رفتن به محتوای اصلی

رابطه سرد آنکارا _ تهران رو به تیرگی
31.03.2012 - 01:33

رابطه سیاسی و اقتصادی بین دو کشور ایران و ترکیه از دوران تشکیل دولت های نوین با گرایش های شدید ملی گرایی در ایران( دوران رضا شاه) و جمهوری لائیک ترکیه به رهبری آتاتورک تا کنون فراز و نشیب های فراوانی به خود دیده، گاهی دوستی و همکاری و گاهی هم رقابت پنهان بر آن حاکم بوده است. دو کشور با همه نزدیکی های فرهنگی نسبت به هم با شک و تردید نگریسته با احتیاط به هم نزدیک شده، در راستای تنش زدایی از ایجاد هر گونه تشنج در روابط خود پرهیز کرده اند. در دوران جنگ سرد و مخالفت با اندیشه های سوسیالیستی، پیمان بغداد که بعد ها نام سنتو به خود گرفت، سه کشور ایران، پاکستان و ترکیه را در مسیر پیمان آتلانتیک شمالی( ناتو) قرار داد که جمهوری ترکیه از اعضای مهم آن است. شباهت های جمعیتی و جغرافیایی و همسویی هر دو کشور در نزدیکی به جهان سرمایه داری باعث شد که استراتژی واحدی در توسعه اقتصادی گزینش شود و برنامه های عمرانی مشابه تهیه و به اجرا درآید. انقلاب 57 در ایران و کودتای نظامی در ترکیه تغییرات مهمی در دیپلوماسی و روابط سیاسی و اقتصادی دو کشور پدید آورد. در ایران نظام جمهوری اسلامی با حاکمیت روحانیت شکل گرفت و در ترکیه نظامی ها با حفظ مواضع پیشین در شکل، زمینه قدرت گیری اسلام گرا ها را در محتوا فراهم کردند.

با آغاز هزاره سوم حزب عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان دولت اسلامگرای ترکیه را تشکیل داد و دور جدیدی در روابط دو کشور پیش آمد ولی همچنان مردم دو کشور با همه نزدیکی ها بهم نسبت به هم اطلاعات کافی نداشتند و سیاست پیشین که مانع از گسترش روابط بین مردم بود ادامه داشت. کمتر مواردی پیش می آمد که وسائل ارتباط جمعی به چگونگی و شیوه زندگی مردم در دو کشور ایران و ترکیه بپردازند و در رابطه با آن به مردم، خوانندگان و یا بینندگان خود اطلاعات دهند. این در حالی است که مردم دو کشور فرهنگ بسیار مشترکی دارند، بر اساس گفته های علی اکبر صالحی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی در مصاحبه مطبوعاتی در استانبول بیش از 40 درصد مردم ایران به زبان ترکی سخن می گویند ولی نسبت به هم آشنایی کافی ندارند. قدرت گیری اسلامگراها در ترکیه از یک سو و فاصله گیری روز افزون جمهوری اسلامی در پی فعالیت های اتمی از کشور های اروپایی و ایالات متحده از دیگر سو زمینه نزدیکی دو کشور را فراهم آورد. ایران بازار خوب و گسترده ای برای کالا های ترکیه و متقابلا ترکیه کشور مهمی برای صدور گاز و نفت ایران بود. ترکیه به دنبال سود اقتصادی و ایران به دنبال دوست یابی در صحنه سیاسی بود که بتواند از انزوا در آید. هر چقدر جمهوری اسلامی منزوی تر می شد، ترکیه پایگاه بیشتری در جهان اسلامی و اقتصاد جهانی پیدا می کرد.

حرکت سنجیده و حساب شده اردوغان در نشست داووس و حمایت از جنبش حماس در دنیای عرب و برخی از کشور های اسلامی حادثه آفرین شد، ترکیه و اردوغان جایگاه ویژه ای در بین جوانان و توده های باورمند اسلامی پیدا کرد. در این راستا به مقدار سرمایه ای که از کشور های عربی به سوی استانبول سرازیر شده بود افزوده شد. انباشت سرمایه در بازار بورس استانبول به سرعت افزایش یافت و ترکیه با بهره گیری از آن به میزان رشد اقتصادی خود افزود. در این میان چند حرکت نمادین و اعزام یک کشتی به سوی فلسطین برای شکستن محاصره غزه موقعیت سیاسی ترکیه را تحکیم بخشید. حمایت ترکیه از حماس و غزه که با دوری از اسرائیل همراه بود مورد تشویق و خوشآیند جمهوری اسلامی قرار گرفت. در این میان سیاستمداران تهران برای شکستن تحریم های سازمان ملل و دلجویی از جهان اسلام تمایل بیشتری به ترکیه پیدا کردند و رفت و آمد های سیاسی و روابط دیپلوماسی با ترکیه افزایش یافت، تا جائیکه مذاکره و گفتگو با کشور های 5 به اضافه 1 در استانبول برگزار شد هر چند به نتیجه مطلوبی دست نیافت ولی ترکیه به میانجی بین دو طرف تبدیل شد و هنوز هم به این کار خود ادامه می دهد. با تحریم بانک مرکزی ایران همکاری با ترکیه بر جسته تر شد و برخی از فعالیت های بانکی و ارزی از سوی بانک های ترکیه پیش می رود.

با آغاز اعتشاش و شورش های خیابانی در سوریه که مورد حمایت همه جانبه ترکیه است و استانبول به مرکز مهمی برای آموزش سیاسی و نظامی مخالفان بشار اسد تبدیل شده، رابطه تهران با آنکارا به سردی گرائید و با استقرار سپر موشکی در نزدیکی های مرز ایران انتقاد از روش و رفتار ترکیه در سطوح مختلف افزایش یافت. همزمان برخی از فرماندهان سپاه زبان به انتقاد و تهدید گشودند ولی رهبران جمهوری اسلامی ایران همواره خواهان گفتگو با غرب و ایالات متحده در خاک ترکیه شدند و آن را ادامه می دهند. در این شرایط ویژه که رابطه رو به سردی است رجب طیب اردوغان از ایران دیدن کرد. به نظر می رسد ایشان حامل پیامی از سوی آمریکا به ایران باشد زیرا پیش از آمدن به ایران نشستی در سئول با باراک اوباما رئیس جمهور ایالات متحده داشتند.

رجب طیب اردوغان همراه با هیئت بلند پایه ای در ساعات اولیه بامداد چهارشنبه 9 فروردین وارد تهران شدند. در هیئت همراه احمد داود اوغلی وزبر امور خارجه، ظفر چاقلایان وزیر اقتصاد، اردوغان بایراکتار وزیر شهر سازی و محیط زیست، تانر ییلدیز وزبر انرژی و منابع طبیعی، ظفر آلپر رئیس سازمان انرژی اتمی، حاکان فیدان از تشکیلات امنیتی ترکیه( میت، میلی استخبارات تشکیلاتی) و ارتشبد خلوصی آکار، جانشین رئیس ستاد مشترک نیرو های مسلح شرکت داشتند. سردی روابط از همان ابتدای ورود هیئت ترکیه خود را نشان داد. علی اکبر صالحی به استقبال هیئت رفت و استقبال رسمی در مجموعه کاخ سعد آباد از سوی رحیمی معاون اول رئیس جمهور برگزار شد. دیدار با لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی ادامه یافت. دیدار با احمدی نژاد به علت بیماری و فشار خون بالا از سوی احمدی نژاد به تاخیر افتاد و ساعت ها نخست وزیر ترکیه به انتظار نشست. سپس اردوغان برای دیدار با خامنه ای به مشهد رفت و گفتگو های رسمی به پایان رسید. آنچه به بیرون از در های بسته و گفتگو های پشت پرده به بیرون درز کرد، نشانگر ناکامی، چند گانگی و اختلاف نظر شدید در میان مقامات جمهوری اسلامی بود. خامنه ای خواهان کنترل و پیشبرد سیاست های خود در امور دیپلوماسی ، سیاست خارجی و چگونگی روابط با کشور های دیگر است و نمی خواهد در این راستا حرف دیگری شنیده شود. گفتگوی احمدی نژاد با اردوغان پیرامون فروش نفت و گاز بود و در امور فعالیت های اتمی مداخله ای نکرد و حرفی به میان نیآورد. اردوغان با پایان مذاکرات تنها به گفتار خامنه ای استناد کرد و به دفعات تکرار نمود که خامنه ای ساخت سلاح اتمی را مغایر با باور های مذهبی خود می داند و ساخت آن را رد می کند.

مقامات ترکیه با حمله به بشار اسد به مانور های نظامی در نزدیکی های مرز به درخواست شورای نظامی و شورای ملی سوریه پیرامون کنفرانس دو روزه در استانبول جواب مثبت داد تا استراتژی ملی برای بر اندازی بشار اسد تدوین شود، این رویکرد هم به شدت با سیاست های ایران در رابطه با سوریه تضاد دارد. آنچه بیش از همه در دیدار اردوغان از تهران مطرح شد و به نتایجی هم نزدیک تر بود گسترش روابط اقتصادی تا 30 میلیارد دلار در سال بود. امروزه بین 7 تا 8 میلیارد دلار نفت و گاز به ترکیه صادر می شود و در مقابل کمتر از 7 میایارد دلار کالا های مصرفی از ترکیه وارد می شود. جمهوری اسلامی برای برون رفت از بحران و تحریم اقتصادی پیشنهاد می کند که ارز واسط بین دو کشور از معاملات حذف شود و پول ملی دو کشور جایگزین شود، زیرا با افزایش گردشگران ایرانی و دیدار از مکان های تفریحی، ترکیه مبالغ هنگفتی از ریال را می تواند جمع آوری کند و معاملات خود را با آن انجام دهد و ترکیه هم از فرصت بدست آمده استفاده کرده با توجه به تحریم ها و نیاز های ایران خواهان تغییر قیمت گاز و پائین آوردن آن است.

آنچه مشاهده می شود این است که دیدار اردوغان از تهران دستآورد مهمی نداشته و اردوغان با دست های خالی به آنکارا برگشته است. این در حالی است که خبرگزاری های جهان و مقامات اروپایی و آمریکایی انتظار بیشتری از این دیدار داشتند. تهران بار دیگر سیاست دیرینه خود را بکار برد و مراکز متعدد قدرت را نشان داد که بازیگر اصلی در آن خامنه ای است، شاید به همین دلیل باشد که اردوغان و هیئت همراه با سردر گمی به پایان مذاکرات چشم دوختند. مصاحبه مطبوعاتی سرد و بی رمق اردوغان در پایان دیدار، نشانگر نا امیدی از مذاکرات بود، بگونه ای که در اولین روز پایان دیدار و گفتگو ها در تهران مقامات ترکیه و شرکت نفتی آن تصمیم گرفتند 20 درصد از واردات نفتی خود را از ایران کاهش دهند. به نظر می رسد رابطه نه چندان خوب و سرد آنکارا و تهران به تیرگی و کدری خواهد کشید، پیشتر ها مقامات ترکیه گفته بودند که از تحریم های ایران تبعیت نخواهند کرد. به هر رو دایره تحریم ها و انزوای سیاسی و اقتصادی ایران تنگتر می شود، نشانه های آن در افزایش شدید قیمت ها، پائین آمدن ارزش پول ملی، فرار سرمایه های انسانی و مالی، گسترش فقر عمومی و ناهنجاری های اجتماعی دیده می شود، هرچند مقامات تهران سخن از ثبات اقتصادی و سیاسی می گویند ولی واقعیت تلخ بحران همه جانبه را مردم در زندگی روز مره خود حس می کنند و در نهایت راه برون رفت را خود مردم در اتحاد با همه نیرو ها بدون دخالت خارجی پیدا خواهند کرد...

محمد حسین یحیایی

mhyahyai@yahoo.se

دیدگاه‌ و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.

ناشناس
سایت ایران گلوبال

فیسبوک - تلگرامفیسبوک - تلگرامصفحه شما

توجه داشته باشید کامنت‌هایی که مربوط به موضوع مطلب نباشند، منتشر نخواهند شد! 

افزودن دیدگاه جدید

لطفا در صورتیکه درباره مقاله‌ای نظر می‌دهید، عنوان مقاله را در اینجا تایپ کنید

متن ساده

  • تگ‌های HTML مجاز نیستند.
  • خطوط و پاراگراف‌ها بطور خودکار اعمال می‌شوند.
  • Web page addresses and email addresses turn into links automatically.

لطفا نظر خودتان را فقط یک بار بفرستید. کامنتهای تکراری بطور اتوماتیک حذف می شوند و امکان انتشار آنها وجود ندارد.

CAPTCHA
لطفا حروف را با خط فارسی و بدون فاصله وارد کنید CAPTCHA ی تصویری
کاراکترهای نمایش داده شده در تصویر را وارد کنید.