گشوده فکر بودن و بازاندیشی
درووود!
توضیحی مختصر.
ممکن است عده ای از خوانندگان مطلب من بگویند که در حقّ تحصیل کردگان ایرانی، بی انصافی کرده ام. امّا حقیقت این است که هیچ بی انصافی و غرض و مرضی در کار نیست. کما فی السّابق، استثناها را تفکیک کرده ام. بحث در باره وضعیّت کلّی است. روش من در قضاوت کردن در دو دامنه «اعمال آدمی در فردیّتش» و «نتایج اعمال در اجتماع و کلیّتش» است. اینکه هر انسانی چه به صورت فردی، چه به صورت جمعی، به چه چیزهایی اعتقاد دارد، برای من، بحث ثانوی محسوب میشود که با اندیشیدن و بررسی و سنجشگری «نتایج و اعمال افراد و گروهها» میتوانم نقش «اعتقادات» را در نتایج و اعمال به محک بزنم.
فرض کنید من بخواهم در باره «سازمان چریکهای فدایی خلق ایران»، قضاوت کنم. متد من اینگونه است که یکراست و بی میانجی به سراغ آثار تحریری میروم که مستقیما از طرف اعضاء و گردانندگان خود سازمان نوشته و منتشر شده اند. سپس میکوشم تا جایی که در دسترس است، از بیوگرافی اعضاء و گردانندگان سازمان نیز، معلوماتی را کسب کنم. بعدش میپردازم به بررسی اعمال اعضاء و سپس نتایج اعمال و رفتارها و گفتارهای سازمان در جامعه ایرانی و دست آخر میکوشم که نظرات و مواضع مخالفین سازمان را با دقت و بینشی کریتیکال مطالعه کنم و در مرحله آخر است که میتوانم قضاوت خودم را نسبت به این سازمان عبارتبندی کنم. مزیّت قضاوتهای فردی ام در این است که میتوانم با دلیری و گشوده فکری در آنها تجدید نظر کنم یا به عبارت دیگر، آنها را به دادگاه استیناف شخصی بفرستم و از نو، در باره موضوع بیندیشم؛ بویژه اگر مدارک و اسناد و دیدگاههای تازه ای بعد از قضاوت من، منتشر و در دسترس همگان گذاشته شده باشند.
حقیقت تلخی که باید گفت و از شنیدنش نیز نباید اخمها را درهم کشید، این است که محصولات «قلمی و رفتاری» تحصیل کردگان و آکادمیکرهای ایرانی در طول تقریبا دو قرن نتوانست هیچگاه در تقابل با آنچه که میراث مکتوب و شفاهی تاریخ و فرهنگ ایران بود و همچنین صف آرایی فکری و سنجشی با «تولیدات قلمی مومنان به اسلامیّت»، خردلی نتایج ارزشمند و بهره آور و ستودنی و شایان آفرینها برای خودشان و جامعه ایرانی داشته باشد. بنابر این، من از یک طرف در باره افراد و محصولات قلمی آنها می اندیشم و از طرف دیگر در باره نتایج کرد و کارهای قلمی آنها در جامعه.
مثالی دیگر برای تفهیم موضوع. من در باره «رضا شاه کبیر»، از یک طرف در باره زندگی و بیوگرافی شخصی اش تحقیق میکنم و به دیدگاهی میرسم و از طرف دیگر در باره «نتایج اعمالش» می اندیشم و به دیدگاهی دیگر میرسم. من هیچگاه نمی آیم دیدگاهی را که در باره زندگی و بیوگرافی«»رضا شاه کبیر» دارم با دیدگاهی که نسبت به «نتایج اعمالش در جامعه» دارم، خلط مبحث و قضاوت کلّی کنم؛ بلکه هر قضاوتی را نسبت به موضوع قضائی محدود و کرانمند میکنم تا نه تنها جنبه انصاف و دادگزاری را رعایت کرده باشم؛ بلکه همچنین از گرفتار ماندن در پیشداوریها و کینه ها و نفرتها و خصومتهای رایج و شایع و حاکم بر ذهنیّت گرایشهای مختلف نیز آزاد و رها باشم. همین.
شاد و خوشکام باشید!.
فرامرز حیدریان