مختار وفایی 

اوایل دسامبر ۲۰۲۱، کمیته‌ای متشکل از ۵۴  نفر از فعالان رسانه‌ای وابسته به سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران و اعضای طالبان، در کابل تشکیل شد و از آن زمان تاکنون، در زمینه ارایه مشاوره به کارکنان رسانه‌ای طالبان، تقویت تولید محتوای تبلیغاتی، آموزش جنگ روانی، تولید محتوا از داخل افغانستان برای رسانه‌های ایران، و کنترل فضای رسانه‌ای، میان طالبان و ایران فعالیت می‌کند.

این کمیته که بیشتر اعضای آن شهروندان ایران و کارکنان رسانه‌های وابسته به سپاه پاسداران‌اند، توانسته‌اند در این مدت رسانه‌های طالبان، از جمله تلویزیون ملی افغانستان و خبرگزاری باختر، را تقویت کنند و نیز در زمینه صحنه‌سازی و تولید تبلیغات حکومتی، به این گروه کمک کنند.

منابع آگاه خبری، با شرط محفوظ ماندن نام خود، به ایندیپندنت فارسی گفتند که این کمیته از بدو تشکیل آن تاکنون در ناحیه پل‌سرخ در غرب کابل مستقر بوده است. اعضای این کمیته در آخرین مورد کوشیدند روز «قدس» را با محتوای حمایت از مردم فلسطین، در شهرهای بزرگ افغانستان تجلیل کنند و این موضوع را مانند سال‌های گذشته، در رسانه‌های داخلی افغانستان به طرز گسترده‌ای بازتاب دهند، اما با مخالفت طالبان مواجه شدند و این طرح اجرا نشد.

مدیران کمیته

بر اساس اطلاعات منابع خبری مذکور، سید حسام رضوی،  رئیس دفتر منطقه‌ای خبرگزاری تسنیم، محسن اسلام‌زاده، سازنده مستند « تنها میان طالبان»، علی‌رضا کمیلی، فعال رسانه‌ای وابسته به سپاه پاسداران، و عبدالحمید نورزایی، دانشجو و فعال رسانه‌ای افغان ساکن ایران که از حامیان طالبان است، از مدیران این کمیته‌اند. این کمیته با دریافت پول از سپاه پاسداران ایران، می‌کوشد ضمن ارایه آموزش‌های لازم رسانه‌ای به کارکنان رسانه‌های زیر کنترل طالبان، روحیه ضد غربی، به ویژه ضد آمریکایی، را در محتوای مطالب رسانه‌های افغانستان تقویت کند. این گروه همچنین به نزدیکان مقام‌های ارشد طالبان، از جمله ملا محمد یعقوب، وزیر دفاع این گروه، در زمینه صحنه‌سازی در رسانه‌ها مشاوره می‌دهد.

به نقل از این منابع، صحنه‌سازی تبلیغاتی وزیر دفاع طالبان، هنگامی که حیدر، کودک زابلی، در چاهی به عمق ۲۵ متر افتاد، از ابتکارهای همین کمیته ۵۴ نفره است. اواخر بهمن، کودکی در زابل در چاه افتاد و تلاش‌های خانواده‌اش برای نجات او بی نتیجه ماند. چند روز بعد، ملا یعقوب با شماری از مقام‌های این گروه سوار بر هلیکوپترهای نظامی، به زابل رفتند تا کودک را از چاه بیرون آورند. هرچند آن کودک در جریان عملیات نجات جان باخت، اما رسانه‌های طالبان به صورت سازماندهی شده کوشیدند از این صحنه‌سازی، به نفع ملا یعقوب و دیگر رهبران طالبان استفاده کنند. این حادثه در رسانه‌های افغانستان، ایران، و شماری از رسانه‌های خارجی بازتاب گسترده یافت و خبرنگاران طرفدار طالبان، از ملا یعقوب همچون چهره بشردوستی یاد کردند که برای نجات یک کودک حاضر است از کابل به زابل برود.

دو هفته پیش از افتادن حیدر در چاه و جان باختنش در جریان «عملیات نجات»، رایان، کودکی مراکشی، نیز در چاه افتاده بود. شباهت میان حادثه زابل و حادثه مراکش و اقدام مشابه طالبان، باعث تعجب بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی شده بود. به باور منبع خبری آگاهی که فعالیت کمیته ۵۴ نفری وابسته به سپاه پاسداران ایران را در کابل رصد می‌کند، این صحنه‌سازی در ادامه «ابتکار»های مشابه دیگر برای تطهیر طالبان انجام گرفت و تاثیر زیادی در داخل افغانستان و ایران داشت.

مدیران این کمیته، از چند سال پیش به این‌سو در مصاحبه با رسانه‌های داخل ایران علنا از طالبان دفاع می‌کنند و در مصاحبه‌های خود اصطلاحاتی مانند «نئوطالبان» و « انقلاب درونی طالبان» را به ‌کار می‌گیرند.

 محسن اسلام‌زاده با تهیه مستند «تنها میان طالبان» در سال ۲۰۱۵، کمک بزرگی به تغییر نگاه رسانه‌های داخل ایران به طالبان کرد. او در این مستند با محمد داوود مزمل،  معاون استاندار (والی) منصوب وقت طالبان برای هلمند که  سپس استاندار این گروه در زابل و فراه شد، مصاحبه کرد. محمدداوود مزمل از چهره‌های ارشد طالبان است که در سال‌های گذشته متهم به دریافت تجهیزات نظامی و پول از سپاه پاسداران ایران بود. او پس از مسلط شدن طالبان بر افغانستان، به استانداری ننگرهار گمارده شده و در اوایل مارس از این مسند برکنار شد و به معاونت وزارت داخله طالبان منصوب شد.

سید حسام رضوی، از مدیران خبرگزاری تسنیم، که جزو مدیران کمیته ۵۴ نفره سپاه پاسداران در کابل نیز است، در دست‌کم دو سال اخیر، تلاش زیادی برای تطهیر طالبان در رسانه‌های داخل ایران کرده است. 

او در اوایل اوت گذشته، دو هفته پیش از فروپاشی دولت پیشین افغانستان، در یک مصاحبه با شبکه افق، از طالبان دفاع کرد و گفت که آنان با شیعیان و هزاره‌های افغانستان دشمنی ندارند و اگر فرد شیعه یا هزاره‌ای در افغانستان کشته شده است، هدفمند نبوده است. او تصریح کرد که آمریکایی‌ها با تقویت بحث دشمنی طالبان با شیعیان، می‌کوشند بین ایران و طالبان درگیری ایجاد کنند.

علیرضا کمیلی نیز با عنوان «فعال رسانه‌ای و کارشناس امور افغانستان» در رسانه‌های وابسته به  سپاه پاسداران ایران صحبت می‌کند. او در مصاحبه‌هایش با رسانه‌هایی مانند «پرس تی‌وی» و «مستضعفین تی وی»، از موضع طالبان دفاع، و اوضاع امنیتی افغانستان را عادی وانمود می‌کند. علیرضا کمیلی از «فعالان فرهنگی مدافع حرم» نیز معرفی می‌شود. او رابطه تنگاتنگی با فرماندهان «لشکر فاطمیون» دارد و به تازگی در جریان بازداشت اعضای مرکز فعالیت‌های فرهنگی تبیان در هرات به دست طالبان، عکس‌های او از گوشی همراه یکی از بازداشت‌شدگان به دست طالبان افتاد که او را در میان اعضای لشکر فاطمیون نشان می‌دهد. این عکس‌ها از گوشی همراه رمضان محمد، فرمانده سابق لشکر فاطمیون، که اکنون در زندان طالبان در هرات است، به دست طالبان افتاده است. رمضان محمدی از دوستان نزدیک علیرضا کمیلی است و از سوی او به لشکر فاطمیون جذب شده بود. بازداشت اعضای سابق لشکر فاطمیون که اکنون به افغانستان‌ برگشته‌اند، به دست طالبان افزایش یافته است. 

عضو دیگر حلقه مدیران کمیته ۵۴ نفره سپاه پاسداران ایران در کابل، عبدالحمید نورزایی، دانشجوی افغان در ایران است. نورزایی از قوم پشتون است و پیش‌تر ساکن استان فراه در جنوب افغانستان بوده است. او در سال‌های اخیر، در مصاحبه با رسانه‌های داخلی ایران، علنا از طالبان دفاع می‌کند و معتقد است که این گروه برای «امنیت، عدالت، و آزادی» جنگیده است. شماری از رسانه‌‎های داخلی ایران او را زیر عنوان «کارشناس امور طالبان» دعوت می‌کنند و آرشیو مصاحبه‌ها و مقاله‌های او که در رسانه‌های ایران بازتاب یافته، در اینترنت موجود است.

مرتضوی؛ فرمانده لشکر فاطمیون و معاون سفارت ایران در کابل

منابع خبری آگاه به ایندیپندنت فارسی می‌گویند که تلاش طالبان برای بازداشت اعضای لشکر فاطمیون، در حالی در دو ماه اخیر افزایش یافته است که هم‌اکنون بنیان‌گذار و فرمانده کنونی این لشکر، در جایگاه معاون سفیر ایران، در کابل حضور دارد. به گفته این منابع، سیدحسن مرتضوی که در ماه اوت گذشته و پس از سلطه طالبان بر افغانستان، به عنوان معاون سفیر ایران در کابل آغاز به کار کرد، با حفظ آن مسند، فرماندهی لشکر فاطمیون را نیز بر عهده دارد. مرتضوی از فرماندهان ارشد سپاه قدس است که در سال ۲۰۰۳ مسئول پرونده طالبان در این سازمان شد. او هم‌زمان با ظهور دوباره طالبان در استان‌های جنوب افغانستان در سال ۲۰۰۴، با برخی از فرماندهان این گروه برای تقویت جنگ آنان علیه ناتو به رهبری آمریکا، تماس برقرار کرد. در طول سال‌های جنگ طالبان علیه دولت‌های پیشین افغانستان و متحدان خارجی‌ آن‌ها، مرتضوی توانست از طریق سپاه قدس با افرادی چون ملا قیوم ذاکر، معاون کنونی وزارت دفاع طالبان، و محمد داوود مزمل و صدر ابراهیم، معاون‌های کنونی وزارت کشور (داخله) طالبان، روابط نزدیک برقرار کند. مرتضوی بعدها با ملا خیراالله خیرخواه نیز که اکنون وزیر اطلاعات و فرهنگ طالبان است، روابط نزدیکی برقرار کرد.

به باور منابع خبری مزبور، مزمل، صدر ابراهیم، و قیوم ذاکر که از فرماندهان رده اول طالبان در جنوب افغانستان به شمار می‌روند، نقش تعیین کننده‌ای در تصرف شهرستان‌ها و استان‌های کشور داشتند. اما پس از فروپاشی دولت پیشین افغانستان و تشکیل کابینه طالبان، از مرکز قدرت دور ماندند. دلیل اصلی به حاشیه رانده شدن این افراد، روابط دیرینه آنان با سپاه قدس ایران و سلطه شبکه حقانی در توزیع قدرت دانسته می‌شود.

با آنکه در تشکیلات طالبان، صدر ابراهیم و داوود مزمل در جایگاه معاونت وزارت کشور معرفی می‌شوند  و ملا قیوم ذاکر در جایگاه معاونت وزارت دفاع، اما این افراد تاکنون در هیچ یک از برنامه‌های رسمی طالبان حضور نداشته‌اند. بارها نیز گزارش‌هایی از ادامه نارضایتی این افراد از رهبری طالبان برجسته شده است. گفته می‌شود که صدر ابراهیم و ملا قیوم ذاکر به ندرت به کابل سفر می‌کنند و بیشتر با جنگجویان تحت امر خود، در هلمند حضور دارند. اگر اختلاف‌ میان این افراد و رهبری طالبان بر سر توزیع قدرت حل نشود، ممکن است کار به درگیری نظامی بکشد.

با این حال، مایه‌ تعجب است که طالبان اعضای سابق لشکر فاطمیون را بازداشت می‌‌کنند، اما هر روز با بنیان‌گذار و فرمانده کنونی این لشکر، زیر عنوان دیپلمات، دیدار می‌کنند. منابع آگاه معتقدند که اختیار اصلی در تصمیم‌گیری‌های  سفارت ایران در کابل، در دست سید حسن مرتضوی است و بهادر امینیان، سفیر ایران در کابل، نقش تعیین کننده‌ای ندارد و بیشتر از دستورهای مرتضوی پیروی می‌کند. در تنش‌های اخیر میان مرزبانان ایرانی و طالبان، سید حسن مرتضوی با مقام‌های طالبان در وزارت‌ دفاع دیدار کرد. او همچنین در توزیع کمک‌های بشردوستانه ایران به مردم افغانستان و تحویل دادن این کمک‌ها به فرماندهان طالبان، نقش اساسی دارد.

تنش‌های مرزی و ادامه کار کمیته ۵۴ نفره سپاه پاسداران

در هشت ماهی که از سلطه طالبان بر افغانستان می‌گذرد، مرزبانان این گروه سه بار با مرزبانان ایرانی درگیر شده‌اند. یک بار هم حدود سه هفته قبل، کنسولگری ایران در هرات با حمله معترضان طرفدار طالبان مواجه شد و افرادی که به این حمله انتقاد کردند، به دست طالبان بازداشت شدند.

منابع مزبور می‌گویند که با وقوع تنش‌های مرزی و بازداشت فعالان فرهنگی و مذهبی طرفدار ایران در کابل و هرات، فعالیت کمیته ۵۴ نفره سپاه پاسداران ایران در کابل که وظیفه دارند ضمن ارایه آموزش به کارکنان رسانه‌های طالبان، این گروه را تطهیر کنند، تضعیف شده است. به گفته این منابع، فعالیت این کمیته که با هدف جنگ روانی، صحنه‌‌پردازی تبلیغاتی، و تلطیف چهره طالبان در رسانه‌های فارسی‌زبان در کابل مستقر شده است، با اقدمات و حمله‌های مرگبار اخیر طالبان، به پایان خود نزدیک شده است. در تازه‌ترین نمونه، این کمیته کوشید ضمن برجسته کردن «روز قدس» در رسانه‌های افغانستان، تجمع‌هایی در حمایت از مردم فلسطین برگزار کند، اما طالبان جز نصب چند تابلو در سطح شهرهای هرات و کابل، به اقدام دیگری در این زمینه مجوز ندادند.