این البته تنها کلیات طرح است و مطابق معمول مسئولان از اعلام جزئیات و محاسبه انرژیانتقال آب در این پروژه خودداری کرده‌اند.

ایران در منطقه‎ای خشک و با جمعیتی رو به افزایش قرار گرفته است. مجموعه این دو عاملباعث شده مسئولان تصفیه آب و انتقال آن به مناطق خشک را دائماً به عنوان یک راهکارِ عبور از بحران دنبال کنند.

این موضوع البته مختص ایران نیست و بسیاری از کشورهای جنوب خلیج فارس نیز بخشمهمی از آب شرب خود را از طریق تصفیه آب خلیج فارس تهیه می‎‌کنند. برای مثال قطر تقریباتمامی آب خود را از این طریق به دست می‌آورد. از این رو نوشتار حاضر اصولاً سر مخالفت مطلقبا تصفیه آب ندارد بلکه بر این باور هست که اگر راه کارهای ارزان‎تر و قابل دسترس‎تر موجوداست، اول آن راه حل سبک سنگین شوند.

برآوردهای مسئولان ایرانی نشان می‌دهد پروژه تصفیه و انتقال آب خزر قرار است بین ۱۵۰۰ تا۲۵۰۰ تومان برای هر مترکعب هزینه بر دارد. در این نوشتار سعی شده است که صدق این ارقاممورد بررسی قرار گیرد.

این نوشتار به طور اجمالی حاصل محاسبه مخارج تصفیه آب و انتقال ۲۰۰ میلیون متر مکعب آببه چند شهری است که در بالا به آن اشاره شد. در این محسبات نکات زیر در نظر گرفته شدهاست:

•             مخارج ساخت نیروگاه تصفیه

•             مخارج خط لوله

•             مخارج تلمبه خانه‎ها و حوزه‎های ثابت کننده برای انتقال آب تا ۲۶۰۰ متر. در جمع ۶ تلمبه خانهبرای اینکار در نظر گرفته شده است.

•             مخارج ساخت نیروگاه‎های برق جهت تهیه انرژی لازم برای تصفیه و انتقال آب

•             مخارج تولید دی اکسید کربن حاصل از سوخت فسیلی برای تولید برق

بگذارید از تصفیه خانه آب شروع کنیم. دو نوع تصفیه خانه آب برای این محاسبات فرض شدهاست: یکی به طور تبخیری و دیگر روش اسمز برعکس. در این محاسبه ۶۰ میلیون مترمکعببه‌صورت تبخیری که انرژی به حدر رونده نیروگاه تولید برق را جذب تبخیر و نهایتاً تصفیه آبمی‎کند و ۱۴۰ میلیون مترمکعب به‌صورت اسمز برعکس تصفیه خواهد شد.

مجموع برق لازم برای تلمبه خانه‎ها و تصفیه خانه بیش از ۵ تراوات ساعت است. این برق با درنظر گرفتن ۲۰٪ نیروگاه جانشین می‎باید در نیروگاه‎های با توان حدود ۷۳۰ مگاوات تولید شود.برای مقایسه، لازم است در نظر بگیرید این میزان انرژی تقریباً معادل آن مقدار برقی است کهنیروگاه بوشهر در یک سال در حال حاضر تولید می‎کند.

در مجموع فرض‎های زیر زیرساخت این محاسبه را نشان می‎دهد:

•             ۲۵۰۰ میلیارد تومان مخارج ساخت نیروگاه تولید کننده برق برای تلمبه خانه‎ها و تصفیه‎خانهها

•             انرژی مورد نیاز بیش از  ۵ تراوات ساعت

•             ۴۵۰۰ میلیارد تومان مخارج ساخت تصفیه خانه‎ها و خط انتقال و تلمبه خانه‎ها

•             طول عمر فنی خط انتقال و نیروگاه‎ها ۶۰ سال (نیروگا‎های فسیلی معمولا طول عمری حدود ۳۰ سالدارد) و طول عمر اقتصادی ۳۰ سال فرض شده است.

•             مخارج نگهداری نیروگاه‎های برق به‌جز سوخت، ۱۰٪ کل مخارج برای هر کیلووات ساعت در نظرگرفته شده است.

•             مخارج نگهداری تصفیه خانه ها ۳۰ ٪ کل مخارج برای هر مترمکعب آب را تشکل می‎دهد.

•             سوخت گاز طبیعی به قیمت ۰٫۲ دلار برای هر مترمکعب در نظر گرفته شده است.

•             برای انتقال آب تا بلندی ۲۶۰۰ متر آب در لوله ای با قطر ۲٫۴ متر و مابقی توسط کانالی به عرض ۳متر در نظر گرفته شده است.

•             نوع نیروگاه سیکل ترکیبی با کارایی ۴۵٪

•             نرخ بهره ۱۵٪

•             میزان تبخیر حدود ۱ میلیون مترمکعب در سال می‎شود که در محاسبات در نظر گرفته نشده است.

•             افت برق در شبکه که تقریبا ۱۰٪ است در نظر گرفته نشده.

•             قیمت دلار ۴۵۰۰ تومان در نظر گرفته شده است.

قیت هر مترمکعب آب انتقال یافته

با در نظر گرفتن فرض‎های بالا هر مترمکعب بدون در نظر گرفتن مخارج دی اکسید کربن بالغ بر۷۵۰۰ تومان و با در نظر گرفتن مخارج دی اکسید کربن بالغ بر ۹۰۰۰ تومان تمام خواهد شد.

در ضمن حاصل این تصفیه بیش از ۳ میلیون تن نمک در سال خواهد بود که اگر به دریا بازگرددخسارت‎های خود را خواهد داشت. حال سوال این است که واقعا راهکار دیگری نیست تا بتواناین میزان آب را به نحو ارزان‎ تری تهیه کرد.

راهکاری دیگر

بخش کشاورزی بین ۸۰٪ تا ۹۰٪  کل آب مصرفی ایران را استفاده می‎کند. از این رو سوال ایناست که آیا در این بخش می‎توان از مصرف آب کاست. لازم به ذکر است که میانگین مصرف آبدر بخش کشاورزی در سطح جهانی ۷۰٪ است.

بگذارید سوال را در این رابطه بدین گونه مطرح کنیم که اگر بخواهیم با تکنیک‎های موجود ۲۰۰میلیون مترمکعب آب در بخش کشاورزی صرفه‎جویی کنیم هزینه آن چه میزان خواهد بود.

دو روش در حال حاضر برای پائین آوردن مصرف آب در بخش کشاورزی مطرح است. یکی روشسیستم آبیاری تحت فشار و دیگر سیستم آبیار تحت فشار قطره‎ای.

بگذارید فرض کنیم که می‏خواهیم سالانه ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب در بخش کشاورزیصرفه‎جویی کنیم. روش قطره‎ای تحت فشار که گرانترین نوع این روش‎ها است و البته بازدهیخوبی هم دارد را برای اینکار انتخاب کنیم. مخارج برای اینکار برای هر هکتار زمین کشاورزی ۹میلیون تومان در نظر گرفته شده است. با تجهیز این مراتع فرضی حدود ۴۴۰۰ مترمکعب آب درسال برای هر هکتار صرفه جویی خواهد شد. در این صورت برای پس انداز ۲۰۰ میلیونمترمکعب آب حدود ۴۰۰ میلیون تومان مخارج در بر خواهد داشت. خواننده می‎تواند این را با۷۰۰۰ میلیارد تومان هزینه برای همین میزان آب که در بالا ذکر شد مقایسه کند.

باز بگذارید در همین راستا از روی مقایسه سه محصول صادراتی کشاورزی ایران، مصرف آب را ارزیابی کنیم. همانطور که مشاهده می‎کنید این سه محصول عبارتند از هندوانه، سیب درختی وبادام درختی. مجموع صادرات و ارزش صادرات و میزان آب مصرفی برای هر کیلوگرم رامی‎توانید در جدول ۱ مشاهده کنید.

با در نظر گرفتن ارزش صادراتی به‌طور متوسط کمتر از ۲۴۰۰ تومان برای هر مترمکعب آبمصرفی این محصولات کشاورزی ایران پول دریافت می‎کند. البته این در صورتی است که تمامیارزش صادراتی را متعلق به ارزش آب بکنیم. که این به دور از واقعیت است و در واقع ارزش آبیکه مصرف برای تهیه این اقلام صادراتی می‎شود بسیار کمتر از این خواهد بود زیرا بخش مهمیاز ارزش صادراتی که می‎باید صرف حمل، کشت، نگهداری زمین، سرمایه خوابیده شده و مزدکشاورز و بسیاری دیگر از مخارج را صفر منظور کردیم و تنها خرج را آب مصرفی منظور داشتیم.در حقیقت با در نظر گرفتن این مؤلفه‎ها می‎باید پول دریافتی برای هر مترمکعب آب که صرف ایناقلام شده است بسیار کمتر از ۲۴۰۰ تومان در نظر گرفت.

اما همانطور که در بالا ذکر شد هزینه انتقال هر مترمکعب آب حدود ۹۰۰۰ تومان خواهد بود و بااین حساب اگر همین سود دهی را که برای صادرات این سه رقم داشته باشیم می‎باید قیمتصادراتی بطور متوسط بیش از پنج برابر شود تا بتوانیم قیمت اصلی آب مصرفی را پرداختکنیم. قیمت صادراتی هر کیلوگرم را با فرض مخارج ۹۰۰۰ تومان برای هر مترمکعب آب درجدول شماره ۱ می توانید ملاحظه کنید.

حاصل این نوشتار

در این محاسبات مخارج محیط زیست از جمله گرم شدن دریا اگر روش تبخیری استفاده شودو مخارج شور شدن دریا اگر نمک تصفیه شده به دریا بازگردانده شود در نظر گرفته نشده است.با این حال مخارج نه ۱۵۰۰ تا ۲۵۰۰ برای هر مترمکعب آن طور که مسئولان ذکر کردند خواهدشد بلکه بین ۷۵۰۰ تا ۹۰۰۰ تومان برای هر مترمکعب تمام خواهد شد.

همانطور که مشاهده کردید با قیمتی بسیار نازل‎تر می‎توان در بخش کشاورزی این میزان آب راصرفه‎جویی کرد. در ضمن اینکه باید یک بازنگری کلی در سبد کشاورزی‎مان داشته باشیم. برایمثال یک کیلو گوشت گاو تقریبا ۹ برابر یک کیلو گوشت مرغ آب مصرف می‌کند. و همین‌طوریک کیلو برنج ۹ برابر یکی کیلو سیب‎زمینی آب مصرف می‎کند. از این رو بهتر است الگوی مصرفرا به جهتی سوق دهیم که با ساخت آب و هوایی ایران سازگاری بیشتری دارد.

خلاصه کلام این است که هر چند تصفیه آب می‎تواند یکی از راه کارهای مبارزه باخشکسالی باشد، اما باید در نظر گرفته شود در حال حاضر این روش با تکنیکی که در اختیاراست یکی از گرانترین روش‎های مبارزه با خشکی و کم آبی است که آسیب‎های زیست محیطی بسیاری را نیز به دنبال می‌آورد.