تعدادی از خانواده‌های اعدامیان دهه شصت در ایران نسبت به ساخت و سازهای جدید و دیوارکشی سیمانی به دور محل گورهای دسته جمعی در گورستان خاوران و محدودیت‌های تازه ابراز نگرانی کردند.

در تصاویر تازه، دیوارکشی با بلوک‌های بزرگ سیمانی دیده می‌شود که گفته شده به جای دیوارها و حصارهای قبلی نصب شده است.

گروهی از خانواده‌های اعدام شدگان دهه ۶۰ خورشیدی می‌گویند در هفته‌های اخیر سختگیری‌ها و محدودیت‌ها برای مراجعه خانواده‌ها افزایش پیدا کرده است، از جمله گفته شده که "با نصب یک در ورودی جدید" دسترسی خانواده‌ها به محوطه گورهای دسته جمعی محدود شده و به آنها اجازه ورود به این محوطه داده نشده است.

در پی درخواست دادستان سوئد برای حکم حبس ابد برای حمید نوری، متهم به مشارکت در کشتار زندانیان سیاسی دهه ۶۰ در ایران، این نگرانی برای خانواده‌ها وجود داشت که با چه واکنشی از مسئولان حکومت ایران رو به رو خواهند شد.

حمید نوری ۱۸ آبان ۱۳۹۸ (نهم نوامبر ۲۰۱۹) به ظن مشارکت در کشتار زندانیان سیاسی مجاهد و چپ در دهه ۱۳۶۰ به محض ورود به فرودگاه استکهلم بازداشت شد. او به مشارکت در اعدام زندانیان سیاسی در زندان گوهردشت در تابستان سال ۱۳۶۷ متهم و محاکمه شده است.

خاوران که محل دفن زندانیان اعدام شده دهه ۶۰ شمسی است دو قطعه دارد. در یک بخش نزدیک به در اصلی ورودی، افراد و اجساد اعدامیان سال‌های دهه شصت بعضا به صورت انفرادی به خاک سپرده شده‌اند.

اما بخش دیگر خاوران که هیچ نشانه‌ یا قبری در آن وجود ندارد، گورهای دسته‌جمعی زندانیان سیاسی است که در مرداد و شهریور سال ۱۳۶۷ اعدام شدند.

حکومت جمهوری اسلامی از تحویل دادن اجساد هزاران اعدامی تابستان ۶۷ به خانواده‌هایشان خودداری کرده و تاکنون درباره گورستان خاوران و یا محل دفن اعدامیان تابستان ۶۷ اظهارنظر رسمی نکرده است.

از دو دهه پیش تا کنون مسئولان شهری و حکومت ایران چند بار دست به تخریب مکان گورهای دسته جمعی زده که نهادهای ناظر بر حقوق بشر بارها این مساله را گزارش و آن را محکوم کردند.

یک سال پیش، انتشار اخباری درباره حفر گورهای تازه و خاکسپاری چند متوفی بهایی در محل "گورهای دسته جمعی" با اعتراض گروهی از خانواده اعدام‌شدگان رو به رو شد.

آن زمان جامعه جهانی بهایی با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرده بود که حکومت آنها را برای دفن اجسادشان در این محل زیر فشار قرار داده و به آنها گفته شده که اجساد گورهای دسته‌جمعی از این محل تخلیه شده است.

همان زمان، ۷۹ تن از خانواده‌های اعدامیان سیاسی دهه ۶۰ و کشتار زندانیان سیاسی در تابستان سال ۱۳۶۷ با انتشار نامه‌ای خطاب به شهردار تهران تغییرات در گورستان خاوران را "مغایر حرمت انسانی" خواندند.

آنها با مراجعه به ساختمان شورای شهر و شهرداری تهران این نامه اعتراضی را به ثبت رسمی رساندند. رونوشتی از این نامه به نهاد ریاست جمهوری و وزارت کشور ایران هم ارسال شده بود.

نصب ستون‌هایی تازه در نزدیکی خاوران، گمانه زنی‌ها درباره نصب دوربین مدار بسته به وجود آورده است

خاوران کجاست؟

بنابر روایت شاهدان و خانواده‌ها، حکومت ایران تا پیش از اعدام‌های تابستان ۱۳۶۷، اجساد مخالفان سیاسی خود را در این محل دفن می‌کرد و به آن "لعنت آباد" می‌گفت. سنگ قبرها یا هر گونه علامت و نام این کشته‌شدگان نیز به طور مستمر در دهه‌های گذشته تخریب شده است.

اما بخش دیگر خاوران که هیچ نشانه‌ یا قبری در آن وجود ندارد، گورهای دسته‌جمعی زندانیان سیاسی است که در مرداد و شهریور سال ۱۳۶۷ اعدام شدند.

این گورهای دسته‌جمعی پس از آن شناسایی شد که عده‌ای از خانواده‌‌های اعدامیان سیاسی سال‌های قبل متوجه می‌شوند که در این محل اعضای بدن انسان از زیر خاک بیرون زده است. این خانواده‌ها برای مستندسازی از گورها و اجساد عکس گرفتند و برای چاپ و اطلاع‌رسانی به خارج از کشور ارسال کردند.

این گورهای دسته جمعی مدت کوتاهی پس از آن کشف شد که در مرداد و شهریور ۱۳۶۷ هزاران زندانی سیاسی در ایران با استناد به حکم آیت‌الله خمینی و در دادگاه‌هایی چند دقیقه‌ای و بدون تشریفات قضایی معمول، اعدام شدند.

تعداد دقیق کشته‌شدگان نامعلوم مانده است اما، بنا به برآوردهای سازمان‌های حقوق بشری و سیاسی، به حدود ۵ هزار نفر می‌رسد. از این میان، مشخص نیست چه تعداد از این کشته‌شدگان در خاوران مدفون شده‌اند.

گمان می‌رود اغلب مدفون‌شدگان گورهای دسته‌جمعی خاوران زندانیان سیاسی چپ هستند که در زندان اوین و گوهر دشت اعدام شدند.