نقش تفاوت‌ها در گذار به دموکراسی و سوءاستفاده حکومت ایران از اختلافات

در جوامعی که تجربه زندگی دموکراتیک ندارند، تفاوت در عقاید، راهکارها و برنامه‌های سیاسی می‌تواند بستری مناسب برای دستیابی به یک جامعه دموکراتیک و سکولار باشد. وجود نظرات گوناگون نه‌تنها نشانه‌ای از پویایی و تنوع فکری است، بلکه امکان شکل‌گیری یک سیستم سیاسی مشارکتی و مردم‌سالار را نیز فراهم می‌کند. با این حال، چالش اساسی این است که چگونه می‌توان این تفاوت‌ها را به فرصت تبدیل کرد، بدون آنکه به مانعی در مسیر گذار از حکومت استبدادی تبدیل شود.
سیاست حکومت ایران در بهره‌گیری از اختلافات
حکومت جمهوری اسلامی، با آگاهی از پتانسیل اتحاد اپوزیسیون، به‌صورت سیستماتیک در ایجاد و تشدید اختلافات میان گروه‌های مخالف نقش‌آفرینی کرده است. این حکومت با نفوذ در میان گروه‌های سیاسی، برجسته کردن تفاوت‌های ایدئولوژیک و شخصی، و هدایت فضای گفتمانی به‌سوی مناقشات درونی، توانسته است بخش بزرگی از انرژی اپوزیسیون را به‌جای تمرکز بر سرنگونی خود، معطوف به جدل‌های داخلی کند.
یکی از روش‌های اصلی حکومت در این زمینه، القای این باور است که گروه‌های مخالف قادر به همکاری و سازش نیستند و هر گونه اتحاد میان آن‌ها ناممکن است. این سیاست سبب شده تا بسیاری از نیروهای سیاسی، به‌جای پرداختن به نقاط اشتراک و تدوین راهبردهای عملی برای گذار از جمهوری اسلامی، وقت و منابع خود را صرف نقد یکدیگر کنند.
ضرورت مدیریت تفاوت‌ها برای گذار از حکومت
تفاوت‌ها در یک جامعه دموکراتیک امری طبیعی و حتی ضروری است، اما آنچه اهمیت دارد نحوه برخورد با این تفاوت‌هاست. به جای آنکه تفاوت‌های فکری و سیاسی به ابزار تخریب متقابل تبدیل شود، می‌توان آن‌ها را به‌عنوان نقطه قوت در مسیر دموکراتیزه کردن جامعه به کار گرفت. برای این منظور، راهکارهای زیر پیشنهاد می‌شود:
1. تمرکز بر هدف مشترک: تمام نیروهای اپوزیسیون باید بپذیرند که هدف اصلی، گذار از جمهوری اسلامی و استقرار یک نظام دموکراتیک و سکولار است. هرگونه اختلاف نظر در تاکتیک‌ها و برنامه‌های سیاسی باید در اولویت‌های بعدی قرار گیرد.
2. ایجاد ساختارهای گفت‌وگو و همکاری: به‌جای تمرکز بر مناقشات، باید بسترهایی برای گفت‌وگوی سازنده و تدوین راهبردهای مشترک ایجاد شود. تشکل‌های ائتلافی می‌توانند فضای مناسبی برای همگرایی نیروهای مختلف فراهم کنند.
3. مقابله با نفوذ حکومت در اپوزیسیون: ضروری است که مخالفان رژیم نسبت به تاکتیک‌های نفوذ و تفرقه‌افکنی حکومت آگاه باشند و با روش‌های مناسب از این گونه اقدامات جلوگیری کنند.
4. پذیرش تنوع و اختلاف نظر: در یک جامعه دموکراتیک، اختلاف نظر به معنای ضعف نیست، بلکه نشان‌دهنده پویایی و سلامت گفتمان سیاسی است. پذیرش این اصل می‌تواند اپوزیسیون را از درگیری‌های فرسایشی دور کرده و به سمت همگرایی سوق دهد.
5. نهادینه‌سازی فرهنگ دموکراتیک در اپوزیسیون: رفتار و شیوه تعامل گروه‌های مخالف باید بازتاب‌دهنده اصول دموکراسی باشد. احترام به نظرات گوناگون، پایبندی به قواعد بازی دموکراتیک، و پرهیز از انحصارطلبی، از جمله عناصر ضروری در این مسیر است.
نتیجه‌گیری
واقعیت این است که جمهوری اسلامی توانسته با بهره‌گیری از اختلافات موجود در میان مخالفان خود، فرآیند گذار به دموکراسی را با چالش‌های جدی مواجه کند. اما این بدان معنا نیست که این اختلافات ذاتاً مانعی برای تغییر هستند. بلکه مدیریت صحیح تفاوت‌ها، تمرکز بر نقاط اشتراک، و ایجاد همگرایی میان نیروهای مخالف می‌تواند زمینه‌ساز گذار موفقیت‌آمیز به یک نظام دموکراتیک و سکولار شود. چنانچه اپوزیسیون بتواند از دام اختلافات بی‌ثمر رها شده و بر هدف مشترک خود تمرکز کند، بی‌تردید مسیر گذار از استبداد به دموکراسی هموارتر خواهد شد.