دکتر حسن روحانی در روزهای دوزادهم و سیزدههم نوامبیر به جمهوری آذربایجان با هیئتیهای مختلفی بویژه جمعی از تجار و استاندارهای مناطق آذربایجان ایران به باکو سفر نمود. نتایج این سفر بغیراز سایت سفارت ایران در باکو،  کمترین بازتاب را در رسانههای انترنتی داخل کشور داشت. برعکس سایت فارسی زبان ترند آذ آذربایجان بطور گسترده آنرا  پوشش خبری  داد. سفر مذکور ادامه سفرای متعددی است که سران ردهباڵآی جمهوری اسلامی ایران در چند سال گذشته به آن کشور داشتهاند و برخلاف زمامدران عراق که یکپای آنان در بغداد و پای دیگرشان در تهران است، این سران ایران هستند که یکپای آنان در تهران و پای دیگرشان در باکو است.  در چند سال گذشته مقامات ردهبالای ایرانی در سطح وزارت کشور، دفاع، بهداشت، اقتصاد ، رئیس مجلس، اسفندریاررحیم مشایی در دوره احمدی نژاد ، رئیس جمهور و  وزیر خارجه به آذربایجان سفرهای متعددی به باکو داشته اند تا بلکه به شکافهای موجود با آذربایجان خاتمه دهند اما نتیجههای ضعیفی بهمراه داشت.  در این خصوص  سایت تابناک  سال ٢٠١١ در مطلبی اعلام داشت که  "  باید پرسید، سفرهای متعدد مقامات عالی کشورمان ـ رئیس جمهور، رئیس مجلس و برخی از وزرا ـ در یک سال اخیر به جمهوری آذربایجان، چه دستاوردی برای جمهوری اسلامی ایران داشته و چقدر در کاهش سیاست‌های ضد ایرانی دولت این کشور نوپا کارساز بوده است؟!

از بدو استقلال آذربایجان و ایجاد مناسبات دیپلماتیک ایران با آن کشور،  بیشترین تغییر  سفرای ایران در باکو بودهاست ، و گرچه ایران با انتصاب آقای  باقر بهرامی بعنوان سفیر کبیر خود  خواست در روابط خود با آن کشور اعتمادسازی کند، اما بیشترین تنش در دوران مسئولین ایشان و در سال ٢٠١١  بوقوع پیوست ( جهت بازخوانی بیشتر تنشهای سال ٢٠١١ میتوان به مطلب پیوست تحت عنوان " جمهوری آذربایجان وهمسایه‌ای بنام ایران " نوشتهام توجه فرمائید )  اما اینک که  محسن پاک آیین آخرین سفیر ایران در آن کشور است روابط به آرامی روی نهاده است. نگاهی به روابط یک دهه اخیر عمق تضادهای میان آن دو کشور را نشآن میدهد.  سال ٢٠١١ بدترین سال در روابط آن دو کشور بود تا جائیکه سرلشکر فیرواآبادی آن کشور را تهدید به حمله نظامی کرد و دولت آذربایجان درواکنش به سخنان فیروزآبادی  سفیر ایران در باکو را احضار نمود. شکنندهگی در روابط آن دو کشور تاجایی پیش رفت  که دولت آذربایجان ایران را کشوری ناامن برای سفر شهروندان خود  عنوان نمود. دولت ایران در اقدامی یکطرفه ویزا برای شهروندان آدری که ایران سفر کنند را لغو کرد اما  جمهوری آذربایجان به اتباع ایرانی اجازه ورود بدون ویزا نمیدهد. "   باید بخاطر آورد دو سال پیش حسین شریعتمدرای  مسئول روزنامه  کیهان نیز خواستار رفراندوم در آن کشور  برای ملحق نمودن مجدد  آن کشور به ایران بود.

در سفر هیئت ایرانی  دولت آذربایجان برای اولین بار توانست  بر اساس  قواعد بازی با ایران کنار آید و  به پروتکولی  مشترک با آنان دست یابد که از موضع قدرت با ایران تعامل نماید.  یکی از مفاد  پروتکول انجام گرفته تعهدات طرفین  به رعایت مقررات بین المللی اشاره شده است که محتوای  این بند  در راستای توقف فشآرهای ایران علیه آن کشور بشمار می آید  : " با اعلام پایبندی خود نسبت به اصول و آرمان های منشور سازمان ملل متحد و سایر اصول و موازین شناخته شده حقوق بین الملل و در راستای پشتیبانی و تقویت مقررات حقوق بین الملل و با اعلام پایبندی خود نسبت به برابری حاکمیت، استقلال، احترام به تمامیت ارضی، مصونیت مرزهای کشورها، خودداری از اعمال زور، تهدید به استفاده از زور و نیز عدم مداخله در امور داخلی یکدیگر. ناگفته نماند  البته این اولین بار نیست که دولت آذربایجان از روی قاعده دیپلماتیک با ایران وارد بحث میشود و  باید بخاطر آورد سال ٢٠١١ بهنگام سفر حسن علی اف به تهران و ملاقات با سران بلندپایه ایران  بطور شفاف از مقامات ایران خواستند در امور داخلی آن کشور دخالت نکنند  و این اولین بار بود  که یک کشور همسایه در تهران اینگونه با صراحت بحرانسازی و دخالتهای ایران را در کشور آذربایجان رسانهای کردند.

دیپلماسی تهاجمی ایران که در دوره احمدی نژاد دنبال میشد به ایجاد  بحران مضاعف با کشورهای همسایه انجامید و ایران هراسی در کشورهای آذربایجان و افغانستان و تا اندازهای کردستان عراق موردبحث بود.  نگرانیهای  آذربایجان از نفوذ ایران در آن کشور  ابعاد مختلف فرهنگی، سیاسی، امنیتی و اقتصادی را شامل میشود که میتوان به اختصار مواردی از آن را برشمرد.

کشور آذربایجان شدیدا نگران دخالت ایران و فعالیتهای تروریستی آن کشور بود بویژه در چند مورد  خرابکاری و سوء قصد علیه سفارت اسرائیل و شهروندان اسرائیلی متهم شده بود. هرگاه  دولت آذربایجان یکی از اتباع ایرانی را به اتهام تروریستی دستگیر می نماید،  ایران در مقابل  یکی از اتباع آن کشور در ایران را دستگیر تا از این طریق بتواند آنرا مورد معامله قرار دهد. آذربایجان مدعی ست که فعالیتهای تروریستی ایران  توسط سازمانهای خیریه و فرهنگی انجام میگیرد،  بهمین دلیل آن کشور کمیته امداد امام خمینی در آن کشور و برخی نهادهای فرهنگی را ممنوع و حتی در آخرین مرحله  مانع ورود آنان به باکو بودند. مقامات امنیتی آذربایجان ادعا کردند که ٩٥% مواد مخدر به آذربایجان از طریق مرزهای ایران به آن کشور وارد میشود و در سفر اخیر روحانی به کنترل مرزهای میان  دوکشور برای مهار ارسال مواد مخدر از ایران  تاکید شده است. کشور آذربایجان نگران دخالتهای ایران به بهانه شیعه گری بودهاست . رژیم ایران آن کشور را کشوری شیعه میداند و انتظار دارد همانگونه که روسها بعداز پایان سیستم سوسیالیستی در کلیساها را باز کردند،  آذربایجان نیز باید فعالیتهای مذهبی در آن کشور را آزاد نماید، اما آذربایجان خود را کشوری سکولار تعریف می کند. رژیم آذربایجان تلویزیون سحر را عاملی برای ترویج شیعهگری و خشونت در آن کشور میداند ودر سفر حسن علی اف به ایران شدیدا از ایران خواسته بود که اهداف خشونت طلبانه  آنرا تغییر دهند. علی حسن اف تهدید کرده بود که اگر چنانچه رژیم ایران تلویزیون سحر را متوقف ننماید آذربایجان شبکه تلویزیونی برای استانهای آذربایجان جنوبی تحت نام " شبکه شب "  راهاندازی خواهد کرد. 

رژیم آذربایجان مدعیست که ایران بر سر موضوع قرهباغ از ارمنستان حمایت میکند و این حمایت ناصادقی ایران را  از نظر دینی میداند. . باید بخاطر آورد که ابولفضل ایلچی بیگ در دوران زمامداری خود گفته بود که اگر قرار باشد با کمک ایران قرهباغ را پس گیریم، ترجیح میدهم که آنرا به ارمنستان تقدیم نمائیم. ایران گروه مینسک را که مسئول حل و فصل چارهیابی جنگ میان آدربایجان و ارمنستان است قبول ندارد.

دولت ایران نیز در مقابل نگرانیهای زیادی از سیاستهای آن کشور همجوار دارد. گرچه فروپاشی شوروی به فرصتی برای ایران  تبدیل شد اما همین کشورهای کوچک نظیر آذربایجان نیز با توجه به وجود آذریهای ایران تهدیدی نیز  محسوب میشوند. درعرصه فرهنگی، موضوعاتی نظیر تدریس متون درسی آن کشور مبنی نشان دادن استانهای آذربایجان ایران تحت عنوان آذربایجان جنوبی یا اشغالی، حساسیت ایران به برگزاری گرامیداشت یاد سید محمد خیابانی در باکو،   یوروژن، ماجرای تغییر در معماری نظامی گنجوی، ثبت بازی چوگان و تار بنام آذربایجان در یونسکو، اکران فیلم ٣٠٠ در سینماهای آن کشور  از جمله مواردی بودند که ایران با آن حساسیت نشان داد.  ناگفته نماند که باکو بعنوان پایتخت فرهنگی کشورهای اسلامی درآمده است. ایران معتقد چه در دوران روسیه تزاری و چه دوران سوسیالیستی زبان فارسی در آذربایجان تدریس شده اما از بدو استقلال آذربایجان زبان فارسی در آن کشور ممنوع شده است.

در عرصه سیاسی و امنیتی رژیم ایران نگرانیهای زیادی مبنی بر احتمال قرارداد آن کشور با امریکا برای اجاره رادار قبله بعداز پایان قرارداد با روسیه  دارد که رادار مذکور تمام  ایران را زیر نظر خواهد داشت ، ارتباط تنگاتنگ آذربایجان با اسرائیل و آموزش و تجهیز نیروهای امنیتی آن کشور توسط اسرائیلیها، روابط بیشتر آن کشور با امریکا و برگزاری کنگره آذربایجانیان جهان که مرکز آن در باکو است آنرا تهدیدی علیه تمامیت ارضی خود می داند. باید گفت دولت آذربایجان روز ٣١م دسامبر را بنام روز آذربایجانیان جهان نامگذاری و الهام علی اف رئیس این نهاد میباشد که این امر خشم دولت ایران را برانگیخته و آنرا تلاش برای تجزیه ایران میداند.

البته ایران درگذشته شکایتهای  دیگری  علیه آن کشور مطرح میکرد  که آذربایجان آنرا بی اساس می داند.  حضور اعضای  پژاک و پ.ک.ک در آذربایجان ( شهر گنجه )  و حتی  ملاقات آقای مراد کاریلان رئیس پ.ک.ک با سفیر اسرائیل در آن کشور! ، آموزش جمال فشی عامل  ترور مسعود علیمحمدی توسط موساد در آذربایجان، تاسیس کارخانه شراب سازی در جنوب آن کشور برای تسهیل در امر جاسوسی نیروهای اسرائیل علیه ایران،  اعلام آمادهگی آذربایجان برای پناه دادن به مجاهدین از جمله مواردی هستند که ایران به آن اعتراض کرده و یا در رسانههای ایرانی بازتاب یافتهاند. در زمینه حضور رهبر پ.ک.ک سایت تابناک نوشت : " یادآوری می‌شود، «مراد کارایل»، نفر دوم تشکیلات تروریستی «پ‌.ک‌.ک» در ماه سپتامبر سال گذشته به شهر باکو، پایتخت جمهوری آذربایجان سفر کرد. وی با اقامت در هتل " هیات رگنسی" با یکی از مقام‌های آذربایجانی و نیز یکی از دیپلمات‌های ارشد سفارت رژیم صهیونیستی در باکو دیدار کرد. 

پس از آن نیز رئیس «پ‌.ک‌.ک»، سلسله دیدارهایی مخفی از باکو داشت و حتی در یکی از رستوران‌های باکو با یک مقام بلندپایه آذربایجانی و نیز آرتور لنگ، سفیر رژیم صهیونیستی گفت‌وگوهای طولانی داشت. در واقع منظور ایران از وجود نیروهای پژاک و پ.ک.ک نه به خاطر وجود آنان بلکه از این طریق میخواست حساسیت آذریهای ایران را نسبت به این کشور آذربایجان برانگیزد.

در عرصه اقتصادی آذربایجان  برخلاف کشور تورکیه  سطح معاملات ایران با آذربایجان در حداقل خود است. گمرک آذربایجان مشکلات فراوانی برای تجار و کامیونهای ایرانی بدلیل عردم رعایت استانداردهای لازم فراهم میکند ، ضمنا موضوع حمل  مواد مخدر توسط رانندگان ایرانی  یکی از سختگیریهای آن کشور برای محدود کردن معاملات است. در سفر اخیر به مسائل اقتصادی منجمله تاسیس کریدور شمال ـ جنوب و وصل نمودن روسیه به ایران از مهمترین توافقات بنظر می آید. بویژه با تحریم هر دو کشور روسیه و ایران این کریدور به کاهش تاثیرات تحریمها کمک خواهد کرد.

اینک بعداز اینهمه تنش آیا با سفر اخیر روحانی و هیئت همراه اوضاع بنفع طرفین رقم خواهد خورد باید در انتظار بود.

http://iranglobal.info/node/797

‌