بمناسبت سالگرد فاجعه تروریستی ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱

سیزده سال پیش مردم آمریکا با خبر فاجعه باری از خواب برخاستند: «به آمریکا حمله شده است». بسیاری تصور میکردند گویندگان رادیو و تلویزونهای آمریکا داستان یک فیم جدید را تعریف می کنند و صحنه برخورد دو هواپیما به دو برج «مرکز تجارت جهانی» در نیویورک انیمیشن یک فیلم جدید است ولی هر چه زمان می گدشت واقعی بودن این فاجعه بر همه آشکار می شد.

واقعه ۱۱ سپتامبر موجب تحولی شگرف در مناسبات بین المللی گردید که دو صف بندی پیایی را به همراه آورد: صف بندی جهانی علیه مبارزه با القاعده و افراط گرایی اسلامی و سپس صف بندی جهانی موافق و مخالف بسط نبرد علیه القاعده به خاک عراق. به جرات می توان گفت که هیچ ملتی بیش از مردم عراق تاوان حمله گروه القاعده به خاک آمریکا را نپرداخت.

هدف از این مقاله به بهانه در سیزدهمین سالگرد واقعه یازدهم سپتامبر نگاهی اجمالی به تاریخچه تروریسم در آمریکا و همچنین تاریخچه خشونت های سیاسی علیه آمریکا در خارج از این کشور است.

تعریف تروریسم

اولین مشکل در استفاده از واژه «تروریسم» رسیدن به درکی درست از تعریف این واژه است. رایج ترین تعریف از تروریسم اینست:

« استفاده برنامه ریزی شده و سازمان یافته و یا تهدید به استفاده برنامه ریزی شده و سازمان یافته از خشونت علیه یک حکومت و یا مردم یک سرزمین و یا بخشی از مردم یک جامعه توسط یک شخص؛ یک گروه و یا یک دولت برای برآورده کردن یک هدف صنفی؛ سیاسی؛ نظامی عقیدتی و یا مذهبی».

با این تعریف بسیاری از فعالیت های خشونت آمیز اعم از ترور رهبران سیاسی آمریکا همچون آبراهام لینکلن؛ کندی؛ مارتین ولتر کینگ و مالکولم ایکس هم در دسته بندی تروریسم قرار می گیرند. اعمال تروریستی تنها توسط گرو ها و افراد اعمال نمی شود بلکه رفتار برخی دولت ها هم مصداق این تعریف است و از آن با عنوان «تروریسم دولتی» نام می برند.

تروریسم از نوعی دیگر

تا قبل از ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ آمریکا تجربه دو نوع تروریسم را داشت: تروریسم داخلی توسط گروههای افراطی و مسلح آمریکایی و تروریسم بین المللی توسط گروههای غیر آمریکایی در خارج از خاک آمریکا. ۱۱ سپتامبر تجربه جدیدی در آمریکا بود. تفاوت این تجربه در آن بود که یک گروه غیر آمریکایی به قصد ضربه زدن به این کشور وارد آمریکا شد و دست به عمل زد و آنهم عملی در چنین ابعاد هولناکی. براثر حمله تروریستی ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ جمعا ۲۹۷۷ نفر کشته و ۱۱۷۸ نفر زخمی شدند. در میان کشته شدگان اتباع دهها کشور مجمله دهها نفر از اتباع کشورهای مسلمان دیده می شود.

حمله ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ شبیه یک تهاجم خارجی بود ولی توسط ۱۹ نفر غیر نظامی انجام شد.. قبل از این تاریخ بزرگترین حمله ای که از خارج از آمریکا به خاک این کشور شد در زمان جنگ جهانی دوم بود موقعی که نیروی دریایی و هوایی ژاپن؛ پایگاه نیروی دریایی آمریکا در بندر «پرل هاربر» واقع در مجمع الجزایر هاوایی را مورد حمله قرار داد و از آن روز به بعد آمریکا وارد جنگ با ژاپن شد. این حمله در روز ۷ دسامبر ۱۹۴۱ بوقوع پیوست و جمعا ۲۰۴۳ آمریکایی کشته و ۱۱۷۸ نفر زخمی شدند.

قبل از حمله تروریستی به نیویورک در سال ۲۰۰۱ همان گروه و همفکران ان یکبار دیگر تلاش نموده بودند که مرکز تجارت جهانی در نیوریورک را منهدم کنند. روز ۲۵ فوریه ۱۹۹۳ انفجاری در یک کامیون مملو از مواد منفجره در پارکینگ مرکز تجارت جهانی منجر به مرگ ۶ نفر و زخمی شدن ۱۰۰۰ نفر شد. عوامل اجرای این عمل مسلمانان افراطی مهاجر به آمریکا بودند.

تروریسم داخلی آمریکا

آمریکا متشکل از اقوام مهاجر از تمامی نقاط جهان است که ملتزم به قوانین آمریکا هستند؛ بدین معنا که نمی توانند اختلافات قومی؛ عقیدتی و مذهبی جامعه اصلی خود را در آمریکا باهم تسویه کنند. در این کشور بیش از ۳۰۰ اقلیت قومی و مذهبی و نژادی حضور دارند. معمولا یک یا چند نسل طول می کشد تا اقوام مهاجر ارزشهای مدنی جامعه آمریکا را بپذیرند و در خود نهادینه کنند. 
برخی از این مهاجرین برای حفاظت از خود باندهایی تشکیل میدهند مثل مافیا که توسط مهاجرین جزیره سیسیل (ایتالیا) تشکیل گردید. باندهایی زا کارکرد مشابه سایر اقلیت های مهاجر تشکیل شده و گاه به رفتار خشونت آمیز دست میزدند.

در طول تاریخ آمریکا گروههای خشونت گرا در داخل این کشور را به این شکل میتوان دسته بندی نمود:

مسیحیان افراطی
یهودیان افراطی
آنارشیست ها
فاشیست ها
نژادپرستان معتقد به برتری نژاد سفید
مبارزان بومی (معروف به سرخپوستان)
ملی گرایان پورتوریکویی 
مبارزان چپگرا
مبارزان سیاهپوست
اسلامگرایان افراطی

در گذشته تروریسم در آمریکا عمدتا جنبه نژادپرستی داشت. محافل نژادپرست سفید پستان افراطی انواع و اقسام جنایات را علیه بردگان سیاهپوست اعمال میکردند و پس از لغو برده داری حملات باندهای مسلح علیه سیاهپوستان به اشکال مختلف ادامه داشت.

باندهای نژادپرست «کوکلاس کلان» که با سه حرف ک.ک.ک. معروف هستند جزء شناخته شده ترین باندهای نژادپرست و بیگانه ستیز آمریکا بودند. این باندها اساسا در ایالتهای جنوبی آمریکا برای حفظ نظام برده داری سیاهپوستان و تهدید آنها شکل گرفت و بیشتر حامیان آن زمینداران بزرگ بودند. باندهای وابسته به این جریان هزاران سیاهپوست را در نزدیک به یک قرن به فجیع ترین شیوه ها به قتل رساندند.

ترورهای باندها ی فاشیست؛ ضد یهود و نژادپرست مبنای اعتقادی داشت که در میان انها مسیحیان افراطی؛ معتقدان به برتری نژاد سفید و مخالفان حکومت مرکزی دیده می شوند. این باندها در قرن بیستم در تمامی نقاط آمریکا با الهام گیری از عقاید برتری نژاد سفید شکل گرفته و حملاتی علیه افراد غیر سفید پوست و یهودیان و معتقدان به عقاید مذهبی غیر مسیحی انجام دادند. ترور رهبران جنبش مدنی آمریکا همچون مارتین لوتر کینگ به این محافل نسبت داده می شود. ولی بدلیل پیوند این باندها با مراکز قدرت در دولت های محلی و یا دولت فدرال؛ کمتر دیده شده که از واژه «تروریسم» در مورد آنها استفاده شود.

تا قبل از ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ بزرگترین و فاجعه بارترین عمل تروریستی در خاک آمریکا در شهر اوکلاهما سیتی در مرکز آمریکا به وقوع پیوست. این حمله به ساختمان ادارات فدرال در شهر اوکلاهماسیتی پایتخت ایلات اوکلاهما در روز ۱۹ آوریل ۱۹۹۵ بوقوع پیوست و به سبب آن ۱۶۸ نفر کشته و ۶۸۰ نفر زخمی شدند. این حمله بصورت یک انفجار مهیب بوسیله یک کامیون مملو از مواد منفجره رخ داد که در بیرون ساختمان ادارات فدرال منفجر گردید. 

بخش اعظم ساختمان ادرات فدرال فرو ریخت و باعث صدمه به ۳۲۴ ساختمان دیگر در ۱۶ بلوک خیابانی دیگر شد و خسارات شدید به ۸۶ خودرو گردید. هزینه بازسازی صدمات ناشی از این حمله بالغ بر ۶۵۲ میلیون دلار بود. این عمل توسط چهار نفر آمریکایی سفید پوست انجام گرفت و نفر اصلی آن یکی از سربازان سابق ارتش آمریکا بود که در جنگ آمریکا با عراق بر سر اشغال کویت در سال ۱۹۹۱ شرکت کرده بود و بدلایلی از دولت فدرال نفرت داشت و بدین ترتیب می خواست نفرت خود را نشان دهد. این فرد به مرگ محکوم شد و دو نفر دیگر به حبس ابد و ۱۲ سال محکوم گردیدند.

تروریسم ضد آمریکایی در خارج از آمریکا

هدف قرار گرفتن اتباع و نظامیان آمریکایی و یا مراکز نظامی و دیپلماتیک آمریکا در دیگر کشورهای حهان سابقه طولانی دارد و آمریکا به آنها بعنوان اعمال تروریستی با انگیزه ضد آمریکایی می نگریست که هز ار چندی سربلند کرده و از میان می رفتند. برخی از این اعمال در پشت پرده توسط دولت های متخاصم هدایت می شدند که بیشترین نمونه آن در دوران جنگ سرد بود. برخی نیز توسط گروههای چریکی و یا شبه نظامیان انجام میگرفت. حتی در ایران هم نمونه قتل آمریکائپان در سالهای دهه ۵۰ خورشیدی وجود داشت که چند مستشار نظامی آمریکایی توسط گرو های چریکی ایرانی به قتل رسیدند. سرنخ این ترورها به سازمان امنیت شوروی (کا. گ. ب.) وصل می شد.

حملات تروریستی به مراکز و اتباع آمریکایی در اروپا؛ اسیا؛ افریقا و آمریکای لاتین بارها مشاهده شده بود ولی مهیب ترین حمله در خارج از آمریکا در ۷ اگوست ۱۹۹۸ بطور همزمان در دو شهر نایروبی؛ پایتخت کنیا و دارالسلام پایتخت رنگبار در کشور تانزانیا به وقع پیوست. این حملات اولین حمله گروههای افراطی سنی عرب علیه منافه آمریکا بود که توسط اسامه بن لادن و همفکران او سازماندهی و اجرا شد. در اثرحمله به سفارتخانه های آمریکا در این دو شهر در مجموع ۲۲۵ نفر کشته شده و ۴۰۰۰ نفر زخمی شدند که بیشتر قربانیان از اتباع همان کشورها بودند چون انفجار توسط کامیون های انفجاری و در بیرون محل سفارتخانه ها بوقوع پیوست.

از پس از ۱۱ سپتامبر گروه القاعده بعنوان اصلی ترین و سازمان یافته ترین گروه ضد آمریکایی ظاهر گشت و بدین ترتیب تمامی منابع سیاسی؛ نظامی؛ اطلاعاتی و تبلیغاتی دولت آمریکا صرف نابود کردن این شبکه جهانی شد.

سیاست مقابله و مهار تروریسم

مقابله دولت آمریکا با تروریسم خارجی تنها جنبه نظامی ندارد بلکه تمامی شبکه های مالی و پشتیبانی آنها را هدف گرفته است.

قطعا سیاستهای بازدارندگی آمریکا در این مدت بسیار موثر بوده است و مانع تداوم حملات وسیع گردید. القاعده هم اکنون توان دست زدن به عملیات خشونت آمیز گسترده را ندارد. با اینحال عملیات تروریستی در ابعاد بسیار کوچک در داخل آمریکا کماکان مشاهده می شود. برای نمونه سال قبل در ۱۵ آوریل ۲۰۱۳ دو برادر چچنی الاصل در پیاده روی منتهی به یک مسابقه دو ماراتون شهری بمب های دست ساز کارگذاشتند که به قتل و مجروح شدن تعدادی مردم عادی و دوندگان منجر شد. با اقدامات انجام شده اقداماتی همچون منفجر کردن هواپیما بصورت عملیات انتحاری و یا بمب گذاری مراکز پرتجمع گردشگران خنثی شدند.

سال قبل یک نژاد پرست آمریکایی که معتقد به برتری نژاد سفید است به یک معبد سیک های هندی در یالت ویسکانسین حمله نمود و تعدادی از عبادت گزاران را به قتل رساند.

همچنین یک افسر مسلمان که روانکاو ارتش آمریکا بود در حمله ای در یکی از پادگان نظامی فورت هود واقع در ایالت تکزاس ۱۳ نفر از نظامیان را به تلافی حملات نظامی امریکا به عراق و افغانستان به قتل رساند. در ۲ آوریم امسال نیز یک سرباز لاتین تبار در همین پادگان ۳ نفر را به قتل رساند. 

تدابیر امنیتی شدید در پذیرش مهاجرین و اعطاء ویزای گردشگری و دانشجویی و بسیج افکار عمومی در گزارش دادن فعالیت های مشکوک باعث شده که از تکرار وقایع مشابه ۱۱ سپتامبر تا حد زیادی جلوگیری کند. البته مسلمانان مقیم آمریکا فضای سنگین امنیتی را حس میکنند ولی برای حفظ سلامت شهروندان اقدامات احتیاطی حفاظتی و امنیتی قابل فهم است.

تفاوت رویکرد بوش و اوباما در مهار تروریسم

دولت و مردم آمریکا با شناخت ریشه های خشونت خانگی تلاش زیادی کرده اند تا زمینه های بروز خشونت بین اکثریت سفید پوست و اقلیت های متعدد قومی را از میان بردارند. با وضع قوانین و ایجاد تسهیلات و ارائه خدمات مضاعف به اقلیت های قومی سعی دارند دستیابی به فرصت های شغلی و امکانات اقتصادی و اجتماعی را برای همه شهروندان میسر کنند تا از نابرابری اقتصادی و اجتماعی که منجر به رویکرد خشونت آمیز محرومین جامعه آمریکا می شد کم کنند. 

مشکل کنونی آمریکا درک ریشه های موج ضد آمریکایی در خارج از این کشور و بخصوص در خاورمیانه است. فضای سیاسی ضد آمریکایی که خودش را بصورت آتش زدن پرچم آمریکا در حین تظاهرات و در حادترین شکل آن؛ حمله خشونت بار به اتباع و مراکز رسمی دولت آمریکا نشان می دهد یک رویکرد سیاسی – ایدئولوژیک است که باید ریشه های آنرا شناخت.

متاسفانه مردم آمریکا و بالطبع آن سیاستمداران این کشور به نظر واحدی در مورد علت این موج دست نیافته اند. جورج بوش (پسر) علت موج ضد آمریکایی را مخالفت گرایشات افراطی با ارزشهای دموکراتیک و مردمسالارانه آمریکا قلمداد میکرد که این نظر بخشی از مردم آمریکاست که به حزب جمهوریخواه رای می دهند. این تفکر هم اکنون در آمریکا در اقلیت است. واکنش دولت جورج بوش (که متشکل از حدود ۱۰ نفر متفکران و حامیان سیاسی گرایش «محافظه کاران نو» معروف به «نئوکان ها» بود) مشکل را بغرنج تر کرد. این گرایش زمانی که در راس قدرت سیاسی در آمریکا قرار گرفت با الهام از خطوط فکری مجله ای بنام «کامنتری» بفکر تاسیس امپراطوری آمریکا بر پایه مدل امپراطوری بریتانیا افتاد و حمله نظامی به عراق یکی از جلوه های شوم پیگیری این نظریه بود که کماکان عواقب فاجعه بار این حمله بر عراق سایه افکنده است.

خاورمیانه: عرصه کنونی احساسات ضد آمریکایی

اگرچه در زمان جنگ سرد و در موقع شرکت آمریکا در جنگ ویتنام احساسات ضد آمریکایی ناشی از تقابل دو ایدئولوژی کمونیستی و سرمایه داری بود ولی با پایان جنگ سرد احساسات ضد آمریکایی بیشتر در خاورمیانه نمود داشته است. برخی نظریه پردازان ریشه احساسات ضد آمریکایی در خاورمیانه را به انقلاب ایران و سپس ماجرای گرونگانگیری سفارت آمریکا نسبت می دهند ولی برخی دیگر ریشه آنرا در حمایت بی قید و شرط آمریکا از سیاستهای تجاوزگرانه و ضد انسانی حکومت اسرائیل ارزیابی می کنند. 

با توجه به اینکه اغلب حملات تروریستی کنونی علیه آمریکا چه در داخل و چه در خارج از خاک آمریکا توسط افراطیون سنی مذهب انجام می گیرد که بیشرشان اتباع کشورهای عربی؛ افریقایی و اتباع کشورهای پاکستان و افغانستان هستند؛ فرضیه اول را باطل میکند.

این درک هم اکنون به کاخ سفید رسیده و اوباما اخیرا اعلام کرد که «ایران برای ممالک عربی خطری نیست. خطر در افراط گرایی اسلامی است». متاسفانه این نگاه هنوز در جامعه آمریکا و در بین نمایندگان مردم این کشور در کنگره نهادینه نشده است و شاهد نوعی سردرگمی در فهم ریشه بحران کنونی هستیم. 
علت این سردرگمی به دو لابی قدرتمند در آمریکا مربوط می شود: لابی اسرائیل و لابی عربستان سعودی. اگرچه لابی عربستان سعودی کم سر و صدا تر از لابی اسرائیل عمل میکند ولی هزینه ای که آنها در آمریکا برای تامین منافع خود خرج میکنند بیش از لابی اسرائیل است. وجه مشترک این دو لابی ایران ستیزی و پر رنگ کردن نقش ایران در ترویج افراط گرایی است . متاسفانه برخی محافل افراطی در ایران با شعارهای توخالی خود بهانه خوبی برای اینگونه تبلیغات منفی بدست می دهند. نشان دادن چهره ای خشن و ضد آمریکایی از ایران و از اسلام به ضرر منافع ملی کشور است و ایرانیان مقیم آمریکا هم از آن متضرر می شوند.

واقعیت اینست که نظریات افراط گرایانه از اسلام هم اکنون در عربستان ساخته و پرداخته شده و با دلارهای نقتی در کشورهای مسلمان و در بین مسلمانان مهاجر در کشورهای غیر مسلمان ترویج می شوند. محافل سیاسی و اطلاعاتی آمریکا به این واقعیت آشنا هستند ولی قدرت بیان علنی آنرا ندارند. اوباما در میانه این دوسیاست گرفتار شده است و سیاست جدید او در مقابله با داعش نمودی از این سردرگمی است.

علی فراستی
عضو هیئت علمی دانشگاه ایالتی کالیفرنیا

afarassati@yahoo.com