فیلم اسناد پنتاگون در وحلۀ اول انزجار از جنگ آفرینان و تلاش برای جلوگیری از پدیدار شدن هر نوع جنون مشابه در دولتمردان آمریکا را مد نظر گرفته است. پرده افکندن از چهره های خوش لبخند برابر دوربینها که از قربانی کردن صد ها جوان در جبهه های جنگ به بهانۀ حفظ جایگاه بین المللی کوتاهی نمی کنند از دغدغه های کارگردان است. بفهمی نفهمی سوگواری برای عدم انتخاب هیلاری کلینتون را هم می توان در این میان حس کرد. اما چیز دیگری هم هست، شخصیت زنی بزرگ بنام کاترین گراهام که یادداشت اخیر به این مناسبت زمزمه میشود.

بزرگیِ کاترین نه در جایگاه مهم اجتماعیش بعنوان مدیر مسئول روزنامۀ واشنگتن پست که آنرا از پدر ارث برده و نه دوستان صاحب نام او، بلکه در شیوه زیستن اگاهانه، مسئولانه و واقع بینانۀ زندگیش است. آگاه از موقعیت واقعی و نه رویائی زنان در جامعه اش! ازین نظر که می بیند و میداند و تجربه کرده که بعنوان زن در جامعه تنه می خورد، شایستگی هایش تحت الشعاع نام مردان قرار گرفته، بخاطرش نه او بلکه همان مردان تحسین میشوند، فداکاری ها و ریسک ها را او پیش می برد، برایش بقیه به مصاحبه ها دعوت میشوند و جلوی پروژکتور ها قرار می گیرند. او نه جلوی صف انتظار برای ورود به جایگاه ها بلکه انتهای صف می ایستد. تازه از همکاران و مشاورانش علنا بخاطر زن بودن در رآس یک شرکت مهم غرولند هم می شنود. گوئی زن بودن مدیر میتواند آنها را از امتیازات و فوائدی بی بهره سازد. کاترین از همین همکاران بخاطر ادای صادقانه آنچه در دل دارند تشکر میکند. او زنی ست که موقعیت اجتماعی زنان را می شناسد و بدون طمع نسبت به آنچه موقعیت مردان در اختیارشان می گذارد، و بدون خشم نسبت به نادانی اطرافیانش نسبت به شایستگی های او، کارش را انجام میدهد، مسئولیتش را بعهده میگیرد، تا آنچه را از پدر دریافت کرده او نیز به سلامت به فرزندانش منتقل کند.
در صحنه ای از فیلم "استیون اشپیلبرگ"، مریل استریپ که مثل همیشه در ادای نقش خود درخشان است، در بازگوئی دریافت های واقع بینانه اش از زندگی به عنوان یک زن مدیر، از گفته "ساموئل جانسون" برای دخترش مثال می آورد: "زنی که موعظه میکند همچون سگی ست که روی پا های عقب راه میرود. در وحلۀ اول متحیر میشوید بعد فکر میکنید که اصلا چطور به انجام چنین کاری موفق میشود."

کارگردان بخوبی از پس نشان دادن جامعه ای که مردانش زنان را تنها بعنوان امضا کنندگان نظرات آنها می پسندند و نشان "دلاوری و شجاعت" را زیب سینۀ خود می بینند، بر آمده است. آنهم نه با شعار ها و در طی گفتگو های پیچیده، بلکه فیلمبرداری صحنه های ساده ای که مثلا می بینیم کارمندان ِخود این زن، (کاترین گراهام، با بازی مریل استریپ ) حواسشان آنقدر به او نیست که به او تنه می زنند وبی عذر خواهی رد می شوند.
خوشبختانه برخی از همکاران مرد در پایان فیلم، با صحنه های کوتاه ولی گیرا و دقیقی که کارگردان طراحی کرده، تحسین و احترام خود را از شخصیت این زن در نگاه و لبخندشان نشان میدهند. گوئی جایزه نهائیِ گروهی که با کار شبانه روزی اسنادی را که در نهایت جانسون رئیس جمهوری وقت امریکا را بر می آَشفت، پیش چشم کسانی که بر آنها حکومت میشود، منتشر کردند، آگاهی از روشنائی چراغ زنی بود که در کنارشان سوختِ این دستگاه پر از تنش را فراهم کرد و بر آن نه از نادانی بلکه با جستجو، کاوش و مشاوره و گوش سپردن به نظرات مختلف، صحّه گذاشت. اسناد سّری، حاوی اطلاعاتی که نشان میداد چگونه ارزش جان افراد ملت سرسری گرفته شده، پیش چشم خوانندگان افشا می شوند اما سّرِ بزرگتر و سرّ اصلی بیرون افتاده از نهان، ارزشِ قدر ندانستِۀ این زن یعنی مدیر متواضع واشنگتن پست در برابر همکاران مرد اوست. البته در اینجا نیز این زن آگاه از موقعیت خود و موقعیت جهان اطرافش، نه توقعی ابراز کرد و نه با استفاده از باد های موافقی که وزیده بود، در جهت بالا کشیدن خودش در چشم مردان بر آمد. بی هیچ حرص و طمع و تنها با بذل تمام استعداد ها و شکیبائی های طاقت فرسا، کاترین گراهام به دسته ای از زنان تعلق دارد که شاید هرگز موفقیت و شهرتِ او را هم به دست نیآورند، اما به هر حال از حمل لباس انسانیت در پیکر زنانه ابائی نداشته با آن کاملا راحتند.

فیلم "اسناد پنتاگون" با بودجۀ پنجاه میلیون دلار، فقط حدود هفت ماه یعنی از ماه می سال گذشته تا ماه دسامبر را صرف تهیه خود کرده و این نشان از تعجیل کارگردان و برنامه ریزان فیلم برای بیرون آوردن هر چه سریع تر نمایشی از تلاش وریسک عده ای کوچک برای بی آبرو کردن نقشه های جنون آمیز قدرت جویان دارد. اما خواسته یا نخواسته نمایشی هم هست از نقش زنانی بزرگ و بی ادعا که حضورشان افشاگر چهره هائی ست که اگر یکی از جملات خود فیلم را وام گرفته باشم" گمان میکنند دولت یعنی خودشان" .
پی نوشت:
فیلم Pentagon Papers
کارگردان steven Spielberg
بر مبنای زندگی Katharine Graham