رفتن به محتوای اصلی

چگونه رضا براهنی رضا براهنی شد
14.04.2022 - 15:03

زندگی دکتر رضا براهنی البته که از زوایای مختلفی میتواند مورد نقد و بررسی قرار بگیرد. شعر براهنی، نقد براهنی، رمان براهنی، ترجمه در کارهای براهنی و براهنی از جهت یک تلاشگر اجتماعی، براهنی هویت‌گرا در دوره های بلوغ فکری براهنی، حتی براهنی را در عرصه سیاست هم میشود به تحلیل کشید. من هم در این کوتاه میخواهم به جنبه و جهتی از روند زندگی او اشاره کنم. یعنی با تکیه به یک نقطه ظریف و اما بسیار مهم در زندگی دکتر براهنی تلاش میکنم بگویم که چرا براهنی براهنی شد؟

دکتر رضا براهنی، در آذربایجان و در سالهای پرتلاطم قبل از جنگ جهانی دوم بدنیا آمد. تصادف روزگار و تحولات سیاسی آن دوره که با تشکیل حکومت ملی آذربایجان در سال 1945/1324 مصادف بود، این شانس را برای رضا براهنی کودک فراهم آورد که وی یکسال مدرسه را در تبریز به زبان مادریش، زبان ترکی تحصیل کند. تحصیلی که به دلیل هجوم وحشیانه ارتش شاهنشاهی به آذربایجان و ساقط کردن حکومت ملی آذربایجان، متاسفانه در سال تحصیلی بعدی استمرار نداشت و تحصیل به زبانی کاملا بیگانه با زبان مردم به مدارس آذربایجان تحمیل شد و رضا براهنی کودک، آموزش به زبان فارسی را که به قول خودش نه می شناخت و نه کسی در خانه، محله و شهر او به آن زبان سخن می گفت، آغاز کرد.

در واقع رضا براهنی معترض به شکنجه، معترض به سانسور در دوره حاکمیت پهلوی ها و سپس انتقاد از نظام جمهوری اسلامی و محروم شدن از فعالیت قلمی در دهه شصت تا تبدیل شدن وی به یک شاعر خلاق، رمان نویس زبردست و منتقد ادبی صاحب سبک در زبان فارسی  و حتی تبدیل شدن وی به مترجمی کارکشته حاصل آن تاثیر و تاثراتی استکه وی از دوران کودکی‏ اش به ارث برده است. رضا براهنی چون ملیون ها کودک دیگر به دلیل سرکوب دولتی و اعمال وحشیانهء آسیمیلاسیون برای فارسیزه کردن ایران  از سال 1325/1946 در آذربایجان از تحصیل به زبان مادریش محروم شد و به اجبار آموزش زبان فارسی جایگزین آموزش به زبان مادریش در مدارس شد. از آن پس  خلاقیت رضا براهنی در خدمت تعمیق و گسترش زبان فارسی است. در این دوره است که رضا براهنی رمانهایی چون آواز کشتگان، رازهای سرزمین من، الیاس در نیویورک، روزگار دوزخی آقای ایاز و... منتشر میکند و دفترهای شعری مختلف را با عنواینی چون، آهوان باغ، شبی از نیمروز، غم‏های بزرگ، بیا کنار پنجره و خطاب به پروانه ها و چرا من دیگر شاعر نیمایی نیستم؟ به بازار کتاب عرضه میکند. دکتر رضا براهنی در نقد ادبی نیز صاحب سبک خاصی است و حتی گاه وی را پدر نقد ادبی زبان فارسی میخوانند. در زمینه نقد ادبی رضا براهنی ید طولایی دارد، طلا در مس، قصه نویسی، کیما و خاک، تاریخ مذکر و گزارش به نسل بی سن فردا بخشی از کار قلمی رضا براهنی بشمار میرود. رضا براهنی همچنین در زمینه ترجمه آثار خارجی نیز کتابهایی زیادی را به خوانندگان زبان فارسی عرضه کرده است.

واقعیت اینست که دکتر رضا براهنی در طول سالهای طولانی عمرش تمامی انرژی خود را در غنای زبان و ادبیات فارسی به کار بست و شاید به همین اندازه نیز از توانایی ادبی زبان مادریش، زبان ترکی دور ماند و به قول خودش "بی زبان" شد، بی زبان مادری. با وجود اینکه تصور میشد که دکتر رضا براهنی به دلیل اینکه تمامی آثار قلمی وی به زبان فارسی خلق شده، تنها تعلق‏اش به زبان و فرهنگ فارسی است. اما روند تحولات و گسترش مطالبات ملی و دمکراتیک در ایران و بویژه رشد جنبشی ملی و دمکراتیک در آذربایجان ضمیر خفته و کودک درون رضا براهنی را با آن تجربه یک سال تحصیل به زبان مادری/ترکی بیدار کرد و حتی وی را به آشوب کشید. رضا براهنی شعله های این آشوب را در دفاع جانانه از حق تحصیل به زبان مادری و رسمیت یافتن زبانهای غیرفارسی و از آن جمله زبان ترکی در ایران  از خود نشان داد و بدین طریق رضا براهنی که به قول خودش دهها هزار صفحه به فارسی قلم زده بود، تنها و تنها به دلیل مطالبه حق تحصیل به زبان مادری از سوی همقطاران ادبی‏اش در ایران به "پانترکیسم" متهم شد. پانترکیسمی که او در مصاحبه هایش آن را بشدت رد میکند میگوید "همه نوع پانیسم از طرف من مردود است".

دکتر رضا براهنی همچنین برای فارسی  نویسان غیرفارس در ایران که تعدادشان نیز کم نیستند، درس عبرت بسیار بزرگی است. آنها که تمام عمرشان را نه بر غنای ادبی زبان مادریشان، بلکه برای غنای زبان و ادب فارسی صرف میکنند و در روز مبادا و در طرح مطالبه بسیار ابتدایی حق تحصیل به زبان مادری در کشور خودشان علی‏رغم تمامی زحماتی که برای زبان و ادب فارسی کشیده اند، از آن جامعه ترد شده مورد هرگونه تهمت و اهانت قرار میگیرند.

‎. دکتر رضا براهنی در واقع سمبل و طرفدار منش و حقوق دمکراتیک در ایران کثیرالملله و بازکننده راهی است که به دمکراسی رادیکال در ایران راه میبرد. باشد که همقطارانش نیز از  این معلم بزرگی درسها بیاموزند.

 

‎یاد و خاطره اش پایدار باد

دیدگاه‌ و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.

یونس شاملی

فیسبوک - تلگرامفیسبوک - تلگرامصفحه شما

توجه داشته باشید کامنت‌هایی که مربوط به موضوع مطلب نباشند، منتشر نخواهند شد! 

افزودن دیدگاه جدید

لطفا در صورتیکه درباره مقاله‌ای نظر می‌دهید، عنوان مقاله را در اینجا تایپ کنید

متن ساده

  • تگ‌های HTML مجاز نیستند.
  • خطوط و پاراگراف‌ها بطور خودکار اعمال می‌شوند.
  • Web page addresses and email addresses turn into links automatically.

لطفا نظر خودتان را فقط یک بار بفرستید. کامنتهای تکراری بطور اتوماتیک حذف می شوند و امکان انتشار آنها وجود ندارد.

CAPTCHA
لطفا حروف را با خط فارسی و بدون فاصله وارد کنید CAPTCHA ی تصویری
کاراکترهای نمایش داده شده در تصویر را وارد کنید.