مهدی صارمی‌فر، روزنامه‌نگار حوزه دانش و فناوری
ایران سفارش‌دهنده و بهره‌بردار ماهواره «خیام» است
صبح روز سه‌شنبه ۱۸ مرداد ۱۴۰۱ ماهواره «سنجش از دور» خیام، متعلق به جمهوری اسلامی ایران، با موشک سایوز ۱/۲بی از سکوی شماره ۶ مجموعه پرتابی شماره ۳۱ پایگاه فضایی بایکونور قزاقستان به فضا پرتاب شد.
یکی از مسايلی که در غیاب اطلاع‌رسانی دقیق از سوی سازمان فضایی ایران، باعث گمراهی شهروندان شده بود اطلاعات نادرستی بود که در رسانه‌های رسمی و شبکه‌های اجتماعی درباره سازنده ماهواره، زمان ساخت آن و کاربردهایش منتشر می‌شد.
یک همکاری مشترک
سرانجام، انتشار پست سفارت روسیه در تهران در اینستاگرام، مشخص کرد که این ماهواره کاملا ساخت روسیه بوده است و مراحل پرتاب آن هم توسط روسیه انجام شده و جمهوری اسلامی ایران، سفارش‌دهنده و بهره‌بردار آن است.
روزنامه واشنگتن‌پست در گزارشی در سال ۲۰۲۱ و گزارش دیگری یک هفته پیش از ارسال این ماهواره به فضا، این نکته را ذکر کرده بود که ماهواره مذکور از مدل Kanopus-V روسی است که این کشور پیش از این شش نمونه از آن را در مدار قرار داده است.
بررسی رسانه‌های روسی و ایرانی از سال ۱۳۹۴ به بعد نشان می‌دهد که جسته‌وگریخته خبرهای این همکاری از زمان نمایشگاه هوایی MAKS 2015 در رسانه‌ها منتشر شده است. با وجود اینکه ولادیمیر پوتین، در گفتگوی خبری با NBC در خرداد ۱۴۰۰ این موضوع را تکذیب کرده بود اما حتی سازنده‌های ماهواره هم پیش از این در رسانه‌ها مشخص شده بودند.
ماهواره خیام حاصل همکاری مشترک دو موسسه روسی مهم و با سابقه سازنده ماهواره و تجهیزات سنجش از دور است؛ «موسسه پژوهش‌های علمی الکترومکانیک تمام روسی» (VNIIEM) و شرکت NPK Barl.
ماهواره «خیام» از قزاقستان پرتاب شد
«خیام» چه مدل موشکی است؟
در کنفرانس خبری که روز بعد از پرتاب در سازمان فضایی ایران برگزار شد، ماکتی از ماهواره به نمایش درآمد که نشان می‌داد ظاهر ماهواره با مدل ماهواره‌های سنجش از دور Kanopus-V فرق دارد.
براساس آنچه در سازمان فضایی ایران نمایش داده شد و همین‌طور بنابر گزارش‌هایی که پیش از این توسط مدیرعامل و طراح ارشد شرکت Barl به نمایندگان مجلس علیای روسیه در بهمن ۱۳۹۹ ارائه شد، این ماهواره یک نمونه بهبود یافته از مدل Alpha-ES ساخت Barl است که احتمالا روی پلت‌فرم ماهواره نظامی Razbeg متعلق به وزارت دفاع روسیه سوار شده است.
تجهیزات سنجشی و ارتباطی این ماهواره را شرکت Barl ساخته و برای کنترل ماهواره نیز مرکز ویژه‌ای به همین‌منظور در ماهدشت کرج توسط این شرکت ساخته شده و اپراتورهای ایرانی برای کار با آن آموزش دیده‌اند.
این ماهواره از زمستان سال ۱۳۹۹ آماده پرتاب بود اما به دلایل نامعلومی پرتاب تا تابستان ۱۴۰۱ انجام نشد. سرانجام وقتی شرکت بریتانیایی OneWeb قراردادش با Roskosmos، آژانس فضایی روسیه را بعد از تجاوز این کشور به شرق اوکراین و تحریم این آژانس برهم زد، موشکی که قرار بود ۳۶ ماهواره این شرکت ارائه‌دهنده اینترنت ماهواره‌ای را در فضا قرار دهد به ماهواره خیام و ۱۶ ماهواره کوچک دانشگاهی روسی اختصاص پیدا کرد.
دوربین‌های نصب شده روی ماهواره خیام می‌توانند با دقت حدود ۱/۱ متر در هر پیکسل از ارتفاع ۵۰۰ کیلومتری از سطح زمین تصویربرداری کنند. با ترکیب روش‌‌های نرم‌افزاری، دقت تصاویر ماهواره خیام به ۷۳سانتی‌متر در هر پیکسل می‌رسد که قابل رقابت با ماهواره‌های مشابه امارت متحده عربی، عربستان سعودی و اسرائیل است.
با توجه به مختصات دوربین‌های ارائه‌شده توسط شرکت Barl می‌توان مسايل مختلفی در زمینه پایش منابع آبی و بهبود بهره‌وری در کشاورزی، پایش منابع طبیعی و جنگل‌ها، پایش ساخت‌وسازها، استفاده در اکتشافات معدنی و مدیریت مخاطرات طبیعی مانند سیل، زلزله و آتش‌‌سوزی را از جمله کاربردهای ماهواره خیام دانست.
دو تناقض
اما درباره «کاربرد نظامی» ماهواره خیام، مسائل متناقضی از طرف ایرانی و منابع غربی منتشر شده است.
درحالی که منابع جمهوری اسلامی، کاربرد این ماهواره را صرفا «صلح‌آمیز» می‌دانند اما منابع غربی نه تنها آن را یک ماهواره نظامی می‌دانند بلکه حتی می‌گویند که این ماهواره قرار است در چندماه نخست در جنگ اوکراین توسط روسیه به‌کار گرفته شود.
اظهارات یکی از مدیران سازمان فضایی در تلویزیون دولتی ایران مبنی بر اینکه کنترل کامل این ماهواره، چهار ماه دیگر در اختیار این سازمان قرار می‌گیرد، این گمانه را تقویت کرده است.
اما در اینجا ذکر این نکته با اهمیت است که هر تصویری با وضوح یک متر که با فاصله زمانی کم از نقاط استراتژیک کشورهایی که ایران با آنها تخاصم دارد تهیه می‌شود، می‌تواند برای نیروهای نظامی ایران و به‌خصوص نیروی هوافضای سپاه، کاربرد نظامی داشته باشد.
برای مثال در اردیبهشت ۱۴۰۱، نیروی هوافضای سپاه تصویری که گفته است از ماهواره نور-۲ است از فراز پایگاه ناوگان پنجم دریایی ایالات متحده در بحرین منتشر کرد که وضوح تصویر آن تقریبا ۱۰ متر در هر پیکسل بود.
حالا جمهوری اسلامی با استفاده از ماهواره خیام می‌تواند از این پایگاه و مکان‌های مشابه مانند تاسیسات هسته‌ای اسرائیل یا تاسیسات نفتی عربستان تصاویری با دقتی ۱۰۰ برابر بیشتر تهیه کند که نشان‌دهنده تناقض در سخنان این مقام ایرانی می‌تواند تعبیر شود. البته کاربردهای نظامی تصاویر ماهواره خیام، ناقض کاربردهای شهری (Civil) تصاویر آن نیست.
یکی دیگر از سوال‌ها نزد افکار عمومی قیمت این ماهواره است که رئیس سازمان فضایی ایران، در پاسخ به خبرنگاران، آن را رقمی بین ۴۰ تا ۵۰ میلیون دلار اعلام کرد.
حسن سالاریه ذکر نکرد که این رقم شامل هزینه پرتاب با موشک سایوز و همین‌طور تجهیزات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مرکز کنترل و ارتباطی ماهواره هم می‌شود یا نه.
حرکت «خیام»
ماهواره خیام در مدار خورشید آهنگ (Sun-synchronous orbit که زاویه تابش نور خورشید با صفحه مداری آن همیشه ثابت است) با حضیض ۴۹۰ کیلومتر و اوج ۵۲۵ کیلومتر قرار می‌گیرد.
این مدارها از نوع مدار قطبی هستند. یعنی ماهواره در هر دور گردش، یک بار از قطب شمال و جنوب زمین عبور می‌کند.
ماهواره خیام هر روز حدود ساعت ۱۰:۳۰ به بالای ایران می‌رسد. در این فرصت، ایستگاه کنترل زمینی، تصاویر و داده‌های ماهواره را دانلود کرده و فرامین جدید را به آن می‌دهد.
ماهواره دور بعدی را دور زمین می‌زند (حدود ساعت ۱۲ ظهر) مجددا برفراز کشور دیده می‌شود. این اتفاق ۱۲ ساعت بعد، یعنی ساعت ۱۰:۳۰ شب و ۱۲ شب مجددا تکرار می‌شود. بنابراین ماهواره تقریبا هر ۱۲ ساعت دوبار در آسمان ایران ظاهر می‌شود
دیدگاه و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.
توجه داشته باشید کامنت‌هایی که مربوط به موضوع مطلب نباشند، منتشر نخواهند شد!
افزودن دیدگاه جدید