امل عبدالعزیز الهزانی 

ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌ جمهوری اوکراین‌، گفت: «مسلمانان اوکراین باید در این ماه مقدس رمضان از سرزمین خود دفاع کنند.»

جو بایدن، رئیس‌ جمهوری آمریکا، در پیام تبریک خود به مسلمانان به مناسبت فرا رسیدن ماه رمضان، این آیه از قرآن را خواند: «پس هر كه هم‌وزن ذره‏‌اى نيكى كند [نتيجه] آن را خواهد ديد».

آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا، به مناسبت حلول ماه رمضان گفت: «پیامبر اسلام فرمود که این ماه برای شما آمده است و در آن شبی است که از هزار ماه بهتر است».

رمضان قدیروف، رئیس ‌جمهوری چچن، گفت: «هیچ کشوری که اسلام در آن حاکم است، به تحریم‌های اعمال شده علیه روسیه نپیوسته است.»

پیام‌های فوق در بازگو کردن عظمت ماه رمضان و اهمیت آمادگی برای انجام کارهای نیک و پرهیز از کارهای زشت، اظهارات مهمی است که هدف از آن‌ها شکل‌دهی صحنه سیاسی کنونی است.

در واقع، تصادف هم‌زمانی ماه رمضان با جنگ اوکراین، باعث شد که سیاستمداران به ذکر فضلیت این ماه بپردازند. اگر این جنگ در موسم حج رخ می‌داد، سیاستمداران موضوع اهمیت حج و این نکته را ‌که در این گردهمایی انسانی بزرگ، همه افراد در لباسی ساده و بدون تبعیض و نژادپرستی، برای تحقق صلح و آرامش دعا می‌کنند، دست‌آویز اظهارات خود می‌کردند. حتی اگر بحران کنونی با هیچ مناسبت دینی همزمان نبود، سیاستمداران در اظهارات خود فضیلت‌های دیگری همچون جهاد، صبر و تحمل، و نیک‌خویی پیامبر را برمی‌شمردند.

هدف از ذکر این فضیلت‌ها، استفاده از تاثیرگذاری باورهای دینی در جایگاه یکی از مهم‌ترین عوامل برای جلب حمایت مردم است و سیاستمداران می‌کوشند با سردادن شعار دین، گرایش‌های فکری و سیاسی توده‌ها را کنترل کنند و خود را از این طریق به اهداف و مقاصدی که پیش ‌رو دارند، برسانند. 

البته هریک از شخصیت‌های یادشده از شعار دین به عنوان ابزاری برای برآورده کردن هدف یا اهداف معینی استفاده می‌کنند: زلنسکی که خودش یهودی است، آرزو می‌کند که مسلمانان اوکراین در فضای صلح و ثبات روزه بگیرند، در حالی‌ که تعداد مسلمانان در اوکراین به نیم درصد جمعیت این کشور نمی‌رسد و با تبلیغات رسانه‌ای نمی‌توان از آن‌ها کمک قابل ذکری دریافت کرد. بنابراین، به نظر می‌رسد که رئیس ‌جمهوری اوکراین با ذکر شعارهای دینی، به مسلمانان روسیه متوسل می‌شود، نه به اقلیت مسلمان اوکراین. در روسیه ۲۴ میلیون مسلمان زندگی می‌کنند، و علاوه بر آن، برخی از کشورهای «اتحاد جماهیر شوروی» سابق که هنوز هم داوطلبانه یا ناخواسته به مسکو وفادارند، تجمع بزرگی از مسلمانان را در خود دارند.

جو بایدن، رئیس‌ جمهوری آمریکا، سعی دارد در حالی ‌که رابطه واشنگتن با ریاض به دلیل تغییر نظام‌مند سیاست واشنگتن در خاورمیانه، به ویژه در قبال ایران و أفغانستان، با تنش مواجه شده است، با ذکر فضیلت‌های ماه رمضان، فضا را با عربستان سعودی، قبله مسلمانان، تلطیف کند. این در حالی است که ریاض در قبال سیاست تازه‌ آمریکا سکوت نکرد و بارها تاکید کرد که از تغییر موضع آمریکا، نرمش در پرونده هسته‌ای ایران و شتابزدگی برای لغو تحریم‌ها، راضی نیست. سعودی‌ها برای سفر وزیر امورخارجه آمریکا به عربستان سعودی آمادگی نشان ندادند، و رابطه دو کشور حتی در تماس‌های تلفنی نیز ضعیف و کم‌رنگ به نظر می‌رسد.

با آغاز جنگ اوکراین، بهای انرژی به شدت افزایش یافت. بنابراین، همه به سازمان اوپک چشم دوختند تا میزان تولید نفت را افزایش دهد و از اوج‌گیری روزافزون قیمت نفت جلوگیری کند. اما تلاش‌ها نتوانست تحولی در میزان تولید نفت ایجاد کند و «اوپک پلاس» به رهبری عربستان سعودی، بر تعهد خود به توافق قبلی با کشورهای عضو تاکید ورزید و درخواست افزایش تولید نفت را رد کرد.

در این میان، موضع رئیس‌ جمهوری چچن به عنوان یک مسلمان، کاملا تعجب‌آور است، زیرا او پرچم جهاد را در نبردی برافراشته است که هیچ‌گونه پیوندی با هویت اسلام و مسائل دینی ندارد. قدیروف که رئیس ‌جمهوری یکی از کشور‌های شوروی سابق با اکثریت مسلمان است، با مثبت جلوه دادن نظر رئیس ‌جمهوری روسیه نسبت به اسلام، در تلاش برای جلب حمایت مسلمانان روسیه و مسلمانان کشورهای غرب آسیا است.

البته جنگ اوکراین نیز مانند هر جنگ دیگری در جهان است و برای دستیابی به پیروزی در این جنگ و جلب حمایت مردم، از هر گزینه و ابزاری، از جمله شعار دین، در آن استفاده می‌شود تا منافع طرف‌های درگیر برآورده شود.

نکته جالب این است که غرب و مخالفانش در حالی باور بسیاری به تاثیر نفوذ تبلیغات دینی دارند، ‌که سیاسی کردن دین دیگر مانند قبل، حتی در سرزمین اعراب که خاستگاه اسلام است، محبوبیتی ندارد و چنین به نظر می‌رسد که دنیای غرب و حریفان آن، از تحولی که در افکار عمومی جهان اسلام پدید آمده است، اطلاعی ندارند. به همین دلیل، اظهارات سیاستمداران یادشده برای نخستین بار با استهزا و تمسخر مواجه شد.

اکنون این پرسش مطرح می‌شود که آیا بیداری افکار عمومی در کشورهای عربی، به ویژه کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، در مورد شعارهایی که هدف از سردادن آن‌ها، سیاسی کردن ماه رمضان برای کسب منافع سیاسی است، آگاهی فرهنگی است یا حاصل کسب تجربه؟ 

در مورد مسلمانان غرب آسیا چه می‌توان گفت؟ آیا آن‌ها از پیوند دادن اسلام به درگیری‌های ملی‌گرایانه و انرژی که هیچ ربطی به ارزش‌های دینی ندارد، احساس خشم و برآشفتگی نمی‌کنند؟ شاید بتوان گفت که به احتمال زیاد، آگاهی از وضعیت دشوار اوکراین و ویرانی تصورناپذیری که حمله روسیه به اوکراین بر جا گذاشته است، تجربه‌ای مکفی برای ترساندن مردم از بحران کنونی باشد. 

البته باور به این‌که دین تا قیامت باقی است و اختلاف بر سر برخی از مسائل میان مسلمانان همچنان ادامه خواهد داشت، واقعیتی ثابت و انکارناپذیر است، اما درک اهمیت جدایی دین از هر موضوعی که به سیاست پیوند داشته باشد، می‌تواند میزان بهره‌گیری از دین را به عنوان حربه‌ای در برابر مخالفان، کاهش دهد.

برگرفته از روزنامه الشرق الاوسط