این کلام «دور زدن با افتخار تحریم‌ها» بخشی از سخنرانی آقای روحانی است که روز چهارشنبه ۶ نوامبر، یک روز پس از اعلام دور جدید تحریم‌ها از سوی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا در تهران ایراد کرد.

معلوم نیست این ادعای روحانی یک واکنش آنی و یک پز سیاسی برای مصرف داخلی بوده یا جوابی به رقبای سیاسی‌اش و یا توهمی از سوی او و یا شاید هرسه با هم. به هرحال دور زدن و شکستن تحریم‌های جدید کاملا غیرممکن است‫. درست است که جمهوری اسلامی در طول عمر قریب چهار دهه خود انواع مختلفی از تحریم‌ها را که در زمان‌های مختلف بر این کشور تحمیل شده، توانسته‌ دور بزند، اما اینبار قواعد بازی عوض شده ‌است‫.

نخستین سری تحریم‌ها در واکنش به اشغال سفارت آمریکا و گروگان‌گیری دیپلمات‌های آمریکایی بلافاصله پس از انقلاب بود. سری دوم تحریم‌ها در طی جنگ ۸ ساله با عراق بود که در حقیقت مسبب اصلی جنگ جمهوری اسلامی و خود خمینی بود که به دلیل نفرت شخصی و خصلت عرب‌ستیزی هیستریک‌اش، شروع به پرواکسیون و تحریک عمدی صدام حسین کرد. دلایل دیگر تحقق داعیه رهبری جهان شیعه، و احیانا جهان اسلام، و سیطره بر عتبات شیعه در عراق و بالاخره بقول خود او، اشغال بیت‌المقدس و نابودی اسرائیل از طریق فتح کربلا بود.

 جنگی که خمینی آغاز کرد باعث مرگ بیش از یک میلیون نفر از شهروندان دو کشور و ادامه تحریم‌ها به مدت ۸ سال از سوی سازمان ملل و جامعه جهانی به دلیل اصرار غیر مسئولانه و غیر کارشناسامه خمینی برای ادامه جنگ و موضع عدم مصالحه او بود. اظهارت فوق از رفسنجانی رئیس‌جمهوری پیشین و ابراهیم یزدی، اولین وزیر خارجه‌ ایران است، که قبل ازمرگشان در مصاحبه‌های مختلف علنا فاش ساختند.

دوره‌های بعدی تحریم‌ها بر علیه جمهوری اسلامی در پاسخ به سیاست‌های توسعه‌گرانه و دیگر ماجراجوئی‌های رژیم بر علیه کشورهای مجاور و منطقه بوده ‌است. ایران با ایجاد یک شبکه وسیع و پیچیده از شرکت‌های تجاری غیرقانونی برای خرید کالاها و خدمات مورد نیاز برای زنده ماندن و دور زدن تحریم‌ها، به شدت کارآمد و موفق بوده ‌است. این شرکت‌ها در خلال تحریم‌ها، با حضور در همه کشورهای منطقه، چین، هند و روسیه و همچنین در اروپا و آمریکا در این سالها به شدت فعال بوده‌اند.

 این شبکه شرکت‌های خرید اجناس مورد تحریم، قادر بوده‌اند تا نیازهای کشور را از محصولات کشاورزی گرفته تا مواد غذایی و سلاح‌های پیشرفته و قطعات و اجزاء هواپیما، هلی‌کوپتر، موشک و ماشین آلات سنگین صنعتی و نظامی و هسته‎ای تهیه کنند‫. در عوض قیمت‌های خرید کالاهای ذکر شده تا ۱۰ برابر قیمت‌های اصلی بوده ‫ و در صورت تعطیلی این شرکت‌ها، توانایی تغییر نام شرکت‌های غیرقانونی را در همان روز یا روز بعد از آن را داشته‌اند‫.

در سال ۲۰۰۸ درامریکا – آژانس مرکزی اطلاعاتی آمریکا – سیا، با مشارکت و همکاری اداره ضد تجسس پلیس فدرال اف‌بی‌آی، و آٰژانس اطلاعات نظامی – دی آی آ‫ (دیا‫) که یک سازمان مستقل زیر نظر وزارت دفاع امریکا پنتاگون است، مشترکاً یک سازمان جاسوسی جدیدی را به نام " تجسس و جمع آوری اطلاعات از منابع باز و علنی " بنا نهادند.

این مرکز در یک ساختمان ۶ طبقه در حومه واشینگتن واقع در ۸ مایلی غرب دفتر مرکزی سیا در شهرک لنگلی و به همان فاصله از پنتاگون، در شمال ویرجینیا واقع شده‌است. ساختمان مذکور بدون اسم و آدرس و بدون درج مالک در ثبت املاک و نیز بدون هیچ سوابق مالیاتی است. به منظور تخصیص بودجه و کارمند، در پنتاگون و سیا و دیا، دلیل وجود این سازمان را جمع‌آوری و ارزیابی اطلاعات از منابع باز، که شامل رسانه‌های سنتی، مقالات علمی، داده‌های جغرافیایی و تکنولوژی، مراکز آکادمیک و داده‌ها و رسانه‌های اجتماعی و شوشیال میدیا مشخص کرده و هر سال برای تخصیص بودجه، به کنگره تقدیم کرده‌اند.

البته جمع‌آوری اطلاعات از منابع باز یک روش تخصصی عادی سازمان‌های اطلاعاتی است که هم سیا و اف‌بی‌آی و دیا و هر ۱۶ آژانس‌ و مرکز جاسوسی دیگر در آمریکا دارای چنین مراکزی هستند، اما اداره و مرکز جدید یک نهاد مستقل به مدیریت یک مقام عالی‌رتبه از مرکز اطلاعات نظامی –دیا، وزیر نظر کلی پنتاگون اداره می‌شود.

در این سازمان صدها مترجم فارسی و عربی شهروند به‌ کار مشغولند. زبان‌شناسان در هر دو رده رده ۱ و رده ۲ در بالاترین مهارت‌ها استخدام شده و با داشتن پروفایل و تأیید امنیتی در کلیه سطوح طبقه‌بندی شده، هریک مجزا از هم به کار مشغولند.

ویژگی خاص مرکز این است که تمام مواد مربوط به ایران و القاعده از سرتاسر دنیا در مقیاس بسیار وسیع و در حقیقت فله‌ای جمع‌آوری و به این مرکز آورده می‌شود. پس از آن صدها زبان‌شناس و فرهنگ‌شناس فارسی و عربی با کار شبانه‌روزی برای شناسایی اسناد ارزشمند و هوشمند اطلاعاتی، این اسناد را به دقت مطالعه و به زبان انگلیسی ترجمه و در اختیار تحلیلگران‫ قرار می‌دهند‫.

این مرکز یکی از کامل‌ترین و به‌روزترین کتابخانه‌ها شامل لغت‌نامه‌ها، مصادر و منابع، نقشه‌های سه بعدی مکان‌های مختلف در کشورهای ایران و کشورهای خاورمیانه با پیشرفته‌ترین ماشین‌های ترجمه با هوش مصنوعی و متخصصین در زمینه‌های زبان و مردم‌شناسی، به هر دو زبان فارسی و عربی است‫. کارکنان تحت نظارت و صندوق‌های کد گذاری شده‌ای برای قفل کردن تلفن‌های شخصی در تمام روز دارند که فقط پس از ترک کار به آن دسترسی دارند‫.

مدارک جمع‌آوری شده در مقیاس کمتری از القاعده ولی اکثریت در نتیجه یورش و حملات و تعطیلی شرکت‌ها و شبکه‌های ایرانی و نیز مدارکی که از استراق سمع و نظارت بر کار آنها درسراسر جهان، به دست می‌آیند‫. این اسناد شامل ردیابی و هویت کامل افراد و شرکت‌ها و اطلاعات مربوط به معاملات، نوع و مقدار مواد، قیمت، نام خریداران و فروشندگان بین شرکت‌های مختلف، سفارشات، صورتحساب حمل و نقل، نحوه حمل و نقل، هویت بنادر مرجع و مقصد، مشخصات کشتی و اسکله حمل و اعتبارنامه و اسناد بانکی و نامه‌ها و فکس‌ها و ایمیل‌های مربوطه، و تاریخ معامله از ابتدا تا انتها جمع‌آوری شده و ترجمه می‌شود‫.

صاحبان و مدیران این شرکت‌ها هم ایرانی و هم غیر ایرانی بوده و همگی از غیرقانونی بودن اعمال خود آگاه بوده‌اند ولی بعضا زیر نظر سپاه و برخی برای گرفتن پول هنگفت به این ریسک دست می‌زنند . تنها در دبی بیش از هزار واحداز این نوع شرکت‌ها و فعالیت موجود بوده ‌است.

کار و عملیات این مرکز با شدت تمام تا امضای برجام در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵ از سوی اوباما و هفت قدرت جهانی به همراه اتحادیه اروپا به و سپس با شدت کمتری بعد از آن ادامه داشت ‫.

روحانی با افتخار از دستاورد برجام از یک سو و از سویی دیگر با علم به اینکه در طی ۳۶ سال گذشته این کشور تا ده برابر برای کالاهای مورد نیاز پرداخت کرده و باعث میلیاردها دلارسوء استفاده هنگفت به وسیله دلالان و واسطه‌های داخلی و خارجی بر کشور تحمیل شده، بلافاصله بعد از إمضای برجام رهبران و وروسای شرکت‌های بزرگ غربی را به تهران دعوت کرد‫. سپس به همه وزارتخانه‌ها و دیگر سازمانها و نهادهای دولتی و غیردولتی دستور دارد شبکه‌های خرید از بازار سیاه برای شکستن تحریم‌ها، را تعطیل و شروع به خرید مستقیم و بلاواسطه وسائل و خدمات لازم از سازندگان و تهیه‌کنندگان اصلی آن کنند.

اما قبل از انجام هرگونه معامله واقعی میان مدیران خرید ایرانی و کار با صاحبان محصولات و تولیدکنندگان غربی، مدیران وزارت خانه‌ها مجبور به پر کردن یک پرسشنامه ۷۰ صفحه‌ای شدند، که توسط شرکت‌های غربی طراحی شده و تقدیم مدیران خرید دولتی در کلیه إدارات شدند‫.

از جمله سولات طرح شده درخواست لیست کامل اقلام یا کالاهایی که در ۳۶ سال گذشته خریداری شده بود، نام خریداران و فروشندگان، قیمت خرید، نوع و محل حمل و نقل اصلی و مقصد، از طریق چه بندر، نام واسطه، نام کشور و قیمت خرید و نوع ارز خرید و لیست دقیق آدرس و تلفن دلالان و واسطه‌ها و لیست و نام سازمان‌های نظارتی در ایران و دیگر جزئیات کلیه معاملات در تمام سالهای تحریم‌ها خواسته شده بود. دولت روحانی مقرر کرده بود که تمام اطلاعات مورد نیاز باید ارائه شود و به شرکای تجاری جدید غربی دروغ و چیز غیر واقعی گفته نشود زیرا اینکه دیگر نیازی به دلالان برای حداقل ۱۵ سال آینده نیست و کلیه خریدها مستقیما و بدون واسطه از تولیدکنندگان اصلی تهیه خواهد شد.

از جمله شرکت‌های بوئینگ، ایرباس، شل و توتال ودیگر شرکت‌های غول‌پیکر در دیگر صنایع عمده مانند هوا و فضا، دفاع، کشاورزی، غذا، خودرو، شیمی، برق و الکترونیک، انرژی، نفت و گاز، داروسازی، نفت و گاز و انرژی و غیره در تدوین پرسشنامه دخیل بوده‌اند.

این بدان معنی است که آن شبکه وسیع لجستیکی که به منظور تهیه مواد شامل تحریم‌ها که سالیان درازی با صرف میلیاردها دلار برای دور زدن تحریم‌ها تهیه شده بود، به کلی تخریب شده و این منابع اکنون سوخته شده و شرکت های مربوطه تعطیل شده‌اند‫. مضافا تا وقتی که صدور نفت قریب سه میلیون بشکه در روز بود شاید به سهولت امکان خرید و پرداخت ۱۰ برار قیمت اقلام در بازار سیاه امکان‌پذیر بود اما اکنون که در بهترین شرایط تنها ۱٫۵میلیون بشکه یا کمتر در روزصادر می‌شود، عواید نفت به سختی کافی است که هزینه‌های دولت را پرداخت کند.

از سوی دیگر با وجود معافیت ۸ کشور هند، ترکیه، کره جنوبی، ژاپن، ایتالیا، تایوان و یونان برای خرید نفت ایران برای حداکثر ۶ ماه، قرار است پس از آن صادرات نفت ایران به صفر برسد. علاوه بر این ۷۰۰ بانک ایرانی، شرکت‌ و افراد مختلف به لیست سیاه لیست تحریم‌های ایالات متحده افزوده شده واخیرا به تمام بنادر و شرکت‌های بیمه توسط آمریکا هشدار داده شد تا از قبول و بندرگیری کشتی‌های ایرانی امتناع شود و استفاده از سامانه سوئیفت برای حواله پول به بانکهای ایرانی ممنوع شده ‌است ‫. بنابراین باید اظهارات اخیر ترامپ، پمپیو، و برایان هوک مسئول پرونده ایران در وزارت خارجه، که دیگر دور زدن تحریم‌های جدید به این آسانی نخواهد بود، را از این منظر مورد توجه قرار داد.

حال و تحت این شرایط معلوم نیست چگونه آقای روحانی با افتخار می‌گوید که ما می‌توانیم تحریم‌ها را دور بزنیم؟ ایا حرف ایشان جدی است، یا آقای رئیس‌جمهور دچار توهم شده‌اند؟

کریم عبدیان – واشینگتن