آواز

بخشی از موسیقی مقامی(سنتی) بدون ریتم اجرا میشود.اگراجرای این بخش توسط خواننده همراهی شود آنرا اصطلاحا" آواز خوانی وبا ردیف خوانی" مینامند.دراین بخش معمولا آلات ریتم مثل دایره،تنبک ونقاره وطبل و..در حالت استراحت هستند(البته بعضا ریتم سنگین ¾ و4/4... بصورت کم محسوس اجرا میشود) . وبیشترین تمرکز روی آواز خواننده ویا تکنوازی ها هست.زنگوله ها ویا چهچه زدن ها بیشتر در این بخش اجرا میشود. بکار گیری کلام وجملات کامل وشعردر این بخش (به اندازه ترانه وتصنیف) ضرورت ندارد ومعمولااجرا وشنیدن ودرک آنها واضح نیست.این بخش بیشتر توسط آفایان اجرا شده است وخانم ها(مخصوصا بین فارس زبان ها) کمتر هنرنمایی کرده اند وآنها بنام بانوی آواز معروف هستند.

تصنیف

این بخش حتما دارای ریتم بوده وهمراهی خواننده حتما با کلام ویا شعرهمراه هست.وبه این خاطر ترانه سرایی وترانه خوانی بیشتر بکار گرفته میشود.این بخش با بخش قبلی هماهنگ ودر یک دستگاه وگوشه اجرا میشود.دراین بخش اکثرا خواننده ونوازنده ها از یک ملودی مشترک استفاده میکنند(منهای ترانه های هارمونیک)

اگر قرار باشد یک دستگاه بصورت کامل شامل پیش درآمد ومایه دستگاه وگوشه های مربوطه اجراشود مطمعنا آواز وتصنیف های مرتبط به هرکدام از آن گوشه هانیز در کنار هم اجرا میشود.

مقامات ریتمیک

در مقامات ریتمیک برعکس مورد بالا.گروه نوازندگان باریتمی قوی همراهی میشوند وآهنگی از متن دستگاه مربوطه را اجرا میکنند و اما خواننده آواز خوانی میکند نه تصنیف خوانی و اگر دقت شود یک ملودی مشترک بین آنها دنبال نمیشود و آواز خوان بی کلام ویا با کلام وشعری کم محسوس، مایه اصلی آن دستگاه یا گوشه را میخواند.به زبان ساده تر انگار نوازنده ها مایه مقامی را به شکل تصنیف اجرا میکنند وخواننده آواز هماهنگ با مایه آن تصنیف را میخواند.

نمونه های زیر از مسابقات مقام چند روزپیش باکو که توسط نوآموزان موسیقی اجرا شده است میباشد و هردومفامات ریتمیک هستند(هراتی وقاراباغ شکسته سی)

نرمال موغام

سنتی موسیقیمیزده بیر نئچه بولوملر( حیصه لر) ریتمسیز اجرا اولار،بورادا ریتم آلتلری :قاوال،ناقارا ، و...ایشلنمیر، باشقا آلتلر ریتمسیز موسیقی دستگاه لارین برداشت ،مایه وگوشه لرین (خواننده سیز یا خواننده ایلن بیر یئرده) اجرا ائدیرلر.بو حیصه ده سوز وشعر ،گره ک دییل و عمومیتله آیدین شکلیده اجرا اولماز و زنگوله لر آرسیندا یاخشی آنلاشیلماز.بورادا خواننده ،تار یا کامانچا "سولو"کیمی ایفا اولونار.

باشقا بولملرده : تصنیف لر ،ماهنی لار ،دییرنگه لر(رینگ ها) واویون هاوالاری، گوجلو ریتم لرله ایفا اولونور. ماهنی لاردا سوز وشعر گرگدیر.وعمومیتله چالیقیچیلار(آنسامبول) وخواننده بیر ملودی نی بیرلیکده ایفا ائدیرلر.(هارمونیک ماهنی لاری نظره آلماساق).

بو ایکی حیصه بیر دستگاه ویا بیر گوشه ایچینده ایفا اولونمالی دیر.

ریتمیک موغام

-------

ریتمیک موغامدا ،نرمال  (معمولی) موغاملا فرقی لی اولاراق بوقید اتدیگیمیز ایکی حییصه آیری-آیری یوخ، بلکه بیر یئرده وگوجلو بیر ریتم ایلن ایفا اولونور.خواننده وچالیقیچیلارمشترک بیر ملودینی ایفا ائدمیرلر ، خواننده آواز اوخویور ،سوزلری وشعری چوخ  آیدین دییل وماهنی لار کیمی ریتم لره تام(مطلق) شکلینده  باغلی دییل.آمما چالیقیچیلار ماهنی کیمی ملود یلری گوجلو وزنگین شکیلده ایفا ائدیرلر.

ریتمیک مقام لار
1 - حیراتی  (راست )
2- سمای شمس (شور )
3- منصوریه ( چهارگاه )
4- اوشاری ( شور- بایات کرد )
5- کرد افشاری ( شور- بایات )
6- آرازباری ( شور )
7- مانی آرازباری (شور )
8- قاراباغ شکسته سی ( سه گاه)   

( متن ترکی وفارسی ترجمه دقیق همدیگر نیستند)

1-قارباغ شکسته سی

blob:https://web.telegram.org/de7ff705-815d-40b7-8ef0-…

2-هیراتی

blob:https://web.telegram.org/47141c54-e053-4a69-a5a1-…

شعر موغام (بختیار وهاب زاده)

داش اورکلرده یانیب داشلاری سیندیردی موغام

حاققا دوشمن اولانی حاققا تاپیندیردی موغام

نه گومان ایله میسن اونداکی طیلسیم لری سن

"کورو1 آهی ایله قوروتدو "، "سالی2 یاندیردی" موغام

اونون هر گوشه سی بیر خاطیره ، بیر جانلی کیتاب

کئچیلن یوللاری هردن بیزه آندیردی موغام

سو چیلر کین لی اورکلرده غضب تونقالینا

نئچه قصدین  اونونو کسدی ، دایاندیردی موغام

اویادیب یادداشی ، وجدانی اوتاندیردی موغام

دفن ائدین سیز منی زابل سه گاهین مایه سینه

دییرم ، بلکه منی، بیر گون اویاندیردی موغام

چوخ کیتاب لار اوخودوم ، ظن ائله دیم بختیارام

منه چوخ مطلبی آهسته قاندیردی موغام

====================

Daş ürəklərdə yanıb daşları sındırdı muğam.

Haqqa düşmən olanı haqqa tapındırdı muğam.

Nə güman eyləmisən ondakı tilsimləri sən,

“Kürü ahıyla qurutdu”, “Salı yandırdı” muğam.

Onun hər guşəsi bir xatirə, bir canlı kitab,

Keçilən yolları hərdən bizə andırdı muğam.

Su çilər kinli ürəklərdə qəzəb tonqalına,

Neçə qəsdin önünü kəsdi, dayandırdı muğam.

O, ürək yanğısı, göz yaşları, bir çəngə bulud,

Oyadıb yaddaşı, vicdanı utandırdı muğam.

Dəfn edin siz məni Zabul segahın mayəsinə,

Deyirəm, bəlkə, məni bir gün oyandırdı muğam.

Çox kitablar oxudum, zənn elədim bəxtiyaram,

Mənə çox mətləbi ahəstə qandırdı muğam.