چرا فایل صوتی جمال عبدالناصر درباره جنگ با اسرائیل جنجال‌برانگیز شد؟

عطیه نبیل
 

انتشار یک فایل صوتی منتسب به جمال عبدالناصر، رئیس‌جمهور پیشین مصر، که در جریان جلسه‌ای با معمر قذافی، رئیس‌جمهور سابق لیبی ضبط شده، موجی از بحث و واکنش در شبکه‌های اجتماعی مصر و جهان عرب به راه انداخته است.

سایت‌ها و پست‌هایی که این فایل در آنها بازنشر شده، می‌گویند احتمالا این گفت‌وگو در ماه اوت ۱۹۷۰، تنها چند هفته پیش از درگذشت ناصر در ۲۸ سپتامبر همان سال، ضبط شده است.

بسیاری از کاربران از محتوای این فایل صوتی شگفت‌زده شدند چون مواضعی را از جمال عبدالناصر بازتاب می‌دهد که برخی آن را «مغایر» دیدگاه‌های شناخته‌شده‌ او درباره ضرورت ادامه جنگ با اسرائیل و بیرون راندن آن از سرزمین‌های عربی و «آزادسازی فلسطین از نهر تا بحر» می‌دانند، شعاری که در آن دوره بسیار شنیده می‌شد.

اما در این فایل صوتی، ناصر از آمادگی خود برای پذیرش راه حل مسالمت‌آمیز با اسرائیل سخن می‌گوید و هشدار می‌دهد که رویارویی نظامی جدید ممکن است به «نکبت تازه‌ای» مشابه سال ۱۹۴۸ بینجامد.

او در این جلسه، کشورهای عربی را که «از مصر انتقاد و آن را به سازش‌کاری متهم می‌کنند»، فرامی‌خواند که اگر واقعا به مبارزه باور دارند، نیروهایشان را بسیج کنند و با اسرائیل وارد جنگ شوند.
در این فایل صوتی ناصر تاکید می‌کند که اگر کشورهایی مثل الجزایر، عراق، لیبی، سوریه و یمن جنوبی در این مسیر متحد شوند، مصر آماده است حمایت مالی لازم را فراهم کند. او می‌گوید: «اگر کسی واقعا می‌خواهد مبارزه کند، برود مبارزه کند... اگر کسی می‌خواهد جهاد کند، برود جهاد کند.»

ناصر در این جلسه همچنین خواستار تعیین اهداف مشخص برای نبرد با اسرائیل می‌شود و تاکید می‌کند که با توجه به توازن قدرت به نفع اسرائیل و حمایت آمریکا از آن، نباید به شعارهای پرزرق‌وبرق و اهداف غیر قابل تحقق دل بست.

فایل صوتی ۱۷ دقیقه‌ای
این فایل صوتی اولین بار روز ۲۶ آوریل، با این عنوان در کانال‌ یوتیوب «ناصر تی‌وی» منتشر شد: «جمال عبدالناصر: هر که می‌خواهد بجنگد، بیاید بجنگد و دست از سر ما بردارد!»؛ به این معنا که اگر کسی قصد جنگ با اسرائیل را دارد، برود و خودش بجنگد، بدون آن که پای مصر را وسط بکشد یا این کشور را به نوعی درگیر کند.

این فایل صوتی که بیش از ۱۷ دقیقه است، از گفت‌وگوی ناصر و قذافی ضبط شده که در آن زمان یکی از نزدیک‌ترین دوستان و متحدان رئیس جمهور مصر در منطقه به شمار می‌رفت. عبدالناصر از انقلاب اول سپتامبر ۱۹۶۹ حمایت کرده بود که در آن گروهی از افسران ارتش لیبی به رهبری معمر قذافی، نظام سلطنتی خاندان ادریس سنوسی را سرنگون کردند و جمهوری عربی لیبی را پایه‌ گذاشتند.

کانال یوتیوب ناصر تی‌وی ادعا می‌کند که «کانال رسمی جمال عبدالناصر» است که در زمینه انتشار میراث تصویری، سخنرانی‌ها، مواضع و مناسبت‌های مربوط به او فعالیت می‌کند.

توضیحات صفحه‌ این کانال نشان می‌دهد که در ژانویه ۲۰۱۸ راه‌اندازی شده، بیش از ۹۰ هزار مشترک دارد و حدود ۵۲۰ ویدیو منتشر کرده که بیشتر آن‌ها به سخنرانی‌ها و فعالیت‌های ناصر اختصاص دارد. تعدادی از ویدیوها نیز مربوط به خانواده‌ یا مراسم بزرگداشت او هستند.

«افشاگری نیست»
عبدالحکیم، فرزند جمال عبدالناصر، استفاده از واژه‌ «افشاگری» برای این فایل صوتی را رد کرد و تاکید کرد که این فایل از زمانی که خانواده‌ ناصر مجموعه‌ای از اسناد و آرشیو صوتی او را به کتابخانه‌ اسکندریه اهدا کرده‌ بودند، در آنجا در دسترس عموم قرار داشته است.

او همچنین در گفت‌وگو با رسانه‌ها فاش کرد که خودش مالک کانال یوتیوبی است که این ویدیو را منتشر کرده، و افزود که شماری از افراد به نمایندگی از او و تحت نظارت او مدیریت این کانال را بر عهده دارند. او همچنین تاکید کرد که قصد دارد به انتشار فایل‌های صوتی بیشتری از پدرش در این کانال ادامه دهد.

عمرو صابح، پژوهشگر، در یادداشتی در صفحه‌ فیسبوک خود نوشت که او یکی از مدیران کانال یوتیوب ناصر تی‌وی است. صابح افزود: «سامی شرف، مدیر دفتر اطلاعات عبدالناصر، مسئول ضبط همه دیدارها و جلسات رئیس‌جمهور بود... و این فایل‌های صوتی را مهندس عبدالحکیم جمال عبدالناصر برای انتشار در اختیار ما قرار داده است.»

هم‌زمان کتابخانه‌ اسکندریه در صفحه رسمی خود در فیسبوک اعلام کرد که مسئولیتی در قبال هیچ‌یک از فایل‌های منتشرشده درباره‌ عبدالناصر در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی ندارد.

آزادی گردش اطلاعات

واکنش‌ها به این فایل صوتی متفاوت بود. برخی آن را انکار کردند و ساختگی دانستند و گروهی دیگر، به ویژه با توجه به زمان انتشار آن، از «تئوری توطئه» سخن گفتند. بعضی هم گفته‌اند که برای انتشار فایل‌های صوتی محرمانه‌ ریاست‌جمهوری، باید نظام‌نامه و چارچوب مشخصی تعیین شود و این فایل‌ها در بستر سیاسی و تاریخی‌ تفسیر شوند تا بهتر فهمیده شوند. گروهی نیز به لزوم تصویب فوری قوانین مربوط به «آزادی گردش اطلاعات» اشاره کردند.

مها عبدالناصر، نماینده‌ مجلس مصر – که با خانواده عبدالناصر نسبتی ندارد – در صفحه فیسبوک خود نوشت: «بر اهمیت تصویب قانونی برای آزادی گردش اطلاعات تاکید خواهم کرد، قانونی که اجازه می‌دهد آرشیو جنگ‌هایی که مصر از سر گذرانده پس از گذشت بیش از پنجاه سال از آخرین جنگ منتشر شود. چنین قانونی به همه پژوهشگران امکان دسترسی به اسناد و فایل‌های صوتی کامل را، بدون سانسور یا حذف بخش‌هایی از آن،‌ خواهد داد و بی‌تردید به نگارشی منصفانه‌تر از تاریخ و درکی عمیق‌تر از مسیر رویدادها کمک خواهد کرد.»

ایهاب مرجاوی در صفحه فیسبوک خود با لحنی انتقادی نوشت که چگونه ممکن است میراث یک ملت در دست افراد باشد. او نوشت: «این کار درستی نیست... با تمام احترامی که برای این خانواده قائلیم – منظور خانواده عبدالناصر است – آیا منطقی‌ است که اسناد رسمی مرتبط با امنیت ملی، در اختیار اشخاص باشد؟»

محتوای این فایل صوتی واکنش‌های زیادی را در میان خانواده عبدالناصر برانگیخت. آن‌ها بر این باورند که فایل منتشرشده از بستر تاریخی و سیاسی خود جدا شده و به درستی درک یا بازنمایی نشده است.

هدی عبدالناصر، دختر جمال عبدالناصر، در گفت‌وگویی با رسانه‌ها گفت: «برخی تلاش می‌کنند با نقل بخش‌هایی از بیانیه‌ها یا گفته‌های پدرم به شخصیت او و مواضعش در قبال آرمان فلسطین و ملی‌گرایی عربی لطمه بزنند. همه می‌دانند که رهبر فقید هرگز از حمایت از آرمان فلسطین دست نکشید؛ این موضوع همیشه مطرح بود و در صدر پروژه‌ ملی‌گرایی عربی قرار داشت که او در تمام عمرش بر آن تاکید می‌کرد.»

هدی همچنین گفت: «اگر پدرم در آن مقطع گفته نمی‌خواهد وارد جنگ با اسرائیل شود، تصور من این است که دلیلش ناتوانی یا آماده نبودن ارتش برای ورود به نبرد بوده، نه این که او در حمایت از مسئله فلسطین کوتاهی کرده باشد.»

برخی تحلیلگران نیز اشاره کرده‌اند که این فایل صوتی دقیقا در همان مقطعی ضبط شده که آمریکا در حال پیشنهاد طرحی برای برقراری آتش‌بس در خاورمیانه بود که به «طرح راجرز» معروف شد. این طرح را ویلیام راجرز، وزیر خارجه وقت آمریکا، در ژوئن ۱۹۷۰ ارائه کرد، یعنی تنها چند هفته پیش از زمان ضبط این فایل صوتی در اوت همان سال.

مصر از سال ۱۹۴۸، که در ادبیات سیاسی جهان عرب با عنوان «نکبت فلسطین» شناخته می‌شود، درگیر منازعات نظامی متعددی بر سر مسئله فلسطین بوده است؛ از جمله جنگ‌های ۱۹۵۶، ۱۹۶۷، جنگ فرسایشی، و جنگ اکتبر ۱۹۷۳. این روند نهایتا به امضای پیمان صلح با اسرائیل در واشنگتن در سال ۱۹۷۹ انجامید.

مصر امروز هم نقش پررنگی در تحولات مربوط به فلسطینیان ایفا می‌کند، از جمله در دوره‌های مختلف درگیری در نوار غزه، میانجی‌گری برای آتش‌بس و تلاش برای بازسازی مناطق آسیب‌دیده.