بایاتیلار- دوبیتی های ترکی آذربایجان

البته این پدیده اکنون با پیش رفت «علمی-صنعتی و انترنت» راه خود را به گونه ی دیگر ادامه میدهد. که در نوشته های مبایل، و شبکه های اجتماعی تاحدی دیده میشود. و از «کوتاه نویسی، واژه های مخصوص » بهره میگیرند که خود جای تحقیق و بررسی دارد. علاقمندان می توانند به آن نیز بپردازند.
آنچه در گذشته رواج داشت،با توجه به اطلاعات اندکی که من به دست آورده ام، به این صورت بود که :
نام آنرا در میان دختران "lız dili" که همان "Qız dili" باشد میگفتند. و این زبان برای پسران نیز شناخته شده بود ولی استفاده نمی کردند و کمتر برایشان قابل فهم بود. ...lız-luz دو پسوند اند که به آخر کلمات وصل میشوند . و در حقیقت یک پسوند است که به خاطر تابعیت از «قانون هم آهنگی گروهی اصوات» یا قاعده ی آهنگ به دو پسوند تبدیل شده است. و با توجه به همین قانون تعداد آنها بیشتر هم میشوند.
در جمله ی :
Məyliz göylüz söylüz
یعنی: Mən gördüm söylədim من دیدم گفتم.
یا جمله ی :
Məyliz nəyliz söylüz döylüz
یعنی : Məni nənəm söydü döydü مادرم مرا مزمت کرد و کتکم زد.

پسوند lız با توجه به قانون آهنگ به همه ی کلمات افزوده میشود. و با سرعت ادای واژه ها که خیلی تند باید باشد شنونده از درک معنای جمله یا عبارت عاجز است.
این زبان مخفی دخترانه در پیش از انقلاب در میان بخشی از نوجوانان اورمیه رایج بود. البته قدمت آن خیلی بیشتر است. و به زمانی میرسد که کلمه mi هنوز به عنوان واژه ی سئوال خوب در زبان ترکی کاربرد داشت. در زبان "lız dili"
جمله ی سئوالی با mi و با توجه به قانون آهنگ ساخته میشود:
?Səyliz göylüz mü
یعنی ?Səni gördü آیا ترا دید؟

Qıylız aylızı göylüz
یعنی Qız ayrısın gördü دختر با کس دیگری ملاقات کرد.
یا Aylızı qıylız göylüz
یعنی Ayrısı qızı gördü دیگری دختر را ملاقات کرد(یا دید).

خصوصیت دیگری که قابل توجه است چگونگی تبدیل کلمات nənə-mən-sən به məy,liz-səy,liz-nəy,liz است.که تنها دو حرف انتخاب شده و پسوند liz تبدیل به yilz شده است. ضمیر ها با آمدن لیز y ، نیز گرفته اند.
نکته دیگر انتخاب واژه های «رمزی» ست. مثلاً در جمله ی :
Aylızı qıylız göylüz آی = ماه ؛ نیز هست که اسم رمزی اوغلان یا پسر است. «ماه» دختررا دید . ماه اینجا اشاره به پسر است. رمز کلمات بستگی به طرفین گفت و گو دارد. که چگونه و با چه مجازی آنها را انتخاب کنند.

نکته مهمی که این زبان مخفی دارد آن است که جملات و عبارات نظم اند و یا نظم گونه . درحقیقت زبانی ست که طرفین با شعر گفت و گو میکنند. اختناق محیط از راه« زبان جدید و هنرنظم و شعر» توسط دختران درهم می شکند. براستی خلاقیت و هنر در این پدیده شگفت انگیز است. و این همه متعلق به هنر دخترانی ست که در یک محیط بسته خواهان آزادی بودند. جا دارد که این فنومن بیشتر کندکاو شود. زبان آرگو یا زبان رمزی در همه ی جوامع هست و بین همه ی خلقها و اقشار مختلف جریان دارد، ولی «کیفیت» آنها از مسایلی ست که لازم است جداگانه مورد بررسی قرارگیرد.

--------
لطفاً دوستانی که از وجود این زبان مخفی دردیگر نقاط آذربایجان خبر دارند نظر خود را با ما در میان بگذارند.
برای آگاهی بیشتر به پدیده ی زبان مخفی درجامعه به نوشته ی زیر میتوان مراجعه کرد:
http://www.sid.ir/fa/VEWSSID/J_pdf/48713874101.pdf
تحلیل جامعه شناختی زبان مخفی درمیان دختران. شیدا اعتضادی-فاطمه سادات علمدار