روز و هفته های نخست سال 2011 یادآور و نشانگر حوادث مهم در آینده نزدیک بود. جوان 26 ساله و تحصیل کرده ای در تونس در اعتراض به فساد، تحقیر و ظلم پلیس خود را به آتش کشید. شعله های آتش با نابودی بن علی از مرز تونس گذشت و دامن کشور های عربی و دیکتاتور های مادام العمر را گرفت. حسنی مبارک رئیس جمهور مصر با آگاهی از خشم مردم بویژه جوانان که از شرایط موجود به ستوه آمده بودند، از قدرت کناره گیری کرد، قذافی هنوز خود را محبوب مردم لیبی می پنداشت که با تحقیر از سوراخ موش بیرون کشیده شد و بی رحمانه به قتل رسید. خیزش تهیدستان و جوانان مایوس و سرخورده در منطقه که برای نخستین بار بر ترس غلبه کرده اند، بنیان قدرت و استبداد را به لرزه در آورده، هر روز ابعاد وسیعتری بخود می گیرد. در این میان رویکرد و عملکرد نیرو های امپریالیستی که سال های طولانی حامی اینگونه رژیم ها بودند جالب و شگفت انگیز است، بگونه ای که به ناچار و در مانده از خیزش مردم حمایت می کنند، آنان در مناطق و کشور های نفتخیر بطور مستقیم شرکت و مداخله نظامی می کنند و در نبرد سرنوشت ساز برای سرنگونی دیکتاتور ها با استفاده از آخرین و پیشرفته ترین تکنولوژی در ظاهر به مردم یاری می رسانند تا افرادی را که سال ها زیر نظر داشتند وارد صحنه سیاسی  و رهبری کشور کنند. بنابرین مداخله در امور کشور ها با توجه به شرایط اقتصادی، منابع نفتی و جغرافیایی آنها بگونه های مختلفی صورت می گیرد. سوریه از جمله کشور هایی است که بازیگران آن ترکیه، ایران و عربستان سعودی اند. هر کدام از آنان منافع مختلفی دارند. ترکیه همراه با منافع سیاسی بیشتر به دنبال منافع اقتصادی است. جمهوری اسلامی با هزینه مبالغ هنگفتی در منطقه بویژه در سوریه و لبنان در پی تقویت موقعیت سیاسی و امنیتی خویش است. عربستان سعودی هم برای پیشگیری از نفوذ جمهوری اسلامی ایران و ترکیه تلاش می کند.

آنچه در کشور های عربی اتفاق افتاده و نام بهار عرب بخود گرفته بود، در مدت کوتاهی به سوریه هم رسید. بشار اسد نخست به انکار پرداخت و مانند هر دیکتاتور دیگری گفت ، من محبوب مردم و رژیم سوریه متخب مردم و از سوی مردم حمایت می شود. گروهی فریب خورده با حمایت بیگانه آشوب می کنند و در آینده نزدیک سرکوب می شوند. همزمان نیرو های مسلح را برای سرکوب به مناطق مختلف فرستاد. نیرو های نظامی و امنیتی با استفاده از آموزه های نظامی و امنیتی جمهوری اسلامی، سانسور و خفقان را در جامعه حاکم کردند. در ماه های نخست رژیم اسد هیچگونه نرمشی از خود نشان نداد. سانسور شدید و مخالفت با روزنامه نگاران و خبرنگاران داخلی و خارجی به نفع گروه هایی انجامید که خواهان مبارزه مسلحانه بودند و از سوی برخی از کشور های منطقه حمایت می شدند. در نتیجه هر روز دامنه درگیری ها گسترده تر و تلفات انسانی بیشتر شد. شکاف های قومی و مذهبی بیشتر از گذشته خود را نمایان ساخت. اخوان المسلمین که بیشتر در مناطق سنی نشین فعالند و از سوی کشور ها و شیخ های عرب تقویت نظامی و مالی می شوند، به مبارزه با رژیم اسد و حزب بعث پرداختند که اکثریت آن را علوی ها( نوعی از شیعه گری که تفاوت های فاحشی با شیعه گری در ایران دارد) تشکیل می دهند. گسترش تظاهرات، سرکوب و مقاومت هر روز ابعاد وسیعتری بخود گرفت و اقتصاد ضعیف و شکننده کشور را به ورشکستگی و نابودی نزدیک کرد. فرار از کشور آغاز شد. هزاران نفر به سوی مرز های ترکیه و اردن سرازیر شدند. تعدادی از آنان در این سوی مرز ترکیه خویشآوند داشتند که در نزد آنان ساکن شدند و هزاران نفر دیگر در چادرها و کمپ های پناهندگی جای گرفتند. ترکیه موضوع را به نهاد های جهانی منتقل کرد و رابطه ترکیه با سوریه که در سال های اخیر رو به بهبود بود بار دیگر رو به تیرگی گذاشت. مقامات ترکیه با توجه به حوادث لیبی و عملکرد خود در آن از بشار اسد خواستند که در رفتار خود در بر خورد با تظاهرات تجدید نظر کند و اصلاحات لازم و ضروری را به اجرا در آورد.

بیش از 9 ماه است که تظاهرات آرام سوریه آغاز شده و با گذشت زمان به خشونت گرائیده و هر روز دامنه آن وسیعتر می شود. ترکیه از همان روز های نخست جانب تظاهر کنندگان را گرفته، زمینه گردهم آیی مخالفان را در خاک خود فراهم کرده است. نشست استانبول در چند ماه گذشته به تشکیل شورای ملی سوریه انجامید. مقامات ترکیه بویژه اردوغان نخست وزیر آن کشور که محبوبیت فراوانی در بین مردم کشور های عربی دارد، بشار اسد را به باد انتقاد شدید گرفت و ایشان را قاتل هزاران نفر نامید. همزمان تعدادی از نیرو های مسلح خود را در نزدیکی مرز متمرکز کرد. در نشست شورای عالی نظامی، آمادگی نیرو های مسلح را برای شرایط جنگی در دستور روز قرار داد. سوریه هم توان موشکی خود را که در همان جا به نمایش گذاشت.تشنج در مرز دو کشور ادامه دارد. همراه با مقامات و وزارت امور خارجه ترکیه، وسائل ارتباط جمعی، کانال های متعدد تلویزیونی و روزنامه های آن کشور نیز به تفسیر وقایع سوریه پرداخته، دوران بعد از بشار اسد را مورد بررسی قرار دادند. آنان ادامه حکومت خاندان اسد را در آینده سوریه متصور نیستند، از آن رو برای حفظ پایگاه و جایگاه خود در آینده سوریه از هم اکنون تلاش می کنند.

سوریه مهمترین دروازه اقتصادی ترکیه به سوی کشور های ثروتمند عرب، شمال آفریقا و شیخ نشین های خلیج فارس است، بازار آن کشور ها برای کالا های ترکیه و اقتصاد شکوفا و متکی به صادرات آن جنبه حیاتی دارد. از آن رو امنیت راه ها و ثبات سیاسی در سوریه نخستین رویکرد عملی ترکیه در راستای منافع ملی و اجرای برنامه های اقتصادی آن کشور است. ترکیه به منافع اقتصادی خود فکر می کند و در این راستا با حمایت مستقیم از مخالفین رژیم سوریه به بشار اسد فشار می آورد که از مقام خود کناره گیری کند. احمد داوداوغلی وزیر امور خارجه ترکیه با اعتراض شدید به عملکرد نیرو های نظامی سوریه می گوید، رهبران سوریه حمام خون براه انداخته اند. مخالفین اسد که در ماه های نخست خواهان آزادی های فردی و اجتماعی، آزادی زندانیان سیاسی و مطبوعات آزاد بودند، حالا با پیوستن نظامی های فراری به آنان خواهان سرنگونی رژیم اند و در آن راستا فعالیت می کنند.

سوریه با اسرائیل، اردن، عراق، لبنان و ترکیه مرز مشترک دارد، از سوی حزب اله لبنان و دولت مالکی در عراق حمایت می شود. دولت عراق برای حمایت مالی از سوریه به کامیون هایی که از اردن عازم ترکیه اند اجازه گذر از خاک خود را نمی دهد تا آنها مجبور از عبور از خاک سوریه شوند. سلام قریشی از مشاورین دولت عراق می گوید که از هر گونه ضرری به دولت سوریه پیشگیری خواهند کرد. بیشترین کمک مالی و نظامی به رژیم بشار اسد را جمهوری اسلامی ایران بر عهده دارد. کمک های بلاعوض و پروژه های بزرگ ساخت وساز در سوریه را جمهوری اسلامی پیش می برد. در این میان هیچگونه خبری در رابطه با تظاهرات مردم در سوریه در نشریات و وسائل ارتباط جمعی ایران منتشر نمی شود. در حالی که بخشی از اخبار روزانه رادیو و تلویزیون به حوادث مصر، یمن، لیبی، بحرین و... می پردازد، هیچگونه اشاره ای به سوریه و رخداد های درونی آن نمی شود. بگونه ای که مخالفت با رژیم بشار اسد مخالفت با جمهوری اسلامی تلقی می شود. از آن رو رابطه ایران با ترکیه که در سال های گذشته خوب و مبادلات تجاری رو به گسترش بود با آغاز تظاهرات در سوریه و حمایت ترکیه از شورای ملی سوریه که به دفعات در خاک ترکیه تشکیل جلسه داده، رو به تیرگی است. ترکیه همزمان رابطه خود را با آمریکا و پیمان ناتو که از اعضای مهم آن است گسترش می دهد.  در این راستا با استقرار سپر موشکی آمریکا و ناتو در استان مالاتیا موافقت کرد. آنچه در منطقه مشاهده می شود آرایش جنگی است که باید برای پیشگیری از آن تلاش شود. مقامات سیاسی و نظامی ایران واکنش تندی به عملکرد ترکیه از خود نشان دادند که گاهی با تهدید موشکی همراه بود.

ترکیه همزمان مانع از ارسال اسلحه و مهمات از ایران به سوریه می شود که بخشی از آن باید بدست حزب اله در لبنان برسد. در چند ماه گذشته به دفعات کامیون های حمل اسلحه و موشک که عازم سوریه بودند از سوی مقامات ترکیه توقیف شدند. در فروردین ماه امسال هواپیمای حامل اسلحه و مهمات به سوی سوریه مجبور به فرود و نشست در خاک ترکیه شد و محموله آن هم توقیف شد. در مرداد ماه هم مقامات ترکیه کامیون حمل اسلحه به سوریه را توقبف کردند. در مهر ماه امسال خبرگزاری نیمه دولتی آناتولی گزارش داد که کشتی حامل سلاح و مهمات گوناگون که عازم سوریه بود کشف و توقیف شد. جمهوری اسلامی ایران برای حفظ نظام بشار اسد به هر ترفندی دست می زند. هنگامی که اتحادیه عرب آن را تحریم می کند، جمهوری اسلامی که خود با شدید ترین بحران اقتصادی دوران خود روبرو است با گشاده دستی قرارداد های میلیاردی با رژیمی می بندد که به فردای خود اطمینان ندارد. خبرگزاری فارس در رابطه با کمک های اقتصادی به سوریه گزارش می دهد که سند فراگیر گسترش اقتصادی و صادرات کالا های سوریه بالغ بر یک میلیارد دلار به امضا رسید که بر اساس آن کالا های سوری تا 60 درصد از عوارض گمرکی معافند. جمهوری اسلامی ایران با تحریم های گسترده و روز افزون روبرو است، هر روز برخی از نیرو های فرصت طلب درونی همراه با نیرو های جنگ طلب بیرونی بر طبل جنگ می کوبند. جمهوری اسلامی سوریه و لبنان را بخشی از منطقه امنیتی خود می پندارد. تنها در چند روز گذشته تعدادی از افراد ایرانی در منطقه ربوده شدند. در حالیکه رژیم سوریه تنها به فکر نجات خود است و با هر نیرویی سازش می کند. در این راستا همراه با تعلل و وقت کشی به اتحادیه عرب نزدیک می شود. حکومت نظامی را که از سال 1963 برقرار شده لغو، به بیش از 300 هزار کرد شناسنامه می دهد. زندان ها را خالی کرده و با عقب نشینی بشار اسد می گوید من دستور کشتن به ارتش نداده ام! در این میان پروتکل اتحادیه عرب را در قاهره معاون وزارت امور خارجه امضا می کند. بر اساس این پروتکل ناظران اتحادیه عرب از همه جای سوریه دیدن خواهند کرد. نظامی ها از شهر ها بیرون خواهند رفت و تظاهرات آزادانه ادامه خواهد یافت. آنکه جمهوری اسلامی از آن وحشت دارد در سوریه اجرا خواهد شد. بنابرین کنترل از دست جمهوری اسلامی و سپاه خارج می شود به نظر می رسد بازنده اصلی در این بازی بسیار گران قیمت برای مردم ایران که با هزاران مشگل اقتصادی و اجتماعی روبرو است جمهوری اسلامی است...

محمد حسین یحیایی

mhyahyai@yahoo.se