خلیج فارس: مقاومت در برابر محو تاریخ از طریق تغییر نام سیاسی

چکیده

این مقاله به بررسی تلاشهای سیاسی برای تغییر نام تاریخی «خلیج فارس» به «خلیج عربی» میپردازد و این روند را بخشی از یک نبرد معنایی و هویتی میداند که ریشه در گفتمان پانعربیسم دارد. با استناد به منابع معتبر تاریخی، جغرافیایی و بینالمللی، استدلال میشود که این تغییر نه تنها فاقد مبنای علمی است، بلکه خطری برای مشروعیت تاریخی و صداقت معرفتشناسانه به شمار میرود.

مقدمه

در قرن بیستویکم، میدانهای نبرد صرفاً به سلاح و خاک محدود نمیشوند؛ زبان، نقشه و واژگان نیز به ابزارهایی برای رقابتهای سیاسی تبدیل شدهاند. نمونه شاخص این پدیده، مناقشه بر سر نام «خلیج فارس» است. این مقاله تلاش دارد تا با نگاهی تحلیلی و مبتنی بر منابع مستند، ابعاد تاریخی، سیاسی و هویتی این مناقشه را بررسی کرده و از ضرورت حفظ صداقت در نامگذاریهای جغرافیایی دفاع کند.

پیشینه تاریخی نام خلیج فارس

نام «خلیج فارس» سابقهای بیش از ۲۵۰۰ سال دارد. مورخان یونانی همچون استرابون و بطلمیوس در قرون اول و دوم میلادی این نام را در آثار جغرافیایی خود ثبت کردهاند. در دوران طلایی تمدن اسلامی، جغرافیدانانی مانند المقدسی، استخرایی و ابنحوقل نیز از همین نام بهره بردهاند. در دوران استعمار، قدرتهای اروپایی نیز بهطور مستمر از نام «خلیج فارس» استفاده کردند. هزاران نقشه تاریخی موجود در آرشیوهایی مانند دانشگاه هاروارد، این نام را ثبت کردهاند. سازمانهای بینالمللی از جمله سازمان ملل متحد و سازمان هیدروگرافی بینالمللی نیز این نام را به عنوان نام رسمی و معتبر به رسمیت میشناسند. [1][2][3][4]

ابعاد سیاسی تغییر نام

موج تلاشها برای تغییر نام خلیج فارس در دهه ۱۹۶۰ میلادی و با اوجگیری ایدئولوژی پانعربی آغاز شد. رهبرانی چون جمال عبدالناصر با هدف تقویت هویت عربی منطقه و تمایز از ایران، بهکارگیری اصطلاح «خلیج عربی» را ترویج کردند. این تغییر نه بر اساس شواهد تاریخی، بلکه بهعنوان ابزاری نمادین در تقابل سیاسی صورت گرفت. لازم به ذکر است که پیش از قرن بیستم، هیچیک از منابع تاریخی از عبارت «خلیج عربی» برای اشاره به این پهنه آبی استفاده نکردهاند؛ و این اصطلاح عمدتاً برای دریای سرخ یا دریای عربی بهکار میرفته است. [5]

تحریف تاریخی و پیامدهای آن

تغییر نامها، بهویژه در جغرافیای تاریخی، تنها یک اقدام زبانی نیست؛ بلکه تلاشی برای بازنویسی تاریخ و بازتعریف هویت جمعی است. اگر نامگذاریها تابع سیاستهای روز شوند، انسجام معرفتی و تاریخی بشریت از بین خواهد رفت. نامها حامل معنا، حافظه، و مشروعیتاند. تغییر آنها نه اصلاح، بلکه تحریف است.

وظیفه نهادهای علمی و رسانهای

حفظ نامهای معتبر جغرافیایی نه فقط مسئولیتی ملی بلکه وظیفهای علمی است. مؤسسات آکادمیک، رسانهها، اطلسهای بینالمللی و سازمانهای آموزشی باید به استفاده از اصطلاحات مستند پایبند بمانند. بیطرفی علمی نباید به پذیرش تحریف بینجامد. در سال ۲۰۰۶، گروه متخصصان نامهای جغرافیایی سازمان ملل (UNGEGN) بار دیگر استفاده از «خلیج فارس» را در اسناد رسمی تأیید کرد. اطلسهای جهانی مانند National Geographic و Times Atlas of World History نیز بر همین نام پای فشردهاند. [6][7]

نتیجه گیری

مناقشه بر سر نام «خلیج فارس»، تنها یک اختلاف واژگانی نیست؛ بلکه بازتابی از نبردی نمادین بر سر تاریخ، هویت و مشروعیت است. حفظ این نام، حفظ حافظهای تاریخی و فرهنگی است که در طی قرون، از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. خلیج فارس، نهتنها بخشی از جغرافیای ایران، بلکه قطعهای از تاریخ جهانی است. اجازه دادن به تغییر این نام، مشارکت در تحریف تاریخ خواهد بود.

---

منابع

1. استرابون، جغرافیا، حدود ۲۰ میلادی؛ بطلمیوس، جغرافیا، قرن ۲ میلادی.

2. المقدسی، احسن التقاسیم فی معرفة الأقالیم؛ استخرایی، کتاب المسالک و الممالک.

3. مجموعه نقشههای تاریخی دانشگاه هاروارد، آرشیو نقشهها با نام Persian Gulf.

4. UNGEGN، Standardization of Geographical Names، ST/CS/SER.A/29/Add.2، 2006.

5. Ajami, Fouad. The Arab Predicament: Arab Political Thought and Practice Since 1967, Cambridge University Press, 1981.

6. UNGEGN، همان.

7. Times Atlas of World History, 5th ed., 2000; National Geographic Atlas, various editions.