مقاله حاضر خلاصه ای است از یک تحقیق دانشگاهی  که توسط دکتر برنارد گالاگر و مارتین مانبی در حال انجام است. این تحقیق در چهار کشور اروپایی و در بین کودکانی که پدر یا مادر زندانی شان دارای محکومیت های کیفری هستند در حال اجراست و هنوز به پایان نرسیده است. برگردان این مطلب، توسط «رویا صحرایی» برای ویژه نامه مدرسه فمینیستی با نام «کودکان زندانیان در سایه» انجام گرفته است.

کودکان زندانیان و کاهش  سلامت روانی آنها در دوران زندانی بودن والدین شان

«کوپینگ»[1] پروژه تحقیقاتی سه ساله ای است (2012-2010) که تاثیر زندانی بودن والدین را به روی کودکان و نوجوانان بررسی می کند. بودجه انجام این تحقیقات توسط اتحادیه اروپا تامین می شود و چهار کشور انگلیس، آلمان، رومانی و سوئد درآن شرکت دارند.QUNO[2] که مرکز آن در ژنو است و يورو چيپس (Eurochips ) در پاریس از دیگر حمایت کننده های اصلی این پروژه تحقیقاتی هستند.

این پروژه تحقیقاتی در هر یک از کشورهای یاد شده توسط  یک دانشگاه و همکاری یک سازمان غیر دولتی (NGO) که حمایت از خانواده های زندانیان را به عهده دارد صورت می گیرد.

در کشور انگلستان این تحقیق تحت نظر دانشگاه هادرزفيلد (Huddersfield)  و همکاری گروه غیر دولتی حمایت از زندانیان و خانواده های آنان پپُس [3](pops)   و در آلمان دانشگاه تلکنولوژی درسدن (Dresden) و سازمان غیر دولتی ترفت پانکت (Trefftpunkt) که مرکزیت آن در شهر نورنبرگ است انجام می شود. دانشگاه الکساندر آيون کوزا (Alexandru Ioan Cuza) و سازمان غیر دولتی اسويشيشا آلترناتيو  سوشيالAsociatia Alternative) Sociale) در کشور رومانی و انستیتیو کارولينسکا (Karolinska)  در استکهلم و سازمان غیر دولتی ريکس بریگن (Riksbryggan) که در بسیاری از شهری سوئد شعبه دارد نیز دیگر برروی این پروژه تحقیقاتی فعالیت می کنند.

ساختار تحقیقات

-      مرحله اول تحقیقات تکمیل 250 پرسشنامه (کمی) در هریک از کشورهای شرکت کننده است که باید  توسط کودکان و نوجوانانی که یکی از والدین آنها در زندان بسرمیبرد و همچنین توسط  پدر یا مادر یا سرپرستی که در حال حاضر از آنها نگهداری می کنند تکمیل می شد. در حال حاضر این مرحله از تحقیق  در این کشورها انجام شده است.

-      مرحله دوم این تحقیقات انجام مصاحبه (کیفی)  با 40 خانواده در هر یک از این کشورهاست. این مصاحبه ها هم  با کودکان و نوجوانانی که یکی از والدین آنها در زندان است، کسی که سرپرستی آنها را به عهده دارد  و همچنین با خود پدر یا مادر زندانی انجام می شود. در حال حاضر این مرحله از تحقیق در حال تکمیل شدن است و گزارشات این تحقیق کیفیتی در نیمه اول سال 2012 نوشته خواهد شد.

-        مرحله سوم این تحقیق انجام مصاحبه با خود فرد زندانی، افراد متخصص شامل زندانبانان، مدد کاران اجتماعی، روانکاوان  و مدارسی است که این کودکان و نوجوانان در آنجا مشغول تحصیل هستند و همچنین آژانسهای دولتی و ساکنان محل زندگی کودکان است. این مرحله از تحقیق در حال انجام است

-       مرحله چهارم این تحقیق شامل (بررسی ) خدمات ارائه شده برای حمایت ازاین  خانواده ها در چهار کشور یاد شده است.

-      مرحله نهایی این پروژه تمرکز روی ارزیابیِ یافته ها، پیشنهادات و نهایتا انتشار آنهاست.

خلاصه ای از روشناسی این تحقیق و نتایج فاز اول

پرسشنامه ها اکثرا از طریق ارتباط با خانواده هایی که از پدر یا مادر زندانی شده آن خانواده ملاقات می کردند و همچنین از طریق تماس با خدمات مراقبتی دولتی صورت گرفته است. این پرسشنامه ها شامل داده های جمعیت شناختی و داده هایی درباره تاثیر زندانی بودن یکی از والدین برروی فرزندان و خانواده آنها بوده است. از جمله: بررسی اعتماد به نفس کودک (با استفاده از رویکر روزنبرگ[4]) ، تکمیل پرسشنامه کمی  و کیفی (با استفاده از شیوه های توصیه شده توسط سازمان بهداشت جهانی (WHO)). در انگلستان 251 پرسشنامه توسط خود کودکان و نوجوانان و 181پرسشنامه به وسیله این بچه ها و سرپرست آنها تکمیل شده است. در آلمان 141 نفر از فرزندان زندانیان این پرسشنامه ها را پر کرده اند. در کشور رومانی 163 پرسشنامه از این تحقیق تکمیل شده است که 160 تای آنها توسط هم کودکان و هم سرپرست های  آنها پرشده است. در مراحل مقدماتی 38 کودک و 31 نفر از والدین در سوئد این پرسشنامه ها را تکمیل کرده بودند.

یافته ها از انجام تحقیقات در کشور انگستان

در انگلیس تقریبا نیمی از کودکانی که پرسشنامه ها را تکمیل کرده بودند دختر و نیم دیگر آنها پسر بودند. متوسط سن آنان یازه سال و نیم است. از هر شش کودک پنج نفر پدرشان در زندان بوده  و یک نفر مادر زندانی داشته اند. 7/94% کودکان در این مطالعه با  پدر یا مادر زندانی خود در تماس بودند. تقریبا نیمی از آنان اظهار داشته اند که بودن یکی از والدینشان در زندان تاثیر بدی بر روی آنها گذاشته است. نیمی دیگری این مسئله را خیلی موثر در زندگی خود نمی دانستند و پنج نفر از آنها درباره تاثیر زندانی بودن والدین خود در زندگی شان خیلی مطمئن نبودند. 

در این مطالعه از هر پنج کودک، چهار نفر آنها امتیاز خوبی در بررسی مربوط به اعتماد به نفس  داشتند، هر چند که والدین آنها فکر می کردند که اعتماد به نفس کودکانشان کمتر از آنچه نشان داده شده است می باشد.  هیچ یک از والدینی که در زندان به سر می برند به طور کلی سطح مناسبی از مقیاس کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی را  نشان نداده اند.

نتایج تحقیقات تا امروز

یافته های این بررسی نشان می دهد در چهار کشور تحت بررسی تشابهات زیادی میان کودکان و والدینی  است که در نمونه ها مورد بررسی قرار گرفته اند. این تشابهات عبارتند از:

- همه کشورها تعداد برابری از دختران و پسران را مورد بررسی قرار داده است.

- متوسط سن کودکان شرکت کننده  با انحراف معیار یک سال در نظر گرفته شده.

- اغلب کودکان به لحاظ قومی و نژادی، ملی یا شهروندی و یا کشور محل تولد به اکثریت مردم آن کشوری در آن زندگی می کنند مشابهت داشته اند.

- علاوه بر این  تعدادی از کودکان اقلیت نیز مورد بررسی قرار گرفته اند با این هدف که با تحلیل این تفاوتها بتوانند میزان تاثیر آنها را در این کودکان بررسی کنند.    

- در این بررسی اکثر والدین یا سرپرستانی که از کودک مراقبت می کنند پدریا مادری بیولوژیکی کودکان هستند.

- امتیاز مقیاس سطح کیفیت زندگی  سازمان بهداشت جهانی این والدین تا حدود زیادی به هم نزدیک است.

- بیشتر والدینی که در زندان به بسر میبرند مردان هستند. اکثرا طول مدت محکومیت آنان به هم نزدیک است.

- تنها و شاید مهمترین تفاوتی که تا به امروز به چشم خورده این است که طول مدت محکومیت زندانیان در رومانی به طرز قابل ملاحظه در مقایسه با سه کشور دیگر بالاتر است.

یافته های این بررسی نسبت به آنچه که در ابتدا پیش بینی شده است جزئیات بیشتر و تصویر گسترده تر و دقیقتری از زندگی این کودکان را در اختیار ما می گذارد و این جزییات یافته های مهم و مغایری را در میان این چهار کشور آشکار می سازد.

-  نمونه های اولیه این تحقیق از تعداد کودکانی خبر می داد  که از ناتوانی های  مزمن و  بیماری رنج می برند و یا  نیاز به مراقبتهای پزشکی یا محافظتی ویژه دارند.

- تعداد کمی از این کودکان در بررسی مربوط به اعتماد به نفس نتایج غیرطبیعی از خود نشان داده اند که مستقیما با زندانی بودن یکی از والدین آنان  مرتبط بوده است. این نشان می دهد که به احتمال قوی کودک به لحاظ  سلامت روانی   مشکل دارد. این میزان در میان چهار کشور مورد بررسی به شدت متفاوت است.

- همچنین تفاوتهای مهم دیگری در خصوص پدر یا مادر و یا سرپرست زندانی وجود دارد مثلا طول مدت زمان محکومیتی که پدر یا مادر زندانی پیش روی دارد.

با این تحقیق – تاکنون-  به این نتیجه می رسیم که علی رغم تشابهات فراوانی که در میان نمونه های بررسی شده در چهار کشور یاد شده وجود دارد، تفاوتهای بسیار با اهمیتی  در این کشورها به چشم می خورد. دلایل این تفاوتها و ارتباط آن با دیگر یافته ها در گزارشات تکمیلی و همراه با جزئیات بیشتر مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته و منتشر خواهند شد. کار نشر این گزارشات آغاز شده و ما امیدواریم که تا پایان سال 2011 منتشر شوند. این گزارشات توسط تیم های همکار در هر کشور به طور جداگانه وهمچنین توسط اعضاء مشترک در هر چهار کشور نوشته خواهد شد .

خلاصه ای از انجام مصاحبه های کیفی

تحلیل و بررسی داده های بدست آمده از مصاحبه هنوز در مراحل ابتدایی است. موضوعاتی که در زیر می آید صرفا برآمده ازانجام مصاحبه هایی است که در کشور انگلستان صورت گرفته و باید بسیار محتاطانه به نتیجه گیری در مورد آن پرداخت چرا که قطعا شواهد بیشتری در دیگر کشورها به دست خواهد آمد. شرکت کنندگان در این مصاحبه ها بیشتر از میان کودکان و خانواده هایی بودند که مرحله بررسی کمی این پروژه را تکمیل کرده بودند. راهنمای مصاحبه ها در کشور انگلستان تهیه و تدارک دیده شده  و به زبانهای آلمانی، سوئدی و رومانیایی ترجمه شده است  در تمام این مصاحبه ها نکته کلیدی مطلع کردن کامل شرکت کنندگان از دلایل انجام آن و کسب رضایت آنها در مشارکت در آن بوده است. این بخش ،مصاحبه با پدر یا مادری که در زندان دوران محکومیت خود را سپری می کند رانیز شامل می شود. کودکان و نوجوانان به تنهایی و یا در حضور سرپرست  یاخواهر و برادر خود این مصاحبه ها را انجام داده اند. بیشتر مصاحبه زمانی صورت گرفته است که پدر یا مادر زندانی در حال گذراندن دوران محکومیت خود در زندان بوده اند. کلیه مصاحبه ها بروی نوار ضبط شده و بعد همگی به روی کاغذ پیاده شده و با نرم افزاری خاص[5] بررسی و تحلیل شده اند.

برای بیشتر کودکان و نوجوانان دستگیری و مراحل دادگاهی شدن های والدینشان که در نهایت منجر به زندانی شدن آنها شده است به تجربه ای عمیقا رنج آور تشبیه شده است. خانواده در مورد زندان نظرات متفاوتی دارند. بعضی از آنها همه چیز را با فرزندان خود در میان گذاشته اند ( در این زمینه سن کودکان فاکتور مهمی است). عده ای دیگر این موضوع را دیرتر به کودکان خود اطلاع داده اند و بعضی ها هم گفته اند که پدر یا مادر آنها برای انجام کار از آنها جدا شده اند. این مصاحبه ها نشان داده است که مشاهده پدر یا مادر زندانی  برای اولین بار در زندان چقدر برای کودکان و نوجوانان شوک آور بوده است. بعضی از خانواده ها به تمامی تلاش می کنند که از گفتگو  در مورد زندانی بودن یکی از والدین در حضور فامیل پرهیز کنند. و برخی دیگر به راحتی تمام اطلاعات خود را با دوستان و آشنایان خود مطرح می کنند. در مواردی که ارتکاب به جرمی سنگین منجر به زندانی شدن یکی از والدین شده است این خبر اغلب از قبل توسط روزنامه های به طور گسترده منتشر شده است.

میزان پذیرش کودک از زندانی شدن والدین در بین کودکان متفاوت است و بستگی به این دارد که کودک از قبل با پدر یا مادر زندانی شده خود رابطه خوبی داشته باشد؛ و یا اینکه در غیاب والد زندانی تحت مراقبت یکی از افراد خانواده باشد (پدر یا مادر یا سرپرستی که در حال حاضر مسئولیت آنها به عهده دارد و دیگر خواهر برادر هایشان)؛ و زندگی نسبتا با ثباتی را داشته باشند. این تحقیق اهمیت کمک پدربزرگ و مادربزرگ ها را در میزان رفاه و سلامت روانی کودکان در طول زندانی بودن یکی از والدینشان نشان میدهد. طول مدت زندانی بودن والدین هم یکی از فاکتور های اصلی تفاوت در این کودکان و نوجوانان شناخته شده است.

تماس های تلفنی مکرر با پدر یا مادر زندانی شده برای کودکان و نوجوانان بسیار با اهمیت است. کودکان و نواجوانان به مسائل امنیتی و قواعد زندان در طی ملاقاتهایشان از والدین خود عادت می کنند. بعضی از والدین در زندان تماس نزدیک خود را با بچه ها و همسر خود همچنان حفظ می کنند. این تحقیقات نشان داده است که مشخصا تاثیر زندانی بودن مادر به روی فرزندان بسیار عمیقتر است. دراین حالت اگر  پدران عهده دار مراقبت از فرزندان باشند، پیوندها ی عمیقی  می تواند درمیان رابطه آنها با فرزندانشان به وجود بیاید. اما رابطه خود همسران در این شرایط می تواند بسیار آسیب پذیر باشد. این تحقیق همچنین تاکنون به این موضوع اشاره داشته است که بعضی از والدین یا سرپرستان که مسئولیت نگهدای از کودکان را به عهده دارند قادر هستند که حمایتهای بی دریغی از کودکان به عمل بیاورند و به تماسها و ملاقاتهای آنان  اولویت بدهند.

در مواردی که والدین از هم جدا شده بودند بچه ها با این موضوع به خوبی کنار می آمدند که پدر یا مادر یا سرپرستی که از آنها مراقبت می کند اهمیت ادامه ارتباط آنها  با پدر یا مادر زندانی شده را تشخیص بدهد و تسهیلات این تماسها را برقرار کند.

خانواده ها باید خودشان تصمیم بگیرند که تا چه حد اطلاعات در باره زندانی بودن والدین به مدرسه فرزندان خود بدهند. مدارس می توانند حمایتهای حساس و مهمی را از این کودکان و نوجوانان به عمل بیاوردند. این تحقیقات نشان داده است که بعضی از مدارس – از مدیران مدارس تا معلمان و یا پرسنل مدارس- توجه ویژه ای به این کودکان داشته و در کنترل زورگویی ها و بدنامی به این کودکان کمک کنند. مدارسی هم در این تحقیقات بوده اند که نقش کمی در همراهی و کمک به این کودکان و نوجوانان از خود نشان داده اند.

این تحقیقات همچنین نشان داده است که پدر یا مادر و یا سرپرستی که از این کودکان مراقبت می کنند برای ارتباطات خود با سازمانهای غیر دولتی که حمایت این خانواده ها را به عهده دارند ارزش زیادی قائل هستند وهمچنین نمونه هایی از آژانسهای تخصصی مانند خدمات بهداشت روانی، انجام مشاوره های مهم و موثر برای کودکان در هنگام نیازنیز در این راستا به این خانواده ها کمک کرده اند.

پانوشت ها:

[1] COPING: Children of Prisoners Interventions and Mitigations to Strengthen Mental Health

[2] QUAKER United Nation

[3] Prisoners and Families Support Group

[4] Rosenberg Self Esteem Scale

[5]  N.VIVO