یکی از کارکردهای جوک ایجاد احساس صمیمیت و همبستگی بین اعضای یک گروه است. جوک­ها معمولا زمینه ای تاریخی-اجتماعی دارند که دانستن آن برای گرفتن نکته خنده دار جوک لازم است. گفتنِ جوک نشان خوش مشربی ست و همبستگی گروهی را یادآوری و آزمایش می­کند و خندیدن به جوک پاسخ مثبتی ست به نشان خوش مشربی متقابل، دانستن تاریخ جوک، و تحکیم همبستگی گروهی.

 

پس خندیدن به جوک صرفا علامت شادی نیست بلکه کارکردهای اجتماعی دیگری نیز دارد. اگر در یک جمع کسی به جوکی نخندد به این حساب گذاشته می شود که یا با گروه در مورد زمینهء جوک تاریخ مشترک ندارد و به همین دلیل به اصطلاح "جوک را نگرفته” و یا اینکه به محتوای جوک اعتراض دارد. در هر دو حال نخندیدن به جوک نشان از افتادنِ فاصله در بین اعضای گروه دارد و از طرف اعضا پسندیده نمی شود.

 

در این موقعیت اعضای گروه اغلب برای حفظ همبستگی خود به جای نقد جوک پیکان حمله را به سوی شخص خاطی می  گردانند. در مورد جوک های قومیتی و جنسیتی، او را متهم می کنند به شوتی، کم ظرفیتی، ضد حالی، عقده ای بودن، زیادی حساس بودن، و حتی گاه تجزیه طلبی. به همین دلیل اغلب آدم ها ترجیح می دهند که برای پرهیز از تنش و طرد شدن از گروه به روال عادی پیوسته و به جوک بخندند.

 

خندیدن گرچه ساده ترین و عادی ترین واکنش به جوک است و معمولا ناخودآگاه اتفاق میفتد، یک عمل اجتماعی هدفمند و تاثیرگذار است. هدف آن تقویت ارتباط گروهی ست و تاثیر آن تسریع پخش جوک و پیام آن. یافته های پژوهش­های انسان­شناسی مربوط به جوک های استریوتایپ ساز قومیتی یا جنسیتی نشان می دهد که هم تولید و هم خندیدن به این گونه جوک­ها در زیر مجموعهء رفتار نژادپرستانه و سکسیستی قرار می گیرد.

 

در این متون تولید و پخش جوک های قومیتی و جنسیتی نژادپرستی یا سکسیزم فعال(active) و خندیدن به این جوک ها نژادپرستی یا سکسیزم منفعل (passive) نامیده می شود. به این ترتیب تصمیم برای خندیدن یا نخندیدن به یک جوک تصمیمی اجتماعی ست و معمولا نخندیدن به آن آگاهی و عاملیت و شجاعت بیشتری می طلبد. کسی که در جمع به جوکی قومیتی یا سکسیتی نمی خندد نمی خواهد در تقویت و ادامه حیات نگاه نژادپرستانه و ضد زن مشارکت کند. او با نخندیدن با این نگاه مقابله می کند. قصد او نه سست کردن پیوند گروهی بلکه رشد وجدان جمعی ست.

 

 

تبعیض و جوک های استریوتایپ[نگرش کلیشه ای] ساز به دنبال هم درون یک دور باطل حرکت می کنند. این دو دائم از یکدیگر تغذیه می­شوند و به رشد هم کمک می کنند. جوک های قومیتی و جنسیتی از طرفی خود بر اساس باورهای رایج از ویژگی های یک گروه ازمردم ساخته می شوند و از طرفی با بی اعتنایی به ریشه های شکل گیری آن باورها به جای نقد دلایل بوجود آمدن شان آنها را تقویت می کند.

 

یکی از واکنش های رایج در دفاع از جوک های قومیتی و جنسیتی شاهد آوردن از مشاهدات شخصی و اظهاراتی از قبیل "من خودم دیده ام…” در تایید صحت آن استریوتایپ هاست. شاهد و مثال می آورند که خودشان در فلان شهر بوده اند یا با فلان گروه از نزدیک زندگی کرده اند و به چشم خود دیده اند که این ویژگی­ها (مثلا کم هوشی، بی غیرتی، یا مشکل جنسی) در مورد این گروه صدق می کند.

 

اشکال این استدلال این است که این اشخاص یا مشاهدات موردی خود را به کل تعمیم می دهند و یا نگاهی سطحی به موضوع داشته و به ریشه های تبعیض آمیز آنچه مشاهده اند بی اعتنا هستند. در این روش جوک محلی می شود برای بازتولید استریوتایپ هایی که شکل گیری آن ریشه در تعابیر نادرست از شرایط تبعیض آمیز زندگی گروه های سوژه دارد.

 

تامل در ریشه های شکل گیری این استریوتایپ ها نشان می دهد که با سوژهء خنده قرار دادن یک ویژگی نامطلوب و ربط دادن آن با یک نشان قومیتی یا جنسیتی (مثل کم هوش بودن یک شاگرد مدرسه ای لهجه دار) مسائلی ریشه ای مثل محرومیت، حاشیه نشینی، فقر، و دیگر شرایط تبعیض آمیزی که موجب بروز مشکلاتی (مثل عقب ماندگی تحصیلی) می شوند نادیده گرفته می شود. به عبارتی آنچه که به آن خندیده می شود نه کم هوشی بلکه محرومیت و مظلومیت است. این جوک ها همچون بادام های تلخ نمک سود شده ای هستند که اگر خوب جویده و درک شوند تلخی ظلم نهفته در هستهء آن دهان را می گزد و کام را تلخ می کند. به همین دلیل است که مصرف کننده گان آن معمولا آن را نجویده به سرعت یکی بعد از دیگری قورت می دهند.

 

 

جوک های قومیتی و جنسیتی نه (تنها) به دلیل اهانت آمیز بودن شان بلکه از آنجایی که استریوتایپ سازی می کنند و گروهی از مردم را در یک دسته با ویژگی های ثابت قرار می دهند مخرب هستند. اثر مخرب این جوک ها برای همه، حتی خود اعضای گروه سوژه، به آسانی قابل مشاهده نیست. تاثیر این جوک ها در زندگی اعضای این گروه ها می تواند غیرمستقیم و در بلند مدت باشد.

 

کودک ترک یا عرب یا لری که در مدرسه تحقیر می شود همیشه متوجه دلیل رفتار دیگران با خود نیست و یا در بزرگسالی دلیل (مثلا) کمبود اعتماد به نفسش را نمی داند. دختری که از کودکی تا بزرگسالی از ترسِ مورد تمسخر واقع شدن از بعضی از فعالیت­ها اجتناب کرده شاید هیچ وقت متوجه دلیل سرکوب استعدادهایش نشود. از طرفی میزان تاثیر مخرب این جوک ها بر همه اعضای یک گروه یکسان نیست. به همین خاطر بعضی از اعضای این گروه ها خود از این جوک ها استقبال می کنند و تاثیرش را در زندگی خود و هم گروهی هایشان انکار می کنند چون یا خودشان شخصا تاثیر این جوک ها را در زندگی شان تجربه نکرده اند و یا متوجه آن نبوده اند.

 

غیر از واکنش انکارِ تاثیر جوک های استریوتایپ ساز، واکنش دیگری که گاه در بین بعضی از اعضای گروه سوژه جوک دیده می شود پذیرفتن آن است. این نوه واکنش "سرکوب درونی شده” نامیده می­شود. در این حالت شخص ویژگی هایی را که استریوتایپ ها برای او می سازند باور می کند و خود را درون آن کلیشه ها می گنجاند. مثلا می پذیرد که به دلیل قومیت یا جنسیتش دارای ویژگی هایی مثل کم هوشی، خسیسی، تنبلی، یا ناتوانی در حرفه های خاصی است و منفعل می شود.

 

انکار تاثیر جوک ها یا درونی کردن آنها از طرف اعضای گروه سوژه دلیل قانع کننده ای برای رد مخرب بودن جوک های قومیتی و جنستی نیست. در واقع نه تنها اعضای گروه (قومی یا منطقه ای یا جنسیتی) بلکه دیگران هم حق دارند نسبت به خطرات جوک های نژادپرستانه و سکسیتی اعتراض داشته باشند زیرا که همه گروه های مردم در جامعه با هم زندگی می کنند و آسیب های اجتماعی می تواند در درجات مختلف همه جامعه را تحت تاثیر قرار دهد.

 

بی تردید شوخ طبعی و بذله گویی اگر به جا و مناسب باشند خصوصیاتی مثبت هستند. جوک می توانند فضای اجتماعی را صمیمی و گرم کند و طنز سازنده مشکلات اجتماعی و سیاسی را مطرح می کند و موجب بالا رفتن آگاهی اجتماعی می شود. ولی جوک هایی که گروهی از مردم را بر اساس قومیت یا جنسیت شان در کلیشه های ثابت و بسته قرار می دهد و به نقش خود در آسیب های اجتماعی بی اعتنا هستند راه خوبی برای رسیدن به این هدف ها نیستند. این راه در حال حاضر در معرض هجوم انبوهی از جوک های مضر قرار گرفته و خطر جوک زدگی مفرط پیروان این مسیر را تهدید می کند.