مدتي است كه از عربستان خبرهاي خوبي به گوش مي رسد و ورود زنان به عرصه تصميم گيري هاي مملكتي خبر خوش قبلي بود. سران كشورهاي عربي و حتي احزاب و گروه هاي اسلام گراي آن بايد توجه كنند كه جامعه و كشور مطلوب شان در گذشته نخفته است، بلكه در آينده انتظار آنان را مي كشد. آينده اي كه علم و تكنولوژي در دنياي رو به تحول جديد براي ما رقم زده و قابل مقايسه با جامعه قبيله اي و عشيره اي گذشته نيست و وعهده هاي بسياري از پيامبران و منجيان در همين آينده بشارت داده شده است، نه بازگشت به گذشته.

با اين همه، اگر اين توسعه اقتصادي كشورهاي عربي به همراه توسعه اجتماعي و فرهنگي نباشد، با بحران هاي متعددي روبرو مي شوند كه بايست بدان توجه كرد. سران كشورهاي عربي دقت كنند كه همزمان بايد از دو سوي تخت نيافتند. مشكل تنها آن نيست كه احزاب تحت حمايت كشورهاي خارجي مي خواهند به قدرت دست يابند و سپس دموكراسي را تعطيل كنند، بلكه علاوه برآن، مشكل در اين سوي قضيه نيز هست كه بستن درها به روي فضاي باز سياسي و فرهنگي تنها منجر به آن مي شود كه كشور در خطر يك انقلاب ناگهاني واقع شود و عده اي انقلاب دزد، با توسل به دستورات يك تيم امنيتي، آن را بدزدند. خطر تنها وقوع انقلاب نيست، كه فرو رفتن حكومت به نظامي ديكتاتوري و مبتني بر قدرت نظامي است. فضاي باز سياسي و فرهنگي براي حاكمان كشورهاي عربي تهديد نيست، همچنان كه ديدند تظاهرات مخالفان و معترضان در بهار عربي منتهي به سرنگوني در هيچ يك از كشورهاي حاشيه خليج فارس نشد و هنوز بيش از نيمي از كشورهاي عربي نيز از آن مصون ماندن و اتفاقاً رژيم هايي چون ليبي و سوريه و يمن كه آن را با مشتي آهنين جواب دادند، سرنگون شده يا مي شوند. بنابراين، سران كشورهاي عربي توجه كنند كه از ترس فعاليت احزاب اسلام گرا، نبايد به سوي امنيتي شدن بيشتر فضاي كشور و بستان فضاي كشور به روي جامعه مدني كشيده شوند كه آن خود تهديد جدي ديگر است. راه درست، در ميانه آن دو قرار دارد: يعني تقويت جامعه مدني به وسيله آزادي هاي مدني به فعالان دموكراتيك، و همزمان احزابي را كه از تيم هاي امنيتي خارجي دستور مي گيرند، ممنوع نمودن. اعترضات و تظاهرات براي شما تهديد نيستند، بلكه سوپاپ اطميناني هستند كه شما را آگاه مي سازند كه اگر به موقع فضا را بازتر نكنيد، با يك انفجار روبرو مي شويد. تهديد در يك سوي، حفظ فضاي بسته پس از بهار عربي و در سوي ديگر، گروه هاي ضد دموكراتيكي هستند كه با نفوذ در اركان قدرت مي خواهند به يك كودتاي خزنده دست زنند. راه درست براي اين كه اين احزاب-همچون انقلاب 57 ايران- سوار بر امواج اعتراضات مردمي نشوند، باز نمودن عرصه هاي اجتماعي و فرهنگي جامعه است تا امكان ظهور فعالان مدني و نهادهاي دموكراتيك فراهم شود. فعالان جامعه مدني در عرصه هاي سياسي و فرهنگي همچون بخش خصوصي در اقتصاد يك كشورند كه اگر در جوامع ديكتاتوري تهديدي براي دولت شمرده مي شوند، در جوامع دموكرات اتفاقاً دقيقاً برعكس راه حل توسعه و پيشرفت در كشور هستند كه به دولت در راه ترقي و توسعه كمك مي كنند. اگر در كشورتان جامعه مدني قدرتمندي داشته باشيد، ديگر نياز نخواهيد داشت تا براي كنترل گروه هاي ضد دموكراسي به نيروي پليس و سازمان هاي امنيتي متوسل شويد؛ بلكه آنان بزرگترين مدافعان اش خواهند بود؛ هم چنان كه اينك مي بينيد در شما آفريقا اين جامعه مدني است كه در مقابل گروه هاي اسلام گراي ضد دموكراسي ايستاده است و مبارك در زندان است و ارتش مصر بيكاره مانده، اما جامعه مدني همچنان مقابل زياده خواهي هاي اسلامگرايان ايستاده است.

مقامات بحرين نيز دقت كنند كه زنداني نمودن طويل مدت چند نفر كمكي بر حل حران نمي كند و آنان اگر آزاد هم باشند، كاري نمي توانند بكنند كه تهديدي جدي براي حكومت به شمار روند؛ ولي با زندان هاي طولاني مدت، بحرين مشروعيت اش را در جامعه جهاني از دست مي دهد و آن گاه است كه بحران خارجي برايتان مشكل ساز مي شود. بحريني هاي شيعي نيز هموطن تان هستند و تهديدي برايتان به حساب نمي آيند و فرضاً اگر همين امروز ايران به بحرين حمله نظامي كند، به همراه شما با آنان خواهند جنگيد، اما زماني به تهديدي براي شما بدل مي شوند كه با ناديده گرفتن مداوم حقوق شان و تبعيضي مداوم، براي كسب حقوق مدني شان ناگزير به سوي ايران هل داده شوند؛ و اين كاري است كه شما تاكنون بدون آن كه متوجه باشيد داريد با آنان مي كنيد.

پس كشورهاي عربي بايد پس از بهار عربي، سياست باز نمودن درهاي جامعه را در عرصه هاي مختلف اجتماعي و فرهنگي –و تا حدي سياسي- در پيش گيرند و آزادي هاي مدني را مشروع دانسته، از ورود به عرصه "زندگي خصوصي" مردم اجتناب كنند، حقوق برابر اقليت ها را محترم شمرند و به فعالان عرصه دموكراسي اجازه فعاليت دهند، اما به گروه ها و احزابي كه به دموكراسي پايبند نيستند، اجازه فعاليت ندهند و در صورتي كه با نهادهاي امنيتي كشورهاي خارجي تماس داشتند، دستگير شوند، اما آزار و شكنجه نشوند و تحت بازجويي هاي غيرانساني قرار نگيرند و از تمامي حقوق يك متهم برخوردار باشند (پايبندي شما به اين اصول است كه به تصميمات تان نزد جامعه جهاني مشروعيت مي بخشد). تمامي كمك ها به گروه هاي سلفي و اخوان المسلمين و غيره را نيز كاملاً قطع كنند و در گروه هاي سلفي اي كه عربستان نفوذ قديمي دارد، ايشان را از ورود به عرصه سياسي به شدت منع كند. خواهيد ديد پس از مدت كوتاهي، وزنه به سوي دموكراسي سنگيني كرده و برمي گردد. كشورهايي كه نظام جمهوري دارند، با همان الگو و كشورهاي حاشيه خليج فارس و عربي كه نظام پادشاهي دارند، از الگوي مطلقه به سوي مشروطه گام به گام حركت كنند و روند اصلاحات آن را تسريع خواهد كرد. كشورهايي همچون يمن، اردن، سوريه و فلسطين نياز به كمك هاي خارجي نيز دارند كه پيداست با احساس مسئوليتي كه كشورهاي حاشيه خليج فارس تاكنون از خود نشان داده اند، آنان را تنها رها نخواهند كرد. بعثي ها و مديران سابق نظامهاي فروپاشيده در بهار عربي را نيز رها كنيد و آنان نه آينده اي در منطقه دارند و نه كمك شان به نفع تان است و شما را به سوي نظامي بسته سوق مي دهند و مي توانند برايتان بحران ساز شوند.

دکتر کاوه احمدی علی آبادی

عضو هئيت علمي دانشگاه آبردين با رتبه پروفسوري

عضو جامعه شناسان بدون مرز(ssf)