات ویژه با فعالان آزربایجانی خارج از کشور به عنوان رهبری گاموح در داخل کشور.

سجاد رادمهر نیز در راستای این پروژه از کشور خارج گشته و به برخی از اعضای معترض و منتقد گاموح پیوسته است. هدف این پروژه گشودن راهی برای هموارسازی پیوستن گاموح به طیفی از فعالین ملی آزربایجان که از جنبش سبز حمایت می کنند و جلوگیری از ادامه ی اعتراض های گاموح در این خصوص است. ماموریت اصلی این کمیته اعمال فشار بر دکتر محمودعلی چهرگانی جهت استعفاء هست. آنها معتقدند که با استعفای دکتر چهرگانی و سپس با فعال شدن افرادی چون مهرعلی بیگلو و سجادرادمهر می توان نقطه نظرات گاموح را به طیف حامیان آزربایجانی جنبش سبز نزدیک ساخت.

تحلیل های مربوط به سازماندهی مجدد تشکیلات «حرکت بیداری ملی آزربایجان جنوبی» یا فعالیت در تشکیلات منشعب و «حزب دموکرات آزربایجان جنوبی»

گفته می شود محمود فضلیان در مقایسه با چهرگانی از توانایی مدیریتی بالایی برخوردار است. برخلاف چهرگانی دارای روابط خوبی در بین صاحبان قدرت جمهوری آزربایجان و برخی از سیاستمداران ترکیه می باشد. همچنین از قدرت تعامل بیشتری نسبت به چهرگانی برخوردار است، بطوری که در نشست آمستردام به همراه برخی از جوانان طرفدار تشکیلات و حزب، در آن نشست حضور داشته است.

اعضاء تشکیلات به این نتیجه رسیده اند که رهبری و ساختار تشکیلات نیازمند بازسازی و تقویت است. به لحاظ استراتژیک باید «ظرفیت فراگیری» را برگزیند، برای خود رسانه ایجاد کرده و تعامل خود را با سایر گروه ها افزایش دهند.

نسل جوان بر این تصور است که با ایجاد تشکیلات یا حزب قدرتمند و رهبری توانمند در خارج، می توان حرکت را در داخل مدیریت کرد و سایر گروه های رقیب را در حاشیه قرار داده و یا وادار به تمکین نمود. به نظر می رسد طراحی سازماندهی مجدد تشکیلات و یا ایجاد فعالیت در قالب حزب جدید که توسط فضلیان از پیش ایجاد شده و اکنون به مرحله ای جدید وارد شده. فعالین سیاسی خارج را از سردرگمی به سوی ضرورت فعالیت در حزب قدرتمند که امکان جذب کمک های کشورهای خارجی را نیز دارد هدایت می کند.

فعالین جدید و تحصیل کرده ی گاموح درصدد انسجام بخشی تشکیلاتی هستند و می خواهند عملکرد تشکیلات را براساس تئوری های مبتنی بر اصول استراتژیک تنظیم نمایند از اتخاذ مواضع احساسی زودگذر فاصله گیرند رهبری تشکیلات را به داخل کشور منتقل کرده و ائتلاف های موثر و استراتژیک را شناسایی کرده به آن وارد شوند.

همچنین به نظر می رسد طراحی و سازماندهی قالب حزب جدید که توسط فضلیان از پیش مطرح و عملی شده اکنون به مرحله ای جدید وارد شده است. فعالین سیاسی خارج به این ضرورت نائل شده اند که می بایست در قالب حزب قدرتمند ظاهر شوند تا بدینوسیله با در سایه قرار دادن سایر تشکل ها فعالین جدید را بعنوان اعضاء به سوی خود فراخوانند و از سوی دیگر با جلب توجه نمودن به لحاظ توانایی از حمایت کشورهای همسایه و خارجی برخوردار شوند.

تحلیل هایی که بازداشت های اخیر را واکنشی به تحرکات تشکیلات «حرکت ملی آزربایجان جنوبی» و «حزب دموکرات آزربایجان جنوبی» می دانند.

با توجه به اینکه قریب به اتفاق بازداشت شدگان به سرشاخه بودن «تشکیلات» و یا «حزب» فوق معروف هستند لذا اکثر تحلیل ها، بازداشت های اخیر را واکنشی به تحرکات تشکیلات «حرکت ملی آزربایجان جنوبی» و یا «حزب دموکرات آزربایجان جنوبی» می دانند. در تحلیل های موارد ذیل برجسته می نماید:

بازداشت ها جهت جمع آوردی اطلاعات در مورد علل و نتایج تحرکات تشکیلات «حرکت ملی آزربایجان جنوبی» و «حزب دموکرات آزربایجان جنوبی» می باشد.

دستگاه امنیتی با بازداشت سرشاخه های اصلی در وهله ی اول می خواهد کنترل تشکیلات و حزب جدید را بر عهده گرفته و در مرحله ی بعدی با هدایت خود، تشکیلات را از دست رهبری نیروهای بیرون از کشور خارج نماید.

فعالین تشکل های فوق را از ادامه ی فعالیت منصرف یا هزینه ی فعالیت در این تشکل ها بالا برد.

سایر تحلیل ها

با توجه به تبلیغات اپوزوسیون سراسری خارج از کشور مبنی بر همکاری دولت حاکم (احمدی نژاد) با اقوام و تجزیه طلبان در برخورد با مخالفین و عدم توجه دولت به منافع ملی و تمامیت ارضی، دولت در واکنش به چنین دیدگاه های سراسری، اقدام به برخورد با تشکل های افراطی قومی می نماید و خود را به عنوان قهرمان ملی عرضه می کند.

دولت نشان می دهد با هرنوع فعالیت سیاسی مخالف و غیر قانونی برخورد می کند و برخورد با فعالین مخالف وغیرقانونی اقوام، در قالب همین سیاست کلی معنا می شود.

دولت هزینه های سیاسی مخالفت را بالا می برد.

تحلیل در مورد نتایج برخوردها

برخورد فراگیر دولت با فعالین سیاسی حرکت ملی آزربایجان باعث خواهد شد بین نیروهای طیف رادیکال داخل حرکت انسجام بیشتری حاصل شود.

برخورد دولت حاکم(احمدی نژاد) باعث خواهد شد جریان های استقلال خواه و فدرالیست که تابحال در مورد دولت حاکم سکوت اختیار کرده بودند موضع مخالفت فعال را برگزینند خود را در جبهه ی ائتلاف مخالف دولت حاکم قرار دهند.

برخورد ها باعث خواهد شد جریان های استقلال خواه و فدرالیست با پرداخت هزینه های بیشتر، نسبت به جریان های فرهنگی و دموکراسی خواه از «موقع هژمونیک» برخوردار شوند.

برخورد ها باعث خواهد شد فعالین آزربایجانی خارج از کشور برای برون رفت از بن بست و بالا بردن توانایی و کارایی ، در استراتژی ها و تاکتیک های خود تجدید نظر خواهند کرد.

برخورد دولت حاکم(احمدی نژاد) باعث خواهد شد مخالفت اپوزوسیون سراسری در مورد فعالین قومی به سکوت تبدیل شده و از ناحیه ی آنها تلاش ها برای جذب این فعالین به ائتلاف اپوزوسیون سراسری صورت گیرد.

دستگیری این عده از فعالین طرفدار گاموح این تحلیل را ایجاد کرده است که حکومت با دستگیری این افراد به صورت دفاکتو این گروه را به رسمیت شناخته است. این امر در آینده به اعضای منسوب به این جریان امکان فعالیت جسورانه تحت عنوان گاموح را خواهد داد. این امر آغازی برای مرحله ی جدیدی در حرکت ملی آزربایجان می تواند محسوب گردد.

گفتمانهای سیاسی حرکت ملی آزربایجان

طرفداران دموکراسی متکثر چپ آزربایجانی (متمرکز بر حق تعیین سرنوشت) قومی- ملی (فدرالیست) قومی- ملی (استقلال خواه) فعالین فرهنگی

دموکراسی سیاسی و حقوق بشر با محوریت حق تعیین سرنوشت با محوریت هویت سیاسی با محوریت هویت سیاسی فرهنگی ماهیت گفتماندموکراتیک ملی ـ دموکراتیک قومی- ملی (بیداری تاریخی ملت ترک) قومی-ملی (بیداری تاریخی ملت ترک) فرهنگی – مدنی ماهیت حرکتدر چاچوب دموکراتیزه شدن دفاع از حقوق قومی و برقراری سیستم فدرال ایجاد سیستم ایالتی بر اساس مناطق قومی ایجاد سیستم ایالتی بر اساس مناطق قومی در وحله ی اول استقلال و در وحله ی دوم وحدت با آزربایجان شمالی اجرای اصل 15 قانون اساسی و اموزش‌ به زبان مادری مطالباتایرانیت را می پذیرد منتها خواهان تعریف مجدد از ایرانیت هست (براساس حقوق شهروندی داوطلبانه) ایرانیت را می پذیرد منتها خواهان تعریف مجدد از ایرانیت هست ایرانیت را می پذیرد منتها خواهان تعریف مجدد از ایرانیت هست ایرانیت را رد می کند ایرانیت را قبول می کند ایرانیتتعریف بر اساس ترک آزربایجان تعریف بر اساس ترک و ترک آزربایجان تعریف بر اساس ترک و ترک آزربایجان تعریف بر اساس ترک و ترک آزربایجان تعریف بر اساس ترک های ایران هویت قومیبااولویت دادن به حرکت ملی آزربایجان، حرکت های قومی را بعنوان اجزاء مهم دموکراسی متکثر دانسته تعریف هویت ملی ایرانی (براساس نژاد فارس و شهروند اجباری) را مانع اصلی برای گذر به دموکراسی متگثر می داند. دموکراتیزه شدن ایران را مشروط به تحقق حق تعیین سرنوشت می داند و بر این باور است اگر غیر از این باشداستبداد مجددا سر بر خواهد اورد. به حق تعیین سرنوشت بعنوان عامل تاثیر گداز بر حرکت ملی بها داده و دموکراسی در درجه ی دوم اهمیت قرار دارد به حق تعیین سرنوشت بعنوان عامل تاثیر گداز بر حرکت ملی بها داده و دموکراسی در درجه ی دوم اهمیت قرار دارد در گفتمان جایی ندارد (چون سیاسی نیست) دموکراسیخواستار حمایت است اما بخاطر قرار نگرفتن مطالبات حرکت ملی آزربایجان در پلتفرم جنبش سبز، عملا در آن مشارکت نمی کند. خواستار حمایت است اما بخاطر قرار نگرفتن مطالبات حرکت ملی آزربایجان در پلتفرم جنبش سبز، عملا در آن مشارکت نمی کند. حمایت نمی کند (چون مطالبات حرکت ملی آزربایجان در پلتفرم جنبش سبز وجود ندارد). حمایت نمی کند (چون مطالبات حرکت ملی آزربایجان در پلتفرم جنبش سبز وجود ندارد). حمایت نمی کند (چون سیاسی نیست) نحوه ی مواجهه با جنبش سبزبر این باور است که گروه های کرد همچون سایر گروه ها می توانند متفق مهمی برای آزربایجان باشند به ادعاهای ارضی و موضوعاتی از این قبیل حساس بوده و راه حل چنین مسائلی را در روشهای دموکراتیک و با استناد به واقعیت های تاریخی می داند. بر این باور است که گروه های کرد همچون سایر گروه ها می توانند متفق مهمی برای آزربایجان باشند منتها کردها را به خاطر تصرف و ادعای ارضی در آزربایجان غربی بایکوت نموده اند. در آزربایجان غربی با پیشروی کردها و ادعای ارضی آنها در تقابل بوده و در هیچ زمینه ای حاضر به همکاری با گروه ها وتشکل های کرد نیست در آزربایجان غربی با پیشروی کردها و ادعای ارضی آنها در تقابل بوده و در هیچ زمینه ای حاضر به همکاری با گروه ها وتشکل های کرد نیست در گفتمان جایی ندارد نحوه ی مواجهه با جنبش کردمقاومت مدنی، ائتلاف و فعالیت در قالب روش های حقوقی و قانونی. نافرمانی مدنی، لابیگری،موافق مداخله ی نهادهای

حقوقی بین‌المللی،

ائتلاف‌باسایر اقوام

نافرمانی‌مدنی، لابیگری، موافق مداخله ی خارجی، ائتلاف با سایر اقوام نافرمانی‌ مدنی، لابیگری، موافق مداخله ی خارجی فعالیت حقوقی و تقریر نامه های سرگشاده استراتژی

این جدول از داخل متن کتاب نوشته ترجمه شده است

[1] – بازداشت شدگان: آیت مهرعلی بیگلو، زهرا فرج زاده، حمیده فرج زاده، آیدین خواجه ای، شهرام رادمهر، نعیم احمدی، حیدر کریمی، اکبر آزاد، فیروز یوسفی، یونس سلیمانی، محمود فضلی، حسین نصیری، آیت محمدی جعفری، محمد علیمرادی، بهبود قلیزاده، ابراهیم رشیدی، سعید بیدخت، علیرضا عبدلهی، لطیف حسنی، احمد آقایی، بهمن نصیرزاده، شکرالله قهرمانی فرد، حسن رحیمی بیاتاحضار شدگان: سیامک میرزایی، حافظ سردارپور، نادرعزیزی، مهدی زینالی، علیرضا لشکری، علیرضا صرافی، ولی ظهرآبی، علی تهمتن، ابراهیم فرج زاده، مهدی نعیمی، رضا ابری، ابراهیم آسمانی، محمدرضا یوسفی، سعید موغانلی، حسن راشدی