کانون شهروندی زنان: مطلب زیر که توسط ژینوس سبحانی به نگارش درآمده، به بررسی «قانون نحوه اهداء جنین به زوجین نابارور» می پردازد:

ماده 1 - به موجب این قانون کلیه مراکز تخصصی درمان ناباروری ذی‌صلاح مجاز‌خواهند بود با رعایت ضوابط شرعی و شرایط مندرج در این قانون نسبت به انتقال ‌جنین‌های حاصله از تلقیح خارج از رحم زوج های قانونی و شرعی پس‌ از موافقت کتبی‌ زوجین صاحب جنین به رحم زنانی که پس از ازدواج و انجام اقدامات پزشکی ناباروری‌ آنها (‌هر یک به تنهایی یا هر دو) به ‌اثبات رسیده اقدام نمایند.

‌ماده 2 - تقاضای دریافت جنین اهدایی باید مشترکاً از طرف زن و شوهر تنظیم و ‌تسلیم دادگاه شود و دادگاه در صورت احراز شرایط ذیل مجوز دریافت جنین را صادر ‌می‌کند: ‌

الف - زوجین بنابه گواهی معتبر پزشکی، امکان بچه‌دار شدن نداشته باشند و زوجه ‌استعداد دریافت جنین را داشته باشد.

ب - زوجین دارای صلاحیت اخلاقی باشند.

ج - هیچ‌یک از زوجین محجور نباشند.

‌د - هیچ‌یک از زوجین مبتلا به بیماریهای صعب‌العلاج نباشند.
‌
هـ- هیچ‌یک از زوجین معتاد به مواد مخدر نباشند.

‌و - زوجین بایستی تابعیت جمهوری اسلامی ایران را داشته باشند.

‌ماده 3 - وظایف و تکالیف زوجین اهداء گیرنده جنین و طفل متولد شده از لحاظ‌ نگهداری و تربیت و نفقه و احترام نظیر وظایف و تکالیف اولاد و پدر و مادر است.

‌ماده 4 - بررسی صلاحیت زوجین متقاضی در محاکم خانواده، خارج از نوبت و‌ بدون رعایت تشریفات آئین دادرسی مدنی صورت خواهد گرفت و عدم تأیید صلاحیت‌ زوجین قابل تجدیدنظر می‌باشد.

‌ماده 5 - آئین‌نامه اجرائی این قانون ظرف مدت سه ماه توسط وزارت بهداشت،‌ درمان و آموزش پزشکی با همکاری وزارت دادگستری تهیه و به تصویب هیأت‌ وزیران ‌خواهد رسید.

از آنجا كه در رحم جايگزين، اسپرم شوهر و تخمك زن، بارور شده و به رحم اجاره اي منتقل ميگردد، پس در انتساب فرزند به اسپرم بحثي نيست زيرا بر اساس فقه و آيات قرآن نيز نسب متعلق به صاحب نطفه است
آیه 54 از سوره فرقان: «وَهُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْمَاءِ بَشَرً‌ا فَجَعَلَهُ نَسَبًا وَصِهْرً‌ا وَکَانَ رَ‌بُّکَ قَدِیرً‌ا»

ترجمه این آیه چنین است: «و او کسی است که از آب، انسانی را آفرید و او را دارای پیوند نسبی و سببی قرار داد [و نسل او را از این دو طریق گسترش داد] و پروردگار تو همواره تواناست»

فقها معتقدند حتي در نزديكي هاي غير متعارف نيز فرزند به صاحب اسپرم ملحق ميگردد،، پس سوال اينجاست كه در مورد رحم اجاره اي از لحاظ قانون و شرع، صاحب تخمك مادر واقعي كودك است يا صاحب رحم؟

از نظر فقهي دو نظر وجود دارد:
گروهي از فقها معتقدند عرفا مادر به شخصي اطلاق مي شود كه كودك را در رحم خود حمل كرده و او را به دنيا مي آورد و در اين مورد استنادشان به آيه دوم از سوره مجادله است:
"الذين يظهرون منكم من نسائهم ما هن امـهـاتـهـم ان امـهـاتـهـم الا الى ولدنـهـم و انـهـم ليـقـولون مـنـكـرا مـن القـول و زورا و ان اللّه لعـفـو غـفور"
"مـادر ايـشـان نـمى شوند. مادران تنها همانهايند كه ايشان را زاييده اند و اين مردان سخنى ناپسند و خلاف حقيقت مى گويند و خدا داراى عفو و مغفرت است."

درحالي كه اين آيه در مقابله با حكم ظهار بوده و يا استنادشان به آيه ١٥ از سوره احقاف است:
"...حَمَلَتْهُ أُمُّهُ کُرْهًا وَوَضَعَتْهُ کُرْهًا وَحَمْلُهُ ....."

"مادرش با تحمل رنج به او باردار شد و با تحمل رنج او را به دنيا آورد..."

اما مشهور فقها نظرشان بر اينست كه مادر شرعي كودك، صاحب تخمك است. از آيات مدعي اين ادعا مي توان به آيه دوم از سوره انسان اشاره كرد:
" إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنسَانَ مِن نُّطْفَةٍ أَمْشَاجٍ ...."
" ما انسان را از نطفا اي اندر آميخته آفريديم.."

و يا آيات ٦ و ٧ از سوره طارق :
" خُلِقَ مِنْ مَاءٍ دَافِقٍ ﴿٦﴾ یَخْرُجُ مِنْ بَیْنِ الصُّلْبِ وَالتَّرَائِبِ ﴿٧﴾"
"انسان از آب جهنده اي خلق شده كه از صلب مرد و ميان استخوانهاي سينه زن بيرون مي آيد"

پس چون در رحم اجاره اي، جنين از اسپرم مرد و تخمك همسرش تشكيل شده، منتسب به آن زن و مرد خواهد بود.

اما با اينكه زني كه كودك از او متولد مي شود و در وجود و رحم او پرورش مي یابد شرعا مادر كودك نيست، برخي فقها او را در حكم مادر رضاعي محسوب نموده اند و اين درحاليست كه چون رابطه اي بين صاحب رحم و پدر كودك وجود ندارد، پس توارثي هم ميان آنان (يعني كودك و مادري كه او را متولد نموده است) حاصل نمي گردد.

ماده ١٠٤٦ قانون مدني:
" قرابت رضاعي از حيث حرمت نكاح در حكم قرابت نسبي است مشروط بر اينكه:

اولا - شير زن از حمل مشروع حاصل شده باشد.

ثانيا - شير مستقيما از پستان مكيده شده باشد.

ثالثا - طفل لااقل يك شبانه روز و يا 15 دفعه متوالي شير كامل خورده باشد بدون اينكه در بين غذاي ديگر ياشير زن ديگر را بخورد.

رابعا - شير خوردن طفل قبل از تمام شدن دو سال از تولد او باشد.

خامسا – مقدار شيري كه طفل خورده است از يك زن و از يك شوهرباشد بنابراين اگر طفل در شبانه روز مقداري از شير يك زن و مقداري از شير زن ديگر بخورد موجب حرمت نمي‌شود اگرچه شوهر آن دو زن يكي باشد. و همچنين اگر زن يك دختر و يك پسر رضاعي داشته باشد كه هر يك را از شير متعلق به شوهر ديگر شير داده باشد آن پسر و يا آن دختر برادر و خواهر رضاعي نبوده ازدواج بين آنها از اين حيث ممنوع نمي‌باشد".

مسئله بعدي كه در اين باب مطرح مي شود مربوط به نفقه است. از آنجا كه فرزند متولد از رحم اجاره اي منتسب به پدر است پس در مورد لزوم انفاق به چنين فرزندي شكي نيست. ماده ١٩٩٩ قانون مدني در اين مورد اشاره ميكند:
"پرداخت و تامین نفقه اولاد به عهده پدر بوده و در صورتی که پدر فوت کرده باشد یا قادر به پرداخت نفقه فرزندان نباشد، پرداخت نفقه به عهده پدربزرگ خواهد بود و در صورتی که جد پدری هم زنده نباشد یا نتواند نفقه بپردازد، تامین هزینه‌ها به عهده مادر خواهد بود و در صورتی که مادر هم نباشد یا خودش مشکلات معیشتی داشته باشد به عهده اجداد پدری و اجداد مادر یعنی مادربزرگ پدری یا مادربزرگ مادری خواهد بود"

اينكه آيا پدر يعني صاحب نطفه بايد به بانويي كه رحم خويش را در اختيار زوجين قرار داده و باردار گرديده، نفقه پرداخت كند؟

بر اساس ماده ١١٠٩ قانون مدني و برخي نظریات حقوقدانان، زن در چنين حالتي فقط در هنگام بارداري، مستحق نفقه مي باشد:

"نفقه مطلقه رجعيه در زمان عده بر عهده شوهر است مگر اينكه طلاق درحال نشوز واقع شده باشد ليكن اگرعده از جهت فسخ نكاح يا طلاق بائن باشد زن حق نفقه ندارد مگر در صورت حمل از شوهر خود كه در اين صورت تا زمان وضع حمل حق نفقه خواهد داشت".

اما در اين ماده در مورد اينكه نفقه متعلق به حمل جنين است يا زن باردار اختلاف نظر وجود دارد و نظر مشهور اينست كه نفقه براي جنين مي باشد. چون به محض ولادت نفقه از زن به خود كودك منتقل مي گردد و ديگر بانوي حامل مستحق دريافت نفقه نيست.