رفتن به محتوای اصلی

امواج انقلاب ها از نگاه نتایج آنها
11.02.2016 - 21:07
=============

انقلابات و شورش های انقلابی معمولا برای تغییر نظم موجود و استقرار نظمی دیگر رخ می دهند. این تحولات می توانند قهرآمیز و یا مسالمت آمیز باشند. انقلاب اسلامی 1357 ایران نیز یکی از هزاران انقلاب قهر آمیزی است که در گذر تاریخ به وقوع پیوسته است. انقلاب ها از جهت نتایجی که ببار می آورند از دوصورت کلی خارج نیستند، یا امکان مشارکت مردم در اداره سیاسی کشور را گسترش می دهند و در مسیر سازماندهی جامعه ای عادلانه تر گام بر می دارند، و یا بر عکس، امکانات مشارکت سیاسی را محدود و یا ممنوع می کنند و آزادی های مردم را سلب می نمایند . در دوران جدید از حیث نتایج انقلابات ما شاهد هر دونوع از شورش ها و انقلابات بوده ایم. انقلاباتی که آزادی به ارمغان آورده اند، و انقلاباتی که به نتایج فاجعه بار ختم شده اند. در این گفتار ما به نقش نیروهای محرکه انقلابات, و نیت درونی مشارکت کنندگان در یک تحول انقلابی نمی پردازیم و تنها انقلاب را از جهت نتایج حاصل از آن مورد توجه قرار می دهیم. برای روشن شدن موضوع به پاره ای از تحولات انقلابی دوران جدید اشاره می کنیم.

در ذهن اغلب ما ایرانیان بسیاری از حوادث به ویژه با کارکرد سیاست های پشت پرده انگلیس پیوند خورده است. اما همین بریتانیای کبیر خود یکی از نخستین دولت هایی است که در سده نوردهم با انواع انقلابات سخت درگیر شد. امپراتوری بریتانیای کبیر در اواخر سده هجدهم با دو شورش انقلابی در قلمرو مستعمراتی اش در هند و آمریکای شمالی روبرو شد. انقلاب و شورش ها در هند سرکوب شد، و کمپانی هند شرق با تغییر سازماندهی استعماری توانست به حیات خویش ادامه دهد. هندیان پس از آن انقلاب تا مدت ها هم از استقلال و هم از دمکراسی محروم ماندند. اما انقلاب در آمریکا مسیر دیگری پیمود. خواست آزادی و عدالت با روحیه ضد استعماری درهم آمیخت. انقلاب آمریکا پیروز شد و نتیجه حاصل از این انقلاب تحولی یگانه و دوران ساز بود. سکولاریسم و دمکراسی پایگاه استواری در آمریکا یافت و اتحاد 13 کشور مستقل زیر پرچم یک دولت فدرال، نشان داد که نفس اصول آزادی و حکومت قانون اهمیتی فراتر از مرزها دارد. به ویژه که این دولت های سیزده گانه در آغاز کاز به تنهایی ضعیف بودند و اتحاد در لوای آزادی، حق حاکمیت ملی را بهتر برای آنها تامین می کرد. عامل خارجی پشتیبان آمریکاییان در مبارزات شان فرانسه در دوره لویی شانزدهم بود. حمایت مستقیم فرانسه از انقلاب آمریکا هیچ خدشه ای به نتایج مثبت بدست آمده برای مردم آمریکا و انقلاب آنها وارد نکرد.

در حالی که آمریکاییان مغرور از آزادی خویش بودند، و به برکت انقلاب خود حق مشارکت در اداره دولت خود را کسب کرده بودند، شعله های انقلاب به فرانسه سرایت کرد. خواست مشارکت در اداره حکومت و آزادی و عدالت، لویی شانزدهم را از اریکه قدرت و سلطنت ساقط کرد و حکومت انقلابی بر قرار شد. لویی شانزدهم که از پشتیبانان انقلاب آمریکا بود، خود در آتش انقلابی که شعارهای آن کم و بیش همان شعارهای انقلاب آمریکا بود سوخت. اما نتیجه بلاواسطه انقلاب در فرانسه دقیقا همان آرمان هایی نبودند که روشنفکران و آزاد اندیشان فرانسوی برای آن رزمیده بودند. از انقلاب مستقیما دمکراسی زاده نشد، و در جهاتی به نتایج فاجعه باری نیز انجامید. پس از تحولاتی خشونت بار، سرانجام ناپلئون بناپارت به یاری ارتش بر اوضاع مسلط شد. این تسلط نیز منجر به جنگ های طولانی و به خاک و خون کشیدن اروپا گردید. انقلاب فرانسه برای انقلابیون فرانسه پر هزینه بود، اما انقلاب در مسیری پر افت و خیز ، منجر به سست شدن پایه های اشرافیت کهن اروپا گردید، و بذر مشارکت مردم در امور سیاسی و آزادی های اساسی را پراکند. از نتایج مهم انقلاب فرانسه تضعیف قدرت استعماری اسپانیا در آرژانتین،شیلی و مکزیک و انتقال موج انقلاب به این کشورها بود. اما جنبش های استقلال طلبانه در هیچ یک از این کشورها به استقرار دمکراسی نیانجامید و خود اسیر استبدادهای دیگری شدند.

هنوز اروپا از تنش های موج نخستین انقلابات دمکراسی طلبانه و آزادی خواهانه نیاسوده بود که اموج دوم و سوم انقلابات ،1833 و 1848 یکی از پی دیگری از راه رسید. خواست مردم انقلابی در اینجا هم مشارکت سیاسی و آزادی بود، اما نتیجه جنبش های دمکراسی خواهانه به ناسیونالیسم های محلی و قومی ختم شد و دولت هایی از ملت هایی با حق حاکمیت شکل گرفتند. این موج ناسیونالیسم که عبارت بود از تبدیل اقوامی به ملت های دارای حق حاکمیت به قاره های دیگر نیز سرایت کرد و باز تا مدتی دمکراسی و آزادی را تحت الشعاع ناسیونالیسم قرار داد.

انقلاب مشروطیت ایران(1905-1907)در تداوم این امواج انقلابی در اروپا راه را برای مشارکت مردم در سیاست و دولت مداری در ایران و آسیا گشود. از ویژگی های انقلاب مشروطیت آن بود که احساس ناسیونالیستی ایرانیان که در اثر شکست های ایران از روسیه (قراردادهای گلستان و ترکمن چای) و از دست دادن هرات در نتیجه تهدید بریتانیا کبیر، غلیان کرده بود، حل مشکل را در دمکراتیزه کردن نظام دولتی یافت. انقلاب توانست با تصویب قانون اساسی مشروطیت و متمم آن قدرت شاه را محدود و حق حاکمیت مردم در سرنوشت سیاسی را تامین کند. حکومت قانون با مشروطیت جایگزین حکومت فردی شاهان قاجار شد. این انقلاب از حیث نتایج به اهداف خود دست یافت .

موج دیگر انقلابی با جنگ جهانی اول پدیدار شد و نتیجه اش تغییرات بزرگ ژئوپولیتیک بود. دو امپراتوری بزرگ مجارستان-اتریش و امپراتوری عثمانی از هم گسیخت. از گسست امپراتوری مجارستان-اتریش دولت های اروپای شرقی سر براوردند و از متلاشی شدن امپراتوری عثمانی بنیاد کشورهای خاور میانه گذاشته شد. اما در این دولت ها دمکراسی بوجود نیامد و مردم قادر به کسب حق مشارکت سیاسی نشدند، اما در بعض از کشورهای اروپای شرقی گرایش های لیبرالی و آزادی خواهانه مجالی برای بروز یافتند. اما در نهایت دولت های بزرگ غیر دمکراتیک همسایه – آلمان و اتحاد شوروی سوسیالیستی-آنها را بلعیدند و در خود هضم کردند.

با جنگ جهانی دوم موج گسترده دیگری ار انقلابات در آسیا, آفریقا و آمریکای لاتین شکل گرفت. با پایان جنگ دوم جهانی و آغاز جنگ سرد بین دو اردوگاه متخاصم غرب و شرق- سرمایه داری و سوسیالیستی- انقلابات تحت تاثیر ایدئولوژی های دو خصم قرار گرفتند.

تشکیل سازمان ملل متحد در سال های پایانی جنگ دوم جهانی و تصویب قواعد مندرج در چارتر آن چشم انداز امید بخشی را پیش روی جهانیان برای یک زندگی صلح آمیزگشود. انقلابات کشورهای مستعمره در جهت کسب استقلال و دمکراسی مورد حمایت حقوق بین الملل قرار گرفت.

موج بعدی انقلاب ها پس از جنگ دوم در مسیر انتخاب راه رشد خود- سرمایه داری یا سوسیالیستی- به دشواری های بزرگی برخورد کردند.

جنبش ملی شدن نفت ایران به رهبری مصدق و حمایت محمد رضا شاه و تصویب مجلس در آغاز این دور از امواج جنبش های ضد استعماری بوقوع پیوست. کودتایی که متعاقب ان واقع شد نیز در چارچوب رقابت های دو سیستم جهانی رخ داد.

موج انقلاب اسلامی ایران در سال های پایانی رقابت بین دو اردوگاه شرق و غرب شکل گرفت و می توان آن را آخرین انقلاب بزرگ پیش از سقوط سوسیالیسم نامید. امواج اسلام سیاسی که در افغانستان قدرت تقابل خود را با اشغال افغانستان بوسیله اتحاد شوروی سوسیالیستی نشان داده بود، با اوج گیری انقلاب به عنوان عامل بیرونی مورد حمایت جهان غرب قرار گرفت و خمینی با حمایت انقلابیون چپ و راست داخلی و با حمایت قدرت های بزرگ خارجی به قدرت رسید. اگر نقش و کارکرد سیاسی حزب توده به عنوان کارگزار سیاست شوروی در ایران در نظر گرفته شود, این نظریه قوت می گیرد که در روی کار آوردن خمینی و نظام اسلامی و بر انداختن نظام مشروطیت ایران هر دو سیستم متخاصم جهانی همکاری کرده اند. این همگرایی دو اردوگاه با سیاست تشنج زدایی آن دوران دو غول جهانی همخوانی دارد و شاید انقلاب اسلامی ایران آزمونی برای چنین همکاری هایی بوده باشد. این انقلاب صرف نظر از نیت شرکت کنندگان در آن پیامد فاجعه باری برای کشور و برای صلح جهانی داشته است. جکومت اسلامی برآمده از انقلاب اسلامی, قانون اساسی دمکراتیک مشروطیت را بی اعتبار اعلام کرد و یک دولت دین بنیاد دیکتاتوری را به جای آ« مستقر کرد. آزادی های گسترده اجتماعی که طی چند دهه با تلاش آزادی خواهان و تایید پادشاهان پهلوی پس از انقلاب مشروطیت در کشور جاری شده بود بی اعتبار اعلام شد. انقلاب اسلامی از جهت نتیجه به بزرگ ترین فاجعه تاریخ جدید ایران انجامید. انقلاب 1357 در رونذ خویش بایستی با اعلام پادشاه در پذیرش حق مشارکت سیاسی مردم و آزادی احزاب، به تحکیم این دستاورد متمرکز می گردید. تاخیر بسیار زیاد پادشاه در باز کردن فضای سیاسی، و رفتن انقلابیون به زیر رهبری اسلام گرایان و خمینی، و خیانت اسلام گرایان به آزادی و حکومت قانون و دمکراسی، انقلابی را در ایران به ثمر رساند که از حیث پیامدهای آن برای ایران فاجعه و برای بشریت خطر آفرین گردیده است.

دیدگاه‌ و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.

اقبال اقبالی
برگرفته از:
http://www.tribuneiran.org/?p=560

فیسبوک - تلگرامفیسبوک - تلگرامصفحه شما

توجه داشته باشید کامنت‌هایی که مربوط به موضوع مطلب نباشند، منتشر نخواهند شد! 

افزودن دیدگاه جدید

لطفا در صورتیکه درباره مقاله‌ای نظر می‌دهید، عنوان مقاله را در اینجا تایپ کنید

متن ساده

  • تگ‌های HTML مجاز نیستند.
  • خطوط و پاراگراف‌ها بطور خودکار اعمال می‌شوند.
  • Web page addresses and email addresses turn into links automatically.

لطفا نظر خودتان را فقط یک بار بفرستید. کامنتهای تکراری بطور اتوماتیک حذف می شوند و امکان انتشار آنها وجود ندارد.

CAPTCHA
لطفا حروف را با خط فارسی و بدون فاصله وارد کنید CAPTCHA ی تصویری
کاراکترهای نمایش داده شده در تصویر را وارد کنید.