اکنون در جنبش حق طلبانه آذربایجان سه گرایش فکری وجود دارد: 
1- ناسیونالیسم
2- ناسیونالیسم افراطی یا ترکیسم 
3- برابری حقوقی خواهان 
 گرایش سوم هیچ پیوندی با ناسیونالیسم ندارد. اگر چه معقولات « ترک و ترکی» را هم به کار میبرند. اما مضمون این معقولات تفاوت اساسی دارد با مضمون آنها درگرایش ناسیونالیسم. و ترکیسم. 
این تفاوت را در مقالات خود توضیح داده ام. نگاهی به مقولات ناسیونالیسم موجود در آذربایجان (ایران) 
تشخیص این تفاوت و تضاد برای روشنفکران غیر آذربایجانی بسیار سخت است. تا آنجایی که با نوشته های براهنی در مورد مسئله ملی آشنا هستم ایشان را نمیتوانم در گرایش ناسیونالیسم قرار بدهم. 
ایشان از نظر من در گرایش سوم- برابری خواهان - قرار میگیرند. 
همانطور که در گذشته نوشته ام دوگرایش اول در طی روند خود عمدتاً به سوی گرایش سوم تجزیه خواهد شد.

مشخصات « برابری خواهان» : 
1- رفع تبعیض در همه عرصه ها: سیاسی-اقتصادی- فرهنگی- جنسی - مذهبی و غیره .
2- حق انتخاب و حق تصمیم گیری در مسایل مهم و سرنوشت ساز را « به شیوه دموکراتیک از آن مردم» میدانند. 
3- کوشش مسالمت آمیز هم استراتژی هم تاکتیک 
4- مخالف برتری طلبی و موافق احترام متقابل هستند. 
5- پیوند فکری با ناسیونالیسم ندارند. 
6- همبستگی با جنبش دموکراسی خواهی و حق طلبی ملیتها با حفظ صف مستقل خود.
7- موافق سیستم غیر متمرکز و رفع سیستم متمرکز و دیکتاتوری موجود.
8- خواهان اداره امور خود هستند.
9- رفع ستم ملی را جدا از دموکراسی و عدالت اجتماعی نمیدانند. 
10- همه زبانهای موجود در ایران را رسمی میدانند و انتخاب زبان یا زبانهای رابط را به رأی و تصمیم دموکرایتک مردم واگذار میکنند:
افراد مستقل دموکرات - چپ دموکرات آذربایجان - بخشی ازنویسندگان و شاعران و روشنگران آذربایجانی متعلق به این جریان فکری هستند.

علت پیدایش گرایشها*:
عدم اجرای اصل قانونی « انجمنهای ایالتی- ولایتی»  بعداز انقلاب مشروطیت. اجرای مستقیم « سیاست یک زبان - یک ملت» با خشونت تمام، توسط دیکتاتوریهای پهلوی - فقیه ؛ و غیر مستقیم توسط روشنفکران موافق با این سیاست.
نتیجه :
آماده شدن شرایط انفجاری درجامعه و احتمال پیدایش جنگهای داخلی - که به زیان همه مردمان گوناگون ایران است. چرا که از این شرایط  تنها «چلبی ها» و یا « دیکتاتوریهای کوچک» بیرون میایند.
سخنم به آنان که به ظاهر دم از  ایجاد « آرامش» میزنند اینست :« باد نکارید که توفان درو کنید!» 

------
* قسمت تکمیلی