بحران کانال سوئز و دکترین "آیزنهاور"

اولین رویداد تاریخی و بزرگی‌ که پس از جنگ دوم جهانی‌ اتفاق افتاد و روند شکل گیری جهان دوقطبی و جنگ سرد را شکل داد، "بحران کانال سوئز" در سال ۱۹۵۶ بود که چهره جهان و مناسبات سیاسی پس از جنگ را در جهان کاملا دگرگون کرد و شرایط امروز جهان علیرغم فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی همچنان تحت تأثیر حوادث ناشی‌ از همین رویداد تاریخی است که "گروگانگیری سفارت آمریکا در تهران" در مقایسه با آن به یک شیطنت کودکانه  شبیه است.

بمنظور درک صحیح شرایط آن زمان و اسباب و زمینه‌های این رویداد، لازم است که شرایط آنروز بازیگران آن صحنه آرایی را از آغاز شروع بکار مهمترین گذرگاه آبی‌ جهان تا سال ۱۹۵۶ بصورت خلاصه و جداگانه مرور کرد:

بحران کانال سوئز در پی‌ اعلام ملی‌ و مسدود کردن کانال سوئز از سوی جمال عبدالناصر رئیس جمهور وقت مصر در ۲۶ ژولای ۱۹۵۶ "رسما" آغاز شد.

پس از بحران کانال سوئز و بمنظور جلوگیری از گسترش نفوذ اتحاد جماهیر شوروی در خاورمیانه و آفریقا، آیزنهاور در تاریخ ۵ ژانویه سال ۱۹۵۷ ۲ لایحه به کنگره آمریکا فرستاد : یکی‌ برای اجازه استفاده از نیروی نظامی در صورت نیاز یا درخواست هریک از کشورهای خاورمیانه، بمنظور جلوگیری از ناآرامی، دوم مبلغ سالیانه ۲۰۰ میلیون دلار برای کمک به کشورهای خاورمیانه، که هردو لایحه به تصویب کنگره و سنای آمریکا رسید.

 این دو لایحه که بنام دکترین آیزنهاور شناخته میشوند، زیربنای اصلی‌ سیاست خارجه آمریکا در خاورمیانه تا به امروز بوده و تا به حال بارها از زبان رؤسای جمهور دموکرات و جمهوریخواه تکرار و اعمال شده است.   

پیش از طوفان

در ژانویه ۱۹۵۶ و درشرایطی که توان نظامی مصر با پشتیبانی نامحدود اتحاد جماهیر شوروی درحال گسترش بود، آیزنهاور برای کنترل مسابقه تسلیحاتی دیوانه واری که میا‌‌ن مصر و اسرائیل آغاز شده بود، دوست نزدیک خود "رابرت اندرسون" را برای یافتن راه حالی‌ دائمی برای اختلاف مصر و اسرائیل راهی‌ قاهره و تل آویو کرد، اما ناصر پیشنهاد کمکهای سخاوتمندانه آمریکا در مقابل صلح با اسرائیل را ردّ کرد، زیرا او بخش عمده وجهه سیاسی خود در جهان عرب را از ژست و شعارهای "ضدّ امپریلیستی" و "ضدّ صهیونیستی" خود کسب کرده بود، هرچند مذاکرات او با نخست وزیر وقت اسرائیل دیوید بن گوریون هم نتیجه‌ای در بر نداشت.

دور دوم دیپلماسی پنهان اندرسون یک‌ماه بعد بود که اینبار ناصر ضمن مذاکرات اعلام کار که درمقابل دریافت کمکهای "نامحدود" نظامی و اقتصادی از آمریکا و بازگشت آوارگان فلسطینی به فلسطین حاضر به امضا پیمان صلح با اسرائیل است، که البته بیشتر تاکتیکی برای حفظ پشتیبانی مالی‌ آمریکا از پروژه ساخت سد اسوان بود تا یک پیشنهاد واقع بینانه.

تیر خلاص به امید هرگونه سازش با رژیم انقلابی‌ ناصر، اخراج یکی‌ از برجسته‌ترین و کارکشته‌ترین دیپلماتهای بریتانیا "   " ملقب به گلاب پاشا از اردن بود. بدنبال پیوستن "قابل پیش بینی‌" اردن به پیمان بغداد که با مدیریت بریتانیا و درجهت دپاره کردن جهان عرب و تضعیف موضع ناصر صورت گرفت، تظاهرات گسترده‌ای که با پشتیبانی کامل ناصریست‌ها و "رادیو صدای عرب" از قاهره هدایت میشد، بر علیه استعمار بریتانیا و خاندان هاشمی صورت گرفت.

 ملک حسین جوان که تاج و تخت خود را در خطر میدید، ضمن ابراز ارادت خالصانه خود به امپراتوری بریتانیا، گلاب پاشا را علیرغم میل باطنی اخراج و سیاست امنیتی بریتانیا در منطقه را دچار بحرانی‌ اساسی‌ کرد.

 برای حاکمان جزیره‌ شاکی‌ باقی‌ نمانده بود که جمال عبدالناصر دشمن شماره یک آنهاست و تا روزی که همپیمانان آنها را در منطقه از بین نبرد و آنها را از خاورمیانه بیرون نراند، آرام نخواهد نشست. به همین دلیل ناصر باید از میا‌‌ن میرفت. 

شروع بحران

در روز ۲۶ جولای سال ۱۹۵۶، جمال عبدالناصر در شهر اسکندریه سخنرانی کرد و به سیاستهای آمریکا تاخت. ضمن سخنرانی خود وی از " فردیناند لسپ" سازنده کانال نام برد که این کلمه درحقیقت اسم رمز عملیات نظامی اشغال کانال سوئز و کلیه تاسیسات مربوط به آن از سوی نیروهای ارتش مصر بود. وی همچنین اعلام کرد که کلیه دارائی‌های شرکت اداره کانال ضبط و بهای سهام کلیه سهامداران بموجب نرخ سهام در پایان کار بورس پاریس محاسبه و از طرف دولت مصر پرداخت میگردد.نیروی دریایی مصر همچنین با استقرار در تنگه تیران و خلیج عقبه مجرای ارتباطی‌ اسرائیل با دریای سرخ و اقیانوس هند را مسدود کردند.

عملیات  Masketeer

در تابستان ۱۹۵۶ نخست وزیر انگلیس به فرماندهان نظامی خود دستور داد که طرحی را برای اشغال نظامی مصر تهیه و ارائه کنند. پیشنهاد نخست وزیر برای اشغال نظامی کانال توسط تکاوران چترباز بریتانیایی مستقر در قبرس از سوی فرماندهان نظامی ردّ شد و در نهایت طرح اشغال پورت سعید و استفاده از آن به عنوان پایگاهی برای کنترل و اداره کانال سوئز به تصویب رسید.

با توجه به اینکه بریتانیا در آن زمان قادر به تامین ۸۰ الی ۱۱۰ هزار نیروی مورد نیاز برای انجام این عملیات و درهم شکستن ارتش ۳۰۰ هزار نفری مصررا نداشت، فرانسه به عنوان متحدی استراتژیک برگزیدو بموجب طرح نهایی‌ مقرر شد که بریتانیا با ۵۰ هزار نفر متشکل از کشورهای commonwealth   و فرانسه با ۳۰ هزار نفر نیروی در این عملیات شرکت کنند.

 به موجب این عملیات قرار بود که پس از ۲ روز بمباران هوایی، کلیه استحکامات زیربنایی، نظامی و دفاعی مصر درهم کوبیده شود و همزمان نیروی دریایی‌ بریتانیا و فرانسه با پشتیبانی هوایی، نیروی دریایی مصر را منهدم نمایند و سپس از راه دریا و هوا، نیروهای پیاده را در پورت سعید پیاده کرده و آنجا را به اشغال خود درآورده و با مستقر کردن سه واحد نظامی عملیات کنترل و اداره کانال را به عهده بگیرد.

در ۸ سپتامبر طرح نهایی‌ عملیات به تصویب کابینه‌های فرانسه و بریتانیا رسید و ژنرال Keightley بریتانیایی به عنوان فرمانده عملیات و آدمیرل  Barjot فرانسوی به عنوان معاون عملیات انتخاب و منصوب گردیدند.

فشار سیاسی موجود از جانب محافظه کاران مجلس بریتانیا که دولت را متهم به "انفعال سیاسی" و بی‌ ارادگی در برابر سیاستهای خصمانه جمال عبدالناصر متهم میکردند، درحال افزایش بود، بصورتی که در غیاب عدم واکنش نظامی دربرابر مصر، سقوط دولت "ادوارد ادن"  تا بهار ۱۹۵۷ اجتناب ناپذیر می‌نمود. لذا همه چیز برای آغاز عملیات نظامی در زمستان همان سال مهیا و آماده شده بود.

این عملیات برای سه مرحله طراحی شده بود:

فاز اول: عملیات هوایی مشترک فرانسه- بریتانیا برای ایجاد برتری مطلق هوایی

فاز دوم: عملیات گسترده(روانی‌) هوایی با هدف از بین بردن کلیه منابع استراتژیک مصر

فاز سوم: عملیات پیاده کردن نیرو از هوا و زمین برای اشغال کانال سوئز.

دقیقا در همین زمان اسرائیل مشغول طراحی عملیاتی نظامی بر علیه مصر در شعرای سینا و غزه بود. نام "عمیلات کادش" که از اساطیری یهودی‌ گرفته شده بود و هدف آن وارد آوردن ضربه‌ای کاری به ارتش مصر، اشغال بخش بزرگی‌ از صحرای سینا و نابودی "شبه نظامیان اسلامی" در سینا و غزه با هدف تضمین امنیت کشور نوپای اسرائیل بود.

پیشنهاد اولیه فرانسوی‌ها برای ادغام عملیات ارتش اسرائیل با مخالفت اولیه بریتانیا مواجه شد، زیرا جنگیدن دوشادوش "اسرائیل" دشمن شماره یک اعراب، موقعیت امپراتوری لرزان بریتانیا را در میا‌‌ن همپیمانان منطقه‌ای از جمله عربستان و خاندان هاشمی در عراق و خصوصا اردن که با اسرائیل هم مرز بود، خدشه دار میکرد.

بحران داخلی‌ موجود و شرایط اقتصادی شکننده، سرانجام بریتانیا در اکتبر ۱۹۵۶ با پیشنهاد فرانسه برای انجام عملیات مشترک سه جانبه موافقت کرد. در تاریخ ۲۲ الی ۲۴ اکتبر یک هئت بلندپایه اسرائیلی شامل: داوید بن گوریون نخست‌وزیر، شیمون پرز مدیر اول وزارت دفاع و ژنرال موشه دایان وزیر دفاع اسرائیل در خانه دورفتاده‌ای در محلهSevres   در حومه پاریس با وزیر دفاع وقت فرانسه Maurice Bourges-Maunoury ،  Christian Pineau  وزیر امور خارجه فرانسه، فرمانده ستاد ارتش فرانسه ژنرال  Maurice Challe، وزیر امور خارجه بریتانیا Selwyn Loyd  و منشی‌ مخصوص او  sir Patrick Dean دیدارهایی طولانی و محرمانه‌ای داشتند که سرانجام به امضا   Portocol of Sevres انجامید.

نتیجه این مذاکرات طولانی، طرحی بود که وجهه بریتانیا را در میا‌‌ن همپیمانان عرب و مسلمان خود در خاورمیانه تا حدی حفظ کرده و وجهه‌ای نسبی‌ برای دخالت نظامی آن میافرید. به موجب این توافقنامه:

۱- اسرائیل در تاریخ ۲۹ اکتبر حمله وسیع و همه جانبه‌ای را با هدف تصرف کامل صحرای سینا و رسیدن به کانال سوئز در روز بعد آغاز می‌کند.

۲- در تاریخ ۳۰ اکتبر فرانسه و بریتانیا پیشنهاد جداگانه و مشترکی را برای دولتهای مصر و اسرائیل ارسال میکنند.

پیام به دولت مصر: 

- پایان دادن به عملیات نظامی و اعلام آتش بس

- عقب کشیدن نیروهای نظامی مصر تا فاصله ۱۰ کیلومتر از کانال سوئز

- قبول تصرف و کنترل کانال سوئز توسط نیروهای مشترک "آنگلو- فرنچ" بمنظور تامین عبور و مرور کلیه کشتیهای بین المللی تا زمان "حل نهایی‌ مشکل مابین اسرائیل و مصر"

پیام به دولت اسرائیل:

- پایان دادن به عملیات نظامی و قبول آتش بس

- عقب کشیدن نیروهای نظامی تا فاصله ۱۰ کیلومتری شرق کانال سوئز ( درون صحرای سینا)

- پذیرش اشغال "موقت" برخی‌ مناطق حساس کشور توسط نیروهای مشترک فرانسوی- انگلیسی، بمنظور برقراری امنیت.

درصورت عدم قبول هر یک از پیشنهادات ارائه شده به مصر "در موعد مقرر" از جانب آنها ، اسرائیل هیچ تعهدی نسبت به قبول یا پاسخ به پیشنهاد ارائه شده نداشت. مدت زمان داده شده برای قبول پیشنهاد و پاسخ به آن ۱۲ ساعت تعیین شده بود و پس از آن نیروهای مشترک فرانسه و بریتانیا، برای اعمال خواسته‌های خود، عملیات نظامی علیه مصر را آغاز میکردند.

۳- درصورت عدم قبول پیشنهاد ترک مخاصمه از جانب مصر، نیروهای مشترک فرانسه و بریتانیا، حمله مشترک خود علیه مصر را از بامداد ۳۱ اکتبر آغاز خواهند کرد.

۴- ارتش اسرائیل نیروهایی را برای اشغال جزایر "تیران" و " سنافیر" و کنترل کرانه باختری خلیج عقبه و تامین آن امنیت عبور و مرور در آن، ارسال نماید.

۵- دولت اسرائیل تضمین می‌کند که به خاک اردن حمله نخواهد کرد و دولت بریتانیا نیز متعهد میگردد که چنانچه دولت اردن با اسرائیل وارد جنگ شد، به پشتیبانی از اردن(مستعمره خود) وارد جنگ نخواهد شد.

۶- کلیه توافقات مندرج در این موافقتنامه کاملا محرمانه خواهد ماند.

۷- کله توافقات پس از تایید دولتها اجرائی خواهند شد.

امضا

 David Ben-Gurion           Patrick Dean          Christian Pineau        

هنوز چند ساعتی‌ از امضای این توافقنامه نگذاشته بود که پیش‌نویس آن بدست خبرنگاران رسید و منتشر شد. نخست وزیر بریتانیا ضمن تکذیب کامل خبر، وزیر خارجه خود را روز ۲۵ اکتبر راهی‌ پاریس کرد تا هر سه نسخه اصلی‌ را از بین ببرد، اما با توجه به انتشار نسخه امضا شده توافقنامه در مطبوعات فرانسه، وزیر خارجه فرانسه پیشنهاد بریتانیا را ردّ کرد، درحالی که اسرائیلی‌ها روز پیش پاریس را ترک کرده بودند و نسخه اصلی‌ قرارداد متعلق به سرأیل، در ارشیو بن گوریون نگاهداری میشود.

۴ روز پس از این توافقنامه، اسرائیل عملیات نظامی خود علیه مصر را آغاز کرد. یک روز پس از آن بریتانیا و فرانسه به قطعنامه پیشنهادی "آمریکا" در شورای امنیت آمریکا برای توقف عملیات نظامی اسرائیل رأی مثبت دادند و همزمان پیشنهاد "از قبل تنظیم شده" خود را برای ترک مخاصمه و عقب نشینی از کانال سوئز به مصر و اسرائیل فرستادند. 

در نوشتار بعدی به بررسی سازمان اخوان المسلمین و ساختار تشکیلاتی و ایدئولوژیک آن به عنوان موثرترین جریان سیاسی- مذهبی‌ یک قرن اخیر در خاورمیانه می‌پردازم و با تاریکخانه این تشکیلات ماسونی و ارتباطات مخفی‌ آنها با دستگاه‌های امنیتی کشورهای مختلف، القاعده، حماس و سایر گروههای تروریستی در سراسر جهان، از زبان رهبران سابق آن آشنا می‌شویم.