از آن که بامداد، امیر بود و شامگاه، اسیر

2- آویزان شدن به انواع و اقسام اسامی متفکّران و فیلسوفان و پژوهشگرانی که جنابعالی نه اسمشان را بلدید تلفّظ کنید و بنویسید و حتّا یک سطر از آثارشان را نیز روخوانی نکرده اید، هیچ حقّانیّتی برای پرت و پلاگوییهای ادّعایی و سند صحت داشتن ایدئولوژی جنابعالی نیستند. افکار و ایده ها و دیدگاهها و سخنان هیچ متفکّر و فیلسوفی، حجّت نیست. ارزش افکار و وزین بودن ایده های هر متفکّر و فیلسوفی به میزان کیفیّت اندیشیدن و ژرفبینی و راهگشایی و مایه دار بودن دیدگاهایش برای پاسخ به معضلات بشری است که تا کرانه هایی محدود و کارگذار ارزشمند هستند. همین. هیچ متفکّر و فیلسوفی، حرف اول و آخر را نزده و نمیتواند بزند. حرفهای هیچ فیلسوف و متفکّر و پژوهشگر و استاد و غیره و ذالک، سند و مدرک و حجّت و قاض القضات نیستند و استناد کردن به حرفهای آنها، هیچ حقّانیّتی برای «گفتار و رفتار و کردار انسان در فردیّتش و موقعیّتش و مسئولیّتش» ایجاد نمیکنند. هر انسانی اگر مغزی برای اندیشیدن داشته باشد، باید به فهم و شعور و آگاهی و تجربیات خودش استناد کند. صحتگویی دیگران هیچ دلیلی و برهان قاطعی برای تایید و تصدیق مواضع ما در «موقعیّتهای زمانی و مکانی مربوط به تک تک خود ما» نمیشوند. هیچ قاضی با محکوم کردن یک نفر مُجرم به صد سال زندان از تبهکاریها و جنایات دیگر انسانها، چشم پوشی نمیکند با این بهانه که من، یک بار حُکم صادر کرده ام، همین برای تمام جنایتکاران کافیه و مطلق. هر انسانی مسئول اعمال و گفتار خودش است و علیحده باید به اعمال و رفتار و گفتارهایش پرداخت و رسیدگی کرد. توجیه تراشی، هیچکس را تبرئه نمیکند. بنابر این، کسی که حرفی برای گفتن داشته باشد، به نیروی فهم و شعور و تجربه خودش استناد میکند و رفرنس میدهد؛ نه اینکه با رجزخوانی بکوشد که سترونی و نازایی و بیسوادی خودش را با آویختن به سخنان دیگران استتار کند. همچنان تاکید کنم که هیچ قاضی و داوری با استناد کردن جنابعالی به مدارک و اسناد دیگران بر بیگناهی شما در خصوص ارتکاب جُرم ارتکابی، حُکم ارفاق و بخشش و تبرئه صادر نمیکند.
3- مهم نیست که انسان با اسم واقعی خودش بنویسد یا با انواع و اقسام اسامی استعاری. اصل اینست که مدّعی – مخصوصا اگر باد به غبغب انداز نیز باشد و هارت و پورتهای زیاد نیز بکند و مدام کف بر لب آورد- حرفی برای گفتن داشته باشد و منطق استدلالی او را بتوان از تار و پود سخنانش استنباط کرد و تمییز و تشخیص داد. انسانی که خوش آواز باشد، اگر هیچ چهره ای و نامی نیز از خودش نشان ندهد، دیگران با شنیدن صدایش میتوانند «خواننده بودن» او را فوری تشخیص بدهند. با آوردن صدها ابزار و آلات و ارکستر مجّهز به وسایل طرب و رفتن بر استیج خودنمایی و گرفتن میکروفن در دست، هیچکس خوش صدا نمیشود. هنری و استعدادی باید در وجود آدمی باشد تا کاربرد ابزار و آلات بتوانند معنایی و تاثیری داشته باشند. هیچکس نمیتواند با برچسب و خالکوبی «من مادرم»، ادّعای مادری کند. مادر – بدون در نظر گرفتن جنسیّت – به کسی میگویند که خودش زاینده کودک افکار و ایده هایش باشد و به پرورش و بالندگی آنها در زبان فردی خودش همّت کند. جنابعالی بلندگو شدن برای تبلیغ حرفهای دیگران را که ناشی از سترونی خودتان است در حُکم شاهکار بی بدیل و ازلی-ابدی میدانید. کسی که در لغزخوانیهایش مدام میگوید این اینا گفت. او آن را گفت. فلانی اینا میگه. بمانی آن را میگه. در آن دوره این طور شد. در آن دوره فلان طور شد. اینها همه اش رجز خوانی و گنده گوزیهای بی خاصیّت است برای استتار بی مایگی خود حضرت آقا. البته هر خواننده ای نیز میداند و میفهمد که جنابعالی نیستید که شخصا رفته باشید تحقیق و بررسی کرده و به نتایج «این فلانجور میگه و او ن دیگری بمانجور میگه» رسیده باشید، بلکه دو سه تا کتابهای ترجمه جاتی را حفظ کرده اید و از انواع و اقسام سایتهای اینترنتی کپیه برداری و به زور و ضرب سریشم آنها را به هم وصل کرده و در جلو خواننده اظهار علّامگی میکنید. که بله. ما هم سریم تو سرها!!
4- جنابعالی نه تنها نمیدانید منطق چیست، بلکه حتّا نمیدانید، کریتیک یعنی چه؟. کسی که الفبای منطق را که در همان سال اول دبیرستان به دانش آموزان یاد میدهند - البته اگر هر معلمی دُرُست تدریس کرده و شاگرد نیز صحیح فهمیده باشد -، میداند که وقتی میگویند مفهومی را تعریف کن، هرگز در تعریف فردی نباید خود مفهوم را به کار برد. کسی که با شابلون نخ نما شده و رسوای «شیخ و شاه» به اظهار لحیه میپردازد، نشان میدهد که تا خرخره در باتلاق ایدئولوژی مخرّب و متعفّن مارکسیسم یا مشابه آن فروچلیده است و هرگز خودش حرفی برای گفتن ندارد و تنها بلندگوی تبلیغاتی و نفرت پراکنی است برای تحمیل و تلقین و زورچپان کردن مبانی و اصول و نصوص ایدئولوژی به شدّت ورشکسته و بی خاصیّت خودش و همپالکیهایش. انتقاد به معنای هوچیگری نیست؛ بلکه منتقد باید در ابتدا ثابت کند که دیدگاه و منظور و مغزه افکار و نظرات دیگری را فهمیده است و سپس با استدلال و منطق، گام به گام تفاوت تجربه خودش را با دیدگاه نویسنده به طور استدلالی شرح دهد. آویزون شدن به چرتگویی، هیچ سنخیّتی با کریتیک ندارد، سوای رسوا کردن بی مایگی و بیسوادی محض مدّعی انتقاد.
5- آدمی که اهل آموختن و تشنه شناخت باشد، در برخورد با نظرات دیگران که چه بسا نه تنها سیصد و شصت درجه، خلاف اعتقادات جنابعالی میتوانند باشند، بلکه حتّا ممکن است ناقض و ابطالگر ریشه ای حقیقت ادّعایی جنابعالی و دیگران نیز باشند، باید یاد بگیرد که با برهان و دلایل منطقی روبرو شود و فقط به موضوع بحث بپردازد و هرگز میلیمتری از دایره موضوع بحث، پایش را آنطرفتر نگذارد. مثلا اگر در باره کبوتر بحث میشود، حقّ ندارد پایش را وسط میدان بگذارد و با بی شرمی تمام درباره فیل و شتر و مورچه ها و پرندگان دیگر و کامپیوتر و شیمی و فیزیک و اتاق جرّاحی و غیره و ذالک لنترانی کند. فقط و فقط در باره کبوتر و موضوع صحبت نویسنده. نه بیشتر. نه کمتر و تا زمانی که موضوع بحث، دقیقا روشن نشده است، حقّ ندارد وارد موضوعی دیگر شود. معمولا کسانی که هیچ توانایی و استعداد و آگاهی پیش پا افتاده در باره موضوع بحث ندارند یا اصلا نمیفهمند نویسنده چه میگوید و مینویسد، در به صحرای کربلا زدنهای رنگارنگ و لوث کردن موضوع، ید طولایی دارند و مدام به یابس و طوبا بافیها و رجزخوانیهای بی ربط زر مفت زیادی میزنند همچون جنابعالی که مدام فاضلاب دایرة المعارف بودن کپیه ای خودتان را در پای مطالب دیگران تکثیر میکنید که هیچ ربطی به مطالب نویسنده ندارند اصلا و ابدا.
6- در خاتمه بگویم که جنابعالی به هیچ وجه من الوجوه، مخاطب من نیستید و لیاقت آن را ندارید که من بخواهم پاسخی به اراجیفتان بدهم. کلّ واکنشهای قلمی من در برابر اراجیفگویانی امثال شما فقط به دلیل احترام به خوانندگانیست که بسیار هوشیار هستند. این حرف را زدم تا مبادا به توهم مبتلا نباشید و خیال برتان دارد که با شما و امثال شما دهن به دهن میشوم. پاسخ ابلهان، همیشه گفته اند و تاکید کرده اند که خاموشیست.. شما در نظر من همچنان هیچکس هستید؛ ولو با نام واقعی یا استعاری پرت و پلاگویی کنید. کسی که مردم میهن خودش را دوست داشته باشد و نگران سرنوشت آنها باشد، هیچگاه خودش را در لای چادر چاقور با توجیه بهانه ها و عذرهای بدتر از گناه پنهان نمیکند. دوران اینگونه قایم موشک بازیهای کودکانه سالها و قرنهاست که سپری شده اند. امروزه روز اگر انسانهایی باشند که حرفی برای گفتن دارند، باید هنرهای خود را آشکارا عرضه کنند. یا خریدار دارند یا ندارند. شتر سواری دولا دولا نداره. کسانی که میخواهند برای مردم خود نسخه درمانی ارائه دهند و بپیچند، مردم حقّ دارند و مجازند که بدانند طبیبان مدّعو و درمانگر کیانند و چقدر به آنچه ادّعا میکنند در عمل مقیّد و مسئول و با وجدان هستند. اگر پای شعار دادن باشد، هیچ فرقه ای به اندازه اولیاء حکومت الهی تا امروز نتوانسته است رکورد آنها را شکسته باشد. بنابر این، به عمل، کار بر آید به رجزخوانی و شعار دادن و هوچیگری نیست.
شاد زیید و دیر زیید!
فرامرز حیدریان

هر وقت کتابی از آثار فیلسوفان برجسته و نامدار را در دست میگیرم، غصّه ام میگیره؛ چون میدانم خواندن و فهمیدن یک جمله از سخنهای آنها، چه کار شاق و دیفرانسیل شکن مغز و داغان کننده نیروی فهم آدمی هستند. با زحمت و بدبختی و تمرکز و مدام بازخوانی کردن و دور مفاهیم و جملات دشوار فهم را خط کشیدن و علامت گذاشتن، خیلی که زور بزنم و به خودم بپیچم، حدّاقل پنج صفحه را بتوانم بخوانم، به سطر صفحه ششم که میرسم، هیچ کلمه ای را نمیتوانم بخوانم، چه رسد به گواریدن و فهمیدن. همان پنج صفحه را نیز که خوانده ام، حسّ میکنم که فیلی را بلعیده ام و همچون مار بوآ باید اگر نفسی دارم، کشان کشان خودم را به درختی برسانم و خودم را دورتادور او بپیچانم و ساعتها و روزها و ماهها کلنجار بروم تا بلعیده شده را بتوانم خورد و هضم و جذب وجودم کنم. تازه با اینهمه کشمکش برای گواریدن و تلاش برای فهمیدن آنچه خوانده ام، هیچگاه به جذب و فهم آنچه که جویده و بلعیده ام توانمند نیستم و بسیاری از بلعیده شده ها را استفراغ یا دفع میکنم. آنچه در من میماند تاثیری مبهم و سخت فهمیدنی است؛ زیرا در زبان و بستر و گستره تاریخ روح و روان من، اندیشیده نشده و ریشه نگرفته است. آنچه تصوّری بفهمی-نفهمی را در وجود من از خودش به جا گذاشته است، تلاش میکنم تا جایی که میتوانم از بنیانهای تجربیات تاریخی و فرهنگی نیاکان خودم یا تجربیات شخصی ام استنتاج کنم به این امید که حدّاقل بتوانم «تفاوت و تمایز خودم با دیگران را و همچنین مرزهای تجربیات گوناگون بشری را» از یکدیگر تمییز و تشخیص دهم.
بیاییم بعد از اینهمه فلاکت و بدبختی و رذالت و خفّت و خواری که بر سر خودمان و بدتر و بیشتر از همه بر سر مردم میهن خود آوردیم، دست کم برای یک بار نیز که شده باشد با خودمان و وجدان فردی رو راست و صمیمی باشیم. انسانی که با خودش رو راست و صمیمی و رادمنش نیست، در خُدعه گری و ریاکاری و تظاهر و نقابزنی و اسمهای استعاری به هر وسیله ای متوسّل میشود تا نیّات و مقاصد و اهداف خود را استتار کند و هرگز و هیچوقت نیز مسئولیّت رفتارها و گفتارها و کردارهای خودش را به عهده نگیرد و در صدد پاسخگویی نیز برنیاید. اینگونه موجودات که ماسک انسانها را بر هویّت نداشته و تصنّعی و عاریه ای خودشان آویخته اند، در هر کوی و برزنی عین اشباح میمانند که از روشنایی و شناخته شدن به شدّت وحشت دارند؛ زیرا خود نیستند و هیچ اصالتی نیز ندارند. به هیچ چیزی نیز اعتقادی ندارند. استعداد و کارشان فقط هوچیگری و فضل فروشی و دلقک معرکه شدن است. کسی که اصالت داشته باشد و خودش بیندیشد و شخصیّت و کاراکتر داشته باشد و حرفی برای گفتن، هیچوقت خودش را از انظار مردم میهنش پنهان نمیکند؛ بلکه راستمنشی را با پدیدار کردن فروزه ها و هنرها و استعدادها ذاتی خودش در برابر دیدگان مردم میهنش به محک میزند. تلاش میکند آنچه که به ذات خودش هست، همچون خورشید پدیدار کند. امّا کو؟. اینگونه خوارمایگان که میخواهند برای مردم ایران، نسخه درمان بپیچند، اگر طبیب بودند، روان مریض و عقده ای خود را باید مداوا میکردند که از خوارخویشتنی به مقلّدی درغلتیده اند و ذلیل و علیل و آچمز شده اند. اینگونه اشباح اگر صنّار سی شاهی سواد خواندن و نوشتن داشتند، هیچگاه خودشان را در زیر چادر استتار نمیکردند. اینگونه عقده ایها اگر ریگی به کفششان نبود و نباشد، به پنهانکاری محتاج و وابسته نمیشدند. اینگونه بی مایگان از سر حسادت و جهل عمیقی که به آن مبتلایند با آویزان کردن هزارن زلم زیمبوهای عاریتی و اویزان شدن به تخم انواع و اقسام نویسندگان و متفکّران و پژوهشگران بیگانه میخواهند به دیگران بفهمانند که ما یه گهی هستیم؛ ولی خودشان میدانند که هیچکسانند. هیچکسان.
بیایید «عقل سلیم» خود را معیار داوری قرار دهیم و به اسامی که موجودی پُرمدّعا و به شدّت «بیسواد در معنایی که عوام و خواص برداشت میکنند و میفهمند» یک نگاه سطحی بیندازیم، اسامی نویسندگان و شاعران و متفکّرانی که هر کدامشان حدّاقل «سه هزار صفحه مطلب» از خودشان به جا گذاشته اند و حساب دو دو تا چهار تا کنیم و از خود بپرسیم که وقت و زمان برای مطالعه آثار اینهمه متفکّر و نویسنده و پژوهشگر و همچنین بررسی انواع و اقسام دورانهای مختلف فکری و تحوّلات فرهنگی، چقدر طول میکشد و عمر آدمی که فرض کنیم از بیست سالگی، شبانه روز بدون انجام و اجرای هیچگونه کار دیگری فقط کارش از صبح تا شب، مطالعه بوده است، چقدر زمانئ میبرد و دیگر اینکه چقدر میتواند ببلعد و چه مدّت وقت لازم است که بلعیده شده ها را بگوارد . حالا فهمیدن بلعیده شده ها که جای خود دارد؟. صمیمی باشیم با خودمان؛ زیرا هرگونه سر فرو بردن همچون کبک در برف حماقتها و بلاهتها و خود را به نفهمیها زدن به شدّت کاربست تُند و تیز گیوتین الهی بر گردن خودمان و مردم ایران، تداوم و قدرت تجزیه ناپذیر خواهد کرد.
از یُمن همین بیسوادان مدّعو بود که که تاریخ معاصر ایران، سرگذشت حماقتهای انواع و اقسام کنشگران و آکادمیکرهای فکل کراواتی و سه تیغه آراسته از آب در آمد و با تمام ادّعاهایی که تک تک آنها داشتند و هنوز میراثخواران و دنباله روان آنها دارند با ادا و اطوارهای روشنفکری که هیچ چیز دیگری نبود و نیست سوای نشخوارگری استفراغات دیگران برای ایران و مردمش، حکومتی را رقم زدند که نزدیک به نیم قرن تمام است مصدر خونریزی و تجاوز و غارت و چپاول و شکنجه و کشتار و ویرانگری و بی شرمی هولناک است. باورتان نمیشه که آشپز و برنامه ساز و مُجری و معمار چنین سیستم مخوفی، همین حضرات پُر مدّعا و آکادمیکر و همه فنّ حریف بوده اند و تفاله ها و دست پرورده های آنها هنوزم همان راهی را میروند که اسلاف ابله به تقصیر رفتند؟. باورتان نمیشود!؟. لطفا یه نگاهی سرسری به مجموع ترّهاتی بیندازید که از هشتاد سال پیش تا امروز بر زبان و قلم رانده اند و همچنیان با وقاحتی توصیف ناشدنی در انواع و اقسام شبکه های اجتماعی و ترجمه جات صد تا یه غاز خودشان تکرار میکنند و نمایش میدهند بلاهتهای فردی و جمعی خود را؛ یعنی خیمه شب بازیهای مضحکی که تا امروز مُجری و بازیگرش بوده اند.
«سقراط» در هیچ دانشگاهی درس اندیشیدن نیاموخته بود. در هیچ دانشکده و موسسه و آموزشگاهی، استاد و معلّمی نداشت. در هیچ مکتبی دانش آموز نبود. سقراط آس و پاس با تکه ای قدیفه و لنگ رنگ و رو رفته در «میادین آتن» در جستجوی یقین حاصل کردن از آن چیزهایی بود که مردم عادی و از ما بهتران با قاطعیّت تام مدام همچون نُقل و نبات از صبح تا شب بر زبان میراندند و تکرار میکردند. او با جوانان و مدّعیون صحبت میکرد و همپرسه ها داشت. تمام امثالش نیز از پیش پا افتاده ترین مشاغل مردم بود از آشپزی و کفّاشی و آبدارچی گرفته تا آفتابه فروش و گاریچی و خرکچی. او جوینده و پژوهنده ای «میدانگاهی/خیابانی» بود که با طرح پرسشهایش نه تنها بلاهت و حماقت مردم خود را اثبات کرد؛ بلکه همچنین اثبات کرد که «فلسفیدن»؛ یعنی اصالت فردی و قائم به ذات بودن و استقلال اندیشیدن به کمک مغز خود در زبان مردم خود. اثبات کرد که فرزانه ترین و رادمنش ترین و اصیل ترین فیلسوف تمام دورانهای تاریخ بشر است و هیچکس نیز تا امروز نتوانسته است در همپرسه های او به پاسخی رسا و نهایی دست یابد. چهره او همچون ستاره سهیلی بر فراز هنر «فلسفیدن» بر شالوده شعور و فهم و مغز و درک و زبان و عطش جویندگی و دلباختگی برای ذرّه ای شناخت همچنان شعله ور است و جاودانه. فیلسوف «میدانگاهی/بیابونی/خیابونی/کوچه پس کوچه ای» که نه کراواتی داشت و سه تیغه ریش تراشیده بود. نه خوشتیپ و پُر مدّعا و بر ما مگوزید بود. هر چه میگفت و استدلال میآورد، محصول تفکّرات فردی خودش بود. افکاری که با آویزان شدن به تخم هیچکس دیگری به دست نیامده بودند. افکاری که محصول پرسشها و کاوشگریها و تامّلات شبانه روزی «سقراط» بودند.
امّا تحصیل کرده و کنشگر ایرانی برغم اینهمه مصیبتهای هلاک آور که بس بسیار مدّعو و باد به به غبغب انداز است، خیلی که در طول یکصد سال اخیر پیشرفت کرده و آموزش دانشگاهی و آکادمیکی و دانشکده ای دیده است، شده است فقط یک دنباله رو و نشخوارگر و مترجم بی بو و خاصیّت. نه فکری و نه ایده ای و نه نگرشی از خودش اصلا و ابدا ندارد، نه حتّا در همان رشته ای که تحصیل کرده و با درجه ممتاز و عالی فارغ التحصیل شده است، سر سوزن ایده ای و نظریّه ای از خودش دارد. تمام عمرش شده است بلندگوی دیگران و سخت مغرور و باد کرده از بلندگو بودن خودش. در میان اینگونه خودباختگان خودی تا امروز یک نفر پیدا نشده است که از خودش بپرسد، آن «سقراطی» که در هیچ دانشگاهی و موسسه ای تحصیل نکرده بود و هیچ استاد و پروفسور و معلّمی نیز نداشت، بر شالوده کدامین «ابتکارات و شالوده ها و اصول» به ژرف اندیش ترین و بی همتا ترین فیلسوف جهان جاودانه شد و مشعل تابان هنر فلسفیدنش از ژرفای تاریخ هزاره ها همچنان میدرخشد و با صلابت است؟. هیچ ایرانی پر مدّعا؛ مخصوصا بر مامگوزیدهای وطنی تا امروز از خودش نپرسیده است که مای ایرانی با اینهمه دبدبه و کبکه، چرا هنوز نمیتوانیم یک بیت از دیوان شاعران ایرانی را بخوانیم و بگواریم و بفهمیم؟. چرا نمیتوانیم یک کلمه از ابیات شاعران ایرانی را بازشکافی کنیم و در باره معنا و مغزه آن بیندیشیم؟ چرا؟.
چرا هیچکدام از اینهمه پُر مدّعاهای برمامگوزید که از ایرانی بودن خودشان به شدّت شرمنده و خجل هستند، یک بار از خودشان نپرسیده اند که تمام سگدو زدنهای متابعی در طول نزدیک به یک قرن کپیه برداری و متابعت و دنباله روی و بازخوری و نشخوارگری و تایید و تصدیق هر چی آقا گفتنهای باختر زمینیان، نه تنها نتوانست کوچکترین تغییری در جامعه ایرانی ایجاد کند؛ بلکه ایران و مردمش را به قعر چنگال و زندان واپس مانده ترین انگلهای تاریخ بشر میخکوب و اسیر و ذلیل کرد؟. چرا اگر غرغره کردن و نشخوار کردن محصولات پرسشی و جویشی دیگران و دنباله روی و شبیه شدن بوزینه ای همچون آنها، راه درمان مسائل و معضلات ایرانیان بود، به کدامین دلایل هرگز ناپژوهیده، جامعه ایرانی در باتلاق حکومت فقاهتی چلید و به زوال فرهنگ و تاریخ یکی از کهنترین و اصیل ترین امپراطوریهای جهان مختوم شد؟. چرا؟. آیا سوای این است که پرمدّعاهای وطنی، «ابله به تقصیر هستند و هیچوقت در طول عمرشان، دانش آموز نبودند» تا چیزی بیاموزند و مستقل اندیش و قائم به ذات بار آیند و همچون سقراط، هنر اندیشیدن با مغز خود را بیازمایند و میزان فهم و شعور و درک خودشان را از تاریخ و فرهنگ مردمشان در زبان ملّت خودشان به محک بزنند؟ گیرم که پاداش راستمنشی و استقلال فکر آنها به نوشیدن «جام شوکران» مختوم شود؟. کو؟. کی؟. کجا؟. نام ببرید یک نفر مدّعو را که در پروسه یکصد سال تاریخ اخیر ایران توانسته باشد فقط یک جمله را به تنهایی از زهدان مغز زاینده و آفریننده خودش اندیشیده باشد. نام ببرید. این گوی و این میدان.
شاد زیید و دیر زیید!
فرامرز حیدریان

اینکه کسانی خلاف عقیده و در تضاد نفیگونه نسبت به دیدگاهها، افکار و ایده های من یا دیگران داشته باشند، هیچ موضع خلافکارانه ای نیست؛ بلکه مخالف نظری و دیگاهی باید آنقدر شهامت و شعور و فهم و اعتماد به نفس داشته باشد که با «نام و عکس و هویّت واقعی خودش» در برابر نظرات من یا دیگران، صف آرایی کند و بکوشد که در برابر استدلال، استدلال و منطق را از خودش نشون بدهد بدون هیچگونه لیچارگویی و پرت و پلا و به صحرای کربلا زدنهای بی مورد و یابس و طوبابافیهایی علّامه نمایی. خیلی سلیس و توام با صداقت حرف بزند. دقیقا نشان دهد که واقعا به آنچه میگوید، نه تنها اعتقاد دارد؛ بلکه با اندیشیدن و پژوهش و درک صحیح و منطقی و پشتوانه تجربی به چنان نتایجی رسیده است؛ نه اینکه صرفا برای خودنمایی و اظهار لحیه و باد به غبغب انداختن بخواهد با چادر به سر کردن و توسّل به انواع و اقسام اسامی استعاری که نشانگر «مغرض بودن تمام عیار هستند»، با من یا دیگرانی که خلاف اعتقاداتش را دارند، در بیفتد و جبهه جنگی بگیرد و گرد و خاک راه بیندازد و بحث را لوث و بی مزه کند و در خفا از هوچیگریهای خودش راضی و مشعوف باشد.
من بارها گفته ام و همچنان تاکید مبرم میکنم که ما ایرانیان به هر قوم و قبیله و نژاد که وابسته باشیم و همچنین به هر نوع مرام و مسلک و دین و مذهب و ایدئولوژی و غیره و ذالک اعتقاد داشته باشیم، در هر صورت مسئولیّت تمام حوادث و مسائل و مشکلات و جیک و بک سرزمینی را که به طور مشترک، «وارث آن» هستیم، باید با دلاوری به عهده بگیریم و اگر به اندازه سر سوزنی درس عبرت از تاریخ نیاکان و پیشینیانمان گرفته باشیم، یاد بگیریم که در دوران معاصر که شدّت و غلظت رویدادهایش، سرعت سرسام آور گرفته اند، با استدلال و منطق و برهان متّقن و شایان آفرینگوییها با یکدیگر گفتگو کنیم. دائم هم نخواهیم که همدیگر را متّهم کنیم؛ خواه اتّهامات واقعا صحت داشته باشند، خواه ناشی از دلایل رقابتی و اعتقاداتی و امتیازی و منفعتی و غیره و ذالک باشند. یاد بگیریم در باره مسائل و مشکلات باهمزیستی صحبت کنیم؛ آنهم با داشتن ایده ها و افکار و راهگشاییهای اصولی و امکانپذیر و صحبتهایی انتقادی و انتقادپذیر؛ نه شعارها و ادّعاها و کلیّات و آرمانخواهیهایی که هیچوقت در جامعه بشری، واقعیّت تمام و کمال پیدا نخواهند کرد. حرف از چیزهایی بزنیم که در دایره امکانات و افق دید خودمان باشند و توانمندی اجرا و رسیدن به آنها را داشته باشیم.
حال وقتی که قرار است من یا دیگرانی بخواهند برای فرض کنیم گلاویزی با مسائل و معضلات ایرانیان از دامنه حکومتگری گرفته تا دامنه کودکستان ساختن و آموزش و غیره و ذالک، طرحهایی، کانسپتهایی، ایده هایی، برنامه هایی، راه حلّهایی داشته باشم، آنگاه دیگران باید اگر برنامه و ایده ای و افکاری از خود ندارند، دست کم آنقدر «شعور و فهم و عقل سلیم» داشته باشند که بتنوانند حسب تجربیات شخصی خودشان و دیگران، از طریق استدلال و سخنان شایان تفکّر به طرح سئوالات خودشان بپردازند تا دیگرانی که صاحب فکر و ایده و افکار و تخصّص هستند، بدانند و بتوانند طرحها و برنامه ها و روشهای خود را عمیقتر و کلیدی تر و ریشه ای تر و با دوامتر بپرورانند و در صدد اجرای آنها برایند. خصومت کردن و مدام سرتق بازی کردنهای کودکانه و خیره سریهای عقده ای هرگز هیچ مسئله ای را حلّ و فصل نخواهد کرد و بر شدّت و غلظت و لاینحل ماندن مشکلات و فلاکتها دوچندان نیز خواهد افزود.
امروزه روز هر ننه من غریبی را که میبینی، خیال میکند متخصّص درجه یک امور و همه چیز دان منحصر به فرد است و به خودش اجازه میدهد که از ریزترین مسائل تا پیچیده ترین معضلات و رویدادها و وقایع اجتماعی و کشوری و منطقه ای و جهانی، اظهار لحیه کند. در وجود هر ایرانی از ریز و دُرشت، یک آخوند حوزوی بر منبر چمپاتمه زده و زر مفت زیادی میزند. اگر پشه ای پرواز کرد، هزاران نفر هستند که اظهار لحیه کنند. اگر چادری از سر زنی افتاد، هزاران نفر هستند که اظهار لحیه کنند. اگر شاهزاده رضا پهلوی در خلوت خودش گوزید، هزاران نفر هستند که اظهار لحیه کنند. اگر خامنه ای سرفه کرد، هزاران نفر هستند که اظهار لحیه و تفسیر کنند. هیچکس تا امروز به خودش نگفته و از خودش نپرسیده که من چه کاره ام در این حیث و بیص؟. هر کسی، مُلّای کانال شخصی خودش است و مصدر تجزیه و تحلیل و حُکم صادر کردن. فقط به سلام و علیک کردنها و لهجه و نحوه گفتاری آنها خوب دقّت کنید، ببیند «کوچه مردها و لسان لُمپنی» را دقیقا میبیند یا نه. این قصّه و غصّه، سر دراز دارد. شبکه های اجتماعی، آیینه تمام نمای فروپاشی منش و کاراکتر ایرانیان را خیلی رسوا و فاجعه بار نمایش میدهند. در تحت چنین شرایط هولناکی تلاش کردن برای رسیدن به ساحلی آرام که شایسته «انسان ایرانی در مقام انسان ایرانی» باشد، کاری شاق و کمر شکن است و بسیار با مسئولیّت و بیدارفهمی. کجایند پهلوان چنین میدانهایی؟. کجایند؟.
بحث انتقاد، متلک پرانی و لوث بازی و بیمزگی و پرت و پلاگویی و جوک تعریف کردن نیست. اساسا کسانی که فقط یک ساعت از عمرشان در باره واقعه هولناک 1357 و عواقبش اندیشیده باشند، باید بدانند و بفهمند که دوران جوکگویی و تمسخر و ادا و اطوار در آوردن حدّاقل برای ما ایرانیان برای همیشه و ابد سپری شده است رفته. فاجعه 1357، رفتن یکی و به قدرت رسیدن دیگری نبود؛ بلکه نابودی ایران و مردمش به طور کلّی بود. آنچه از ایران در خاورمیانه به جا مانده است، بذریست که زیر خروارها خاکستر وقایع تاریخی مدفون شده است و منتظر خاک مستعد اندیشیدن و بیدافهمی برای بالیدن و پدیدار شدن نو است. این مسئله را آنانی که برچسب «اپوزیسیون» به خودشان زده اند، یا میفهمند یا نمیفهمند. تقریبا رویدادهای نیم قرن اخیر اثبات کردند که گرایشهای مدّعی «اپوزیسیون»، حسب تمام گفتارها و نوشته ها و مصاحبه ها و شاخ و شونه کشیدنها علیه همدیگر و حُکّام وقت هنوز متوجّه نشده اند که در کشوری به نام ایران در سال 1357، چه اتّفاقی افتاد. هنوز به این توهم مبتلایند که عده ای ساقط شدند و عده ای دیگر حاکم. همین و بس. و حالا هر گرایشی نیز تکلیف خودش میداند که حاکمین وقت را ساقط کنند و جای آنها بنشینند. چنین تصوّری؛ یعنی مصداق همان حرفی که «یان هوس» بر فراز خیمه هیزم آتش بر زبان راند: «ای سادگی مقدّس!».
وضعیّت فعلی ایران تحت حاکمیّت خلفای الله برای مردم ایران در داخل؛ نه بیرون از مرزها، حسب کشمکشهایی که با حکومتگران داشته اند تا امروز، فقط یک راه را در مقابلشان گذاشته است. آنها متوجّه شده اند که از مخالفین حکومت فقاهتی در هر گوشه ای از جهان نیز که باشند، هیچ آبی گرم نخواهد شد؛ زیرا هر گرایشی، خاصم خونی و پدرکشتگی ارثی و حسابهای شخصی با دیگر گرایشها دارد و به درد دایره کشورداری اصلا و ابدا نمیخورند و باید مجموع آنها را به طور کلّی کنار گذاشت و راهی را رفت که هیچ سنخیّتی با آنها نداشته باشد. مردم ایران واقعا آخوندها و تمام گرایشهای پادشاهی خواه و جمهوریخواه و غیره و ذالک را پشت سرخواهند گذاشت و راهی را خواهند رفت که آلوده به کینه توزیها و نفرتها و عقده ها و خونریزیها و تبهکاریها و امثالهم نباشد. خواه در چنین راهی، همین فردا گام بردارند، خواه در فرصت مناسب. خواه سالیان سال دیگر. در هر صورت به آن راهی نخواهند رفت که گرایشهای خاصم و هرگز آشتی ناپذیر، نزدیک به نیم قرن است برای مطلق حقّانیّت داشتن خودشان فقط به شمشیرکشی و بدنام کردن و تحقیر و توبیخ و تمسخر و اتّهامهای هولناک زدن به همدیگر با جدّیّتی خستگی ناپذیر هر روز و شب در انواع و اقسام شبکه های اجتماعی و مطبوعات و وسایل ارتباط جمعی طی کرده و همچنان طی میکنند.
وقتی که خانه ای با وقوع زلزله ای ویران شده باشد، اگر انسانهای زنده مانده، اندکی شعور داشته باشند، میدانند که بر خرابه ها نمیتوان هیچ خانه ای را برپا کرد؛ بلکه باید «شالوده هایی صخره سان» را پیدا کرد و از نو، خانه ای با امکانهای دم دست و بینشی آینده نگر و مقاوم در برابر زلزله و حوادث ناگوار برپا کرد. فعلا توضیح اضافی ندهم. تا همین جا بسه.
نکته آخری که لازم میدانم بگویم. مسئله سیستم نظرخواهی سایت است. قبلا هم گفته ام و باز هم میگویم. من نمیدانم سیستم نظرخواهی را چه کسی یا کسانی کنترل میکنند. ولی اگر من جای آنها بودم با اشخاصی که حرفی برای گفتن ندارند و فقط بلندگوی تبلیغاتی برای عقاید و ایدئولوژیها و مواضع حزبی و سازمانی و گروهی و قومی و فرقه ای و امثالهم هستند و جرات ندارند حتّا به نام واقعی خودشان صحبت کنند، هشدار میدادم که یا مثل یک پهلون و جوانمرد و شخص رادمنش به میدان همآوردی داخل شو، یا اینکه برو و در فضای بینهایت مجازی هر چقدر که دوست داری انواع و اقسام سایتها را درست کن و حرفهایت را در اختیار عموم قرار ده. این سایت محلّ تبلغیات و دشنامگویی و حسابرسی و پدرکشتگی نیست؛ بلکه میدانیست برای به محک زدن «فهم و شعور و آگاهی و بینش فرهیخته انسانهایی که حرفی برای گفتن دارند». اگر به این سلاله تعلّق نداری، بیخودی وقت خودت را تلف نکن و مزاحم کار ما نیز نشو. بدون هیچ تعارفی و اخم و تخمی عذر طرف را باید خواست. همین.
امّا اگر به بهانه مثلا «آزادی بیان» بخواهیم به هر کسی میدان بدهیم که فقط پرت و پلا و توهین مستقیم و اتّهامات مستحق مجازات بر زبان براند، آنگاه نشان داده ایم که مقوله ای به نام «آزادی بیان» را عمرا نفهمیده ایم.؛ زیرا کسانی فقط به آزادی بیان محتاجند که «حرفی/فکری/ایده ای/ کانسپی اصولی» برای بیان و اظهار کردن داشته باشند. فحش و فضاحت و ریشخند و چرت و پرتگویی، هرگز با «آزادی بیان» نه تنها هیچ سنخیّتی ندارند؛ بلکه به معنای لجنمال کردن «آزادی بیان» هست.
کسانی که نمیتوانند مسائل را طرح کنند و در صدد پاسخ منطقی برآیند، برای لوث کردن هر مسئله ای به کثیفترین راهها و اقدامها متوسّل میشوند تا هیچگاه و هرگز، «مسائل اساسی»، موضوع رایزنی و باهماندیشی و باهمیابی و راهگشاییها نباشند. خوب به دور و بر خودمون نگاهی سطحی بیندازیم و ببینیم واقعا چه کسانی «مسائل و معضلات» را با قصد و هدفمند سعی میکنند لجنمال کنند تا هیچگاه ملّت ایران در چاهی که فروافتاده است، میلیمتری از جایش تکان نخورد. خوب دقّت کنید.
کیانوش عزیز. در این باره میتوان ساعتها صحبت کرد و نوشت. ولی اگر واقعا تنابنده ای در خانه باشه، یک جمله هم کفایت میکنه و تکرار مکرّرات به معنای خشت بر آب زدن است. هیچکس نمیتواند دیگران را مجبور کند. هر انسانی باید خودش آنقدر شعور و فهم داشته باشد که اگر حرفی برای گفتن دارد با منطق و استدلال، آنهم به نام واقعی خودش بر زبان براند و هر جا که میخواهد با دیگران صف آرایی نظری کند، فقط به موضوعی بپردازد که مخاطبش مطرح کرده است و بیخودی به کربلاهای بی ربط و نخود سیاهی نپردازد.
شاد زی و دیر زی!
فرامرز حیدریان

انتقاد به معنای، غرغره کردن مزخرفات ایدئولوژیکی و متابعت کردن حقیرانه از هر چی آقا گفتنهای باختر زمینیان یا خودیهای ابله به تقصیر نیست؛ بلکه انتقاد/کریتیک؛ یعنی هنر به خود آمدن و پایه ریزی استقلال فکر و قائم به ذات شدن توام با مسئولیّتهای فردی و راستمنشی بدون قایم موشک بازی در آوردن و کلکلکلکلکلکل کردنهای پادرهوا در لای چادرهای اسم استعاری. کسی که شعور تلفّظ کردن و تحریر و فهم کلمه «کریتیک» را ندارد، چرت و پرت زیاد میگه و حرفهای صد تا یه غاز و بی مالیات نیز زیاد میزنه؛ از جمله همان آقای «صدّیق یزدچی» که عمرا نام دکارت را نیز نمیتواند درست بخواند و بنگارد؛ چه رسد مطالعه کردن جمله ای از آثار او. مضحکتر از همه اینکه ایشون در مشق کودکستانی اش به پرت و پلاگویی کسی از خودیها استناد کرده که فقط باد فلسفه به او خورده بود و هیچ سررشته ای از فلسفیدن نداشت و خودباخته ای همچون خود آقای صدّیق یزدچی بود.
شاد زیید و دیر زیید!.
فرامرز حیدریان

اینکه نیچه گفته است که ایرانیان، «تاریخ» را در «تمامیّتش» دیده اند، بلافاصله میتواند باعث کژفهمی شود. اساسا نیچه بر خلاف تصوّر کثیری از ایرانیان سطحی بین و مدّعی همه چیز دان و متخصّص!؟ فلسفیدنهای اروپائیان، یکی از دشوارفهم ترین و پیچیده اندیش ترین فیلسوفان باختر زمین است که فهم و درک تفکّراتش به تعمّق و صبوری و آگاهی داشتن از زمینه های مختلف دانشهای فرهنگی منوط است. اگر بخواهیم تاریخ را از چشم انداز ذهنیّت و تعاریف رایج و شایع امروزی در نظر آوریم، خواه ناخواه خلط مبحث و کژفهمی از نتایج آن خواهد بود. باید دید، اولا ایرانیان کهن از زندگی و حضور در جهان، چه چیزهایی را میفهمیدند و برداشت میکردند. تاریخ، مفهومیست ساخته و پرداخته تفکّر فلسفی که قدمت آن با اندیشیدن متفکّران و فیلسوفان در باره «تصاویر اسطوره ای و بُندهشها از یونان کهن» آغاز شد و تا امروز امتداد داشته است. بحث «تمامیّت» که در «تفکّرات افلاطون و ارسطو و هگل» نیز ردّپاهای خود را دارند، مبحثیست که ریشه هایش در بستر اساطیر ایران و هند گسترده اند و تاثیرات خود را بر جوامع پیرامون امپراطوری ایران داشته اند. چند و چون توضیح این مسئله به مقالات جداگانه محتاج است. امّا اینکه «تمامیّت» در تجربیات نیاکان ایرانیان به چه معنا بوده است که «نیچه»، تاریخ بشر را در آیینه نگرش ایرانیها تشخیص داده است، بحث کلیدی و ریشه ای در باره تصوّری است که ایرانیان از مناسبات انسان و پیوستگی و درهمتافتگی کیهان و جهان و موجودات به طور کلّی در مخیلّه خود داشته اند.
در تجربیات نیاکان ایرانیان، جهان و کیهان و موجودات، هیچگاه از همدیگر منفک نبودند؛ بلکه در پیوندی هارمونیک بودند که مناسباتشان سرشار از رقص و شادمانی و آفرینشهای نو به نو بود. همه چیز درهمسرشته بود و مهرآمیز به همدیگر آمیخته و مقدّس و زیبا و مقوله ای به نام «تمامیّت» را به شکل «درخت همه تخمه/تک دیسه/تک خایه بودن» تصوّر میکرده اند. شرح جزئیات این موضوع، مفصّل هستند و باید در فرصتهای مناسب به این مقولات پرداخت. پرسش کلیدی این است که سوخت و ساز و تار و پود بینش بنیانهای فرهنگی ایرانیان با شکلگیری و گردهمایی اقوام گوناگون و مناسبات آنها با یکدیگر در نقطه ای از جغرافیای جهان چگونه بود که سپس با دخالت و دستکاریهایی که در دامنه «بینش ایرانیان از طرف موبدان میترائیسم و بعدا موبدان دیانت زرتشتی» ایجاد شد، عواقبشان با شکلگیری امپراطوری هخامنشیان و سلسله های متعاقب آنها در جلوه های باهمستان ایرانیان، چگونه بروز پیدا کردند. این مسئله، مبحثیست بس شایان بازکاوی و تحقیق که متاسفانه تا امروز هیچکس ریشه ای به این موضوع نپرداخته است؛ نه بیگانگان، نه خودیها.
آنچه که موبدان میترائیسم و از همه بدتر، موبدان دیانت زرتشتی بر سر «بُنمایه های تجربی و بینش کیهانشناختی» ایرانیان آوردند و تجربیات نیاکان ایرانیان را در کانالهای ایدئولوژیکی و نصوص اعتقادی مطلوب حکومتگران، جرّاحی پلاستیک و سپس به ذهنیّت مردم حقنه کردند، تاثیرات خودش را بر «یونان و یهودیّت و مسیحیّت و اسلامیّت» گذاشت و نتایجش تا امروز تاریخ اسف بار جهان را در تمام ابعاد تصوّر شدنی رقم زده اند. پروسه تحریر و انتشار متون بازمانده از عهد کهن که در کتابهای به اصطلاح دینی، جمع آوری شده اند، محصول قرنها تجربیات بشریست که چکیده آنها حسب موقعیّتهای زمانی و مکانی و شرایط حاکم بر اجتماعات گوناگون از طرف بگویم «هیئت تحریریّه متون» انتخاب و دستچین و عبارتبندی شده اند. در پسزمینه تمام آنچه که به نام «کتب مقدّس» نامیده میشوند، تجربیاتی بسیار عظیم نهفته اند که کشف و شناخت آنها به ذهنیّتی فلسفی و ظرافت بین و عمیق اندیش منوط است. کتابهای کهن از «راماین گرفته تا گاتاها و عهد عتیق و تورات و اناجیل و قرآن و غیره و ذالک» از مهمترین و اساسی ترین کتابها هستند که میتوانند ما را در راهیافتن به «تجربیات اصیل نیاکانمان» رهنمون شوند. فقط مسئله این است که ما با کدامین متدها و روشها و ابزارها به سنجشگری و بررسی متون کهن اقدام میکنیم. ناگفته نگذارم که در کنار مطالعه متون کهن باید ششدانگ حواس خود را جمع کرد؛ زیرا متون شناخته شده از محصولات تحریری خبرگان و موبدان و به عبارت امروزی، مجتهدان و علما و امثالهم هستند و نکته بسیار مهم این است که باید در کنار مطالعه متون به مطالعه اعتقادات عوام و تحوّلات زبانی مردم و اقوام گوناگون با دقّت همّت کرد تا بتوان از راه تناقظها و دستکاریها و حذفها و افزوده ها و تقلیب کردنها و غیره و ذالک به آفریدن و پی بردن به «اصل تجربه» پی برد.
- مثلا همان واژه «پارادیس» کلمه ای کاملا فارسی و ایرانیست و به معنای گسترده پر بودن بالهای «سیمرغ» است که زیستن در زیر بالهای او به معنای خوشزیستی و دیرزیستی در بهشت بوده است. بهشت به بالگستری سیمرغ میگفته اند که نگاهبان جان و زندگی است و هر موجودی میتواند در آزادی مطلق بدون هیچ اجباری و امر و نهی با خدایان همباز شود و در ارکستراسیون آفرینش سهیم و همپا و سیمرغ نیز، اصالت وجودی تک تک انسانهاست که در باهمایی و همبازی و هارمونی به «آفرینش مفهوم خدا = سی مرغ = سیمرغ» کامیاب میشوند. اینکه تجربه ایرانیان از بهشت، چگونه به فراسوی کائنات رفت و جهنّم از کجا پیدا شد، مباحثیست که به مقالات جداگانه محتاجند.
- یک مشکل اساسی که اکثر مثلا محقّقین تاریخ و فرهنگ ایران اصلا و ابدا تا امروز متوجّه آن نیستند و گاهی مواقع با قصد یا شاید هم از سر ناآگاهی خودخواسته نمیخواهند در باره اش بیندیشند، این است که با «ذهنیّت امروزی» نباید سراغ متون کهن و تحوّلات اجتماعی و تاریخی سپری شده رفت؛ مخصوصا اگر قدمت آنها قرنهای قرن پیش بوده باشد. همچنین نباید به اظهار لحیه های قطعی و بی چون و چرا اقدام کرد؛ بلکه هر پژوهشگری باید در آغاز بداند و بفهمد که در باره گذشته ها، هیچ چیزی نمیداند و کوچکترین اطّلاعی از چیزی در اختیارش نیست؛ سوای ردّپاها و تصویرهای مغشوش و صدمه دیده ها و خرابه ها و ویرانه ها و روایتها و قصّه ها و افسانه ها و تصویرها و حکّاکیها و سکّه ها و چیزهایی که به صورت پراکنده در جاهای مختلف پخش و پلا شده اند یا پیدا میشوند. بنابر این، تحقیق در زمینه تاریخ و فرهنگ ایران به معنای رفتن به مکانی کاملا «مجهول« است که انسان باید فقط به نیروی فهم و شعور و تامّلات فردی خودش تکیه کند بدون تسلیم شدن در برابر نظرات و سخنان آئوتوریته ها و اساتید و مسلّم پنداشته شده ها.
در این باره باز هم در فرصتهای مناسب، صحبت خواهم کرد.
شاد زی و دیر زی!
فرامرز حیدریان