• مسعود آذر

 خامنه‌ای بارها گفته ورزش مورد علاقه‌اش والیبال است اما مثال‌های ورزشی که می‌زند همیشه فوتبالی است.

مسائل ورزشی به خصوص فوتبال در خانواده رهبر ایران با خانواده آیت‌الله خمینی به دو شکل متفاوت در رسانه‌ها منتشر شده است. احمد خمینی، فرزند بنیانگذار جمهوری اسلامی سابقه بازی در تیم‌های فوتبال شاهین قم و تهران را داشت و طرفدار تیم پرسپولیس بود و حسن خمینی و فرزندش احمد خمینی استقلالی هستند و گاهی در گفت‌وگوهای ورزشی نیز شرکت می‌کنند و علاقه‌شان را پنهان نمی‌کنند.

درباره خانواده آیت‌الله خامنه‌ای چنین خبرهای رسمی نیست. گاهی او در سخنرانی‌هایش مثال‌ها و اسامی تیم‌هایی مثل رئال مادرید و آث‌میلان به کار برده که نشان می‌دهد دست‌کم اسامی تیم‌ها و بازیکنان تیم‌ها به گوش او آشناست و خانواده‌اش فوتبال داخلی و خارجی را دنبال می‌کنند.

رهبر جمهوری اسلامی روز چهارشنبه گذشته در دیدار با جمعی از معلمان و فرهنگیان، از رونالدو، سوپر استار دنیای فوتبال نام برد و گلایه کرد چرا دانش‌آموزان او را می‌شناسند اما سعید کاظمی آشتیانی، از محققان علم پزشکی را که در سال ۸۴ درگذشت، نمی‌شناسند.

آیت‌الله خامنه‌ای در گذشته نیز چنین مثال‌هایی زده بود. او در دهم آبان‌ماه ۸۳ در دیدار با جوانان گفته بود "گاهی یک کشور را با یک فوتبالیست می‌شناسند. آن کشور لابد سیاستمدار، نخبه‌ی علمی و عالم دارد، اما هیچکس آنها را نمی‌شناسند... من این گرایش را تأیید نمی‌کنم".

آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی در ۱۹ آذرماه سال ۹۲ هم گفته بود "بچه‌های ما - نوه‌های بنده - اسم بازیکنان و ستاره‌های فوتبال دنیا را خیلی خوب بلدند، یکی یکی همین‌طور مکرر اسم اینها را می‌آورند. این طرفدار این است، آن طرفدار آن است" و در نهایت گلایه کرده بود که نوه‌هایش اسم دانشمندان معاصر را نمی‌شناسند.

همچنین او در ۲۳ دی‌ماه سال ۹۸ گفته بود "اسم فلان بازیکن فوتبال فلان کشور را همه‌ی بچه‌ها می‌دانند، اسم رئیسعلی دلواری را نمی‌دانند، اسم نادر مهدوی (از فرماندهان نیروی دریایی سپاه در دوران جنگ) اصلاً به گوششان نرسیده، خبر ندارند".

او گفته بود " کاری باید کرد تا این نام‌ها زنده بمانند. اینها الگو هستند".

فوتبال در زمین ایران و آمریکا

رهبر جمهوری اسلامی می‌گوید در فوتبال "سر رشته" ندارد ولی این ورزش ابزاری برای طرح دیدگاه‌هایش بوده و نشان می‌دهد سیاست و ورزش در نگاهش پیوند دارد. مخالفت او با رو در رویی ورزشکاران ایران با اسرائیل و تاکید بر استفاده از مربیان داخلی، نشانه‌هایی از این نگاه است.

آیت‌الله خامنه‌ای در سخنرانی‌ها و دیدارهای عمومی بیشترین مثال‌های فوتبالی را در سال ۷۷ به کار برده است. در اول تیرماه همان سال، ایران در مسابقات جام جهانی فرانسه، تیم ملی آمریکا را دو بر یک شکست داد و پس از پایان بازی آقای خامنه‌ای در پیامی به فوتبالیست‌ها این پیروزی را "مجاهدت کم‌نظیر" در مقابل "شیطان بزرگ و "حریف قوی‌پنجه و مستکبر" دانست.

تا چندماه دیگر در چارچوب بازی‌های جام جهانی قطر، بار دیگر ایران و آمریکا در مقابل هم قرار می‌گیرند. آیت‌الله خامنه‌ای سال ۷۷ گفته بود مسابقه ایران و آمریکا دیر وقت بوده و اتفاقی تلویزیون را روشن کرده و با دیدن گل اول ایران، خواب از سرش پرید.

او از دل آن پیروزی، یک پیام کاملا سیاسی را برای مردم منتشر کرد. شاید تصور نمی‌کرد این دو کشور بار دیگر در زمین فوتبال با هم رو در رو شوند و حالا خواسته یا ناخواسته این بازی نیز طعم سیاست به خودش گرفته و مشخص نیست این بار و در سایه نتیجه بازی، چه پیامی بدهد.

دولت در زمین فوتبال

مواضع ضد آمریکایی آیت‌الله خامنه‌ای باعث شده تا مسابقه جام جهانی فرانسه، بیش از هر مسابقه‌ای در ذهنش باقی‌ بماند و به مناسبت‌ها و دیدارهای مختلف آن را یادآوری کند. در سال ۷۷، دست‌کم در چهار مراسم عمومی این پیروزی را یادآوری کرد یا از واژه "فوتبال" در سخنرانی‌هایش استفاده کرد.

آیت‌الله خامنه‌ای در مثال‌هایی که درباره فوتبال زده، گاهی به تلاش‌ و پشتکار فوتبالیست‌ها و "تعصب" تماشاچی‌ها روی یک تیم خاص توجه کرده و گاهی نقش مربی و تاکتیک‌ها را برجسته کرده است و خواسته از این طریق نگاه و منظورش را به شنونده منتقل کند.

او در مردادماه سال ۸۲ "هضم شدن در اقتصاد جهانی" را "سم مهلکی" برای اقتصاد ملی خواند و گفت: "مثل این است که ما یک تیم فوتبال را به مسابقات جام‌جهانی بفرستیم در حالی که اعضای آن هیچ تمرینی نکرده باشند. نتیجه این کار این است که ما بیست تا گل می‌خوریم و برمی‌گردیم".

رهبر جمهوری اسلامی در اولین روز آغاز سال ۹۷ در مشهد با اشاره به تعصب جوانان روی تیم‌های آبی و قرمز و تیم‌های خارجی مثل رئال مادرید از مردم خواست روی کالاهای ایرانی تعصب داشته باشند.

در تیرماه سال ۹۷ یک ماه پس از شکست تیم ایران مقابل اسپانیا در جام جهانی فوتبال در روسیه، آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار با حسن روحانی و هیات دولت از آنها خواست همانند بازیکنان تیم ملی تلاش کنند، ابتکار عمل نشان دهند تا مردم احساس کنند که دولت در "میدان" است.

سیاست خارجی و مربی فوتبال

در عرصه سیاست خارجی، آیت‌الله خامنه‌ای بارها گفته است که وزارت‌ خارجه مجری سیاست‌های نظام است. همین نظر را در قالب فوتبال نیز مطرح کرده و در دیدار با مسئولان وزارت خارجه در مردادماه سال ۸۳ صحبت از فوتبالی کرد که "بازیکنان در نظر دادن آزادند" اما اجازه ندارند هرطور که خودشان خواستند بازی کنند و باید تابع تاکتیک‌های مربی باشند.

او در این مورد گفت: "اگر تشبیه میدان سیاست خارجی به میدان جنگ را اغراق‌آمیز بدانید، حداقل باید بگوییم که میدان رقابت است. در میدان فوتبال، سرپرست یک تیم اجازه نمی‌دهد که تاکتیک‌های او را بازیکنان تغییر دهند".

پادشاه سوئد و خرید سبزی خوردن

آیت‌الله خامنه‌ای گاهی برای دفاع از عملکرد مسئولان جمهوری اسلامی و در پاسخ به کسانی که گفته‌اند مسئولان در بین مردم نیستند، پای فوتبال را به میان کشیده و منتقدان را "بدخواهان و بد دلان" خطاب کرده است.

رهبر جمهوری اسلامی در هفتم خردادماه سال ۶۹ در دیدار با ائمه جمعه گفت: "چند وقت پیش، مطرح کرده بودند که پادشاه سوئد، خودش با دوچرخه می‌رود سبزی می‌خرد. ای نادان! پادشاهی که مسئولیت نداشته باشد، می‌تواند ساعت‌ها مثلاً در بازی فوتبال، یا در تماشای فلان نمایش، یا در سایر کارهای تفریحی، وقت صرف کند".

او در همین سخنرانی از سفر به کشوری صحبت کرد که پست ریاست جمهوری در آنجا تشریفاتی است و رئیس جمهورش هر روز فوتبال بازی می‌کند و اشاره کرد: "رئیس‌جمهوری که در مملکت کاره‌یی نیست، می‌تواند ساعت‌ها وقت خودش را برای فوتبال بازی کردن و شرکت در بالماسکه و شرکت در ماهیگیری پای فلان رودخانه صرف کند. این، مظهر مردمی بودن نیست".

"رونالدو و مسئله گرانی"

در دنیای فوتبال، وقتی نامی از بین دو بازیکن شاخص و طراز اول جهان، یعنی "مسی" و "رونالدو" می‌شود انگار صحبت از تیم‌های قرمز و آبی پایتخت است و موجی از واکنش‌ها و اظهار نظرها را به دنبال دارد.

شاید به همین دلیل باشد که وقتی آیت‌الله خامنه‌ای اسم رونالدو را به زبان آورد، کاربران شبکه‌های اجتماعی نیز این سخنان را بیش از گذشته نقد و تحلیل کردند و از این منظر با چنین اشاره‌ای، توانست توجه افکار عمومی را به این موضوع جلب کند.

مصطفی تاجزاده فعال سیاسی اصلاح‌طلب در توئیتر نوشت در همه جای دنیا ستاره‌های ورزشی از رئیس پژوهشگاه‌ها مشهورترند و از "رهبر" خواست به جای آن سوال، پرسیده شود "چند نفر از دانش‌آموزان قصد دارند پس از پایان تحصیلات، از ایران مهاجرت کنند و چرا؟". هرچند سوال آقای تاجزاده با واکنش گسترده‌ای در بین کاربران توئیتر روبرو شد و شماری از آنها، آغاز موج مهاجرت از ایران را به عملکرد و دوره اصلاح‌طلبان نسبت دادند.

در واکنش‌های دیگر شماری از کاربران از اینکه آیت‌الله خامنه‌ای از امثال مریم میرزاخانی، ریاضیدانی که در جوانی درگذشت، نامی نمی‌برد یا به موضوع گرانی‌ها بی‌تفاوت بوده انتقاد کردند. کاربری به نام محمد خاکی نوشته "واقعا دارم شاخ درمیارم، رهبر در این مدت دو تا سخنرانی داشتن اما کوچکترین اشاره ای به مهمترین مسئله کشور یعنی گرانی نکردن".