جمعی از دموکراسی‌خواهان آذربایجان، با انتشار بیانیه‌ای به معضلات فعلی جامعه ایران پرداخته و مبانی و پیشنهاداتی برای برون رفت از این وضعیت را ارائه کردند. دموکراسی خواهان آذربایجان با انتشار بیانیه‌ای در ۹ بند، مشکلات و معضلات جامعه ایران را برشمرده و دیدگاه خود درباره چگونگی خروج از این وضعیت را تشریح کردند. این بیانیه تاکنون توسط ۱۶۶ فعال آذربایجانی امضا شده است.

در این بیانیه ۹ مساله مهم ایران امروز بدین شرح اعلام شده است: «مساله خودکامگی و باز تولید آن، مساله زنان، مساله جوامع فرهنگی و ملیت‌ها، شکاف مرکز-پیرامون، بحران زیست‌محیطی، مساله جوانان و شکاف سنّی، بحران‌ اقتصادی وشکاف طبقاتی، تبعیض های دینی و عقیدتی و تنش‌های بین‌المللی.

در این بیانیه تاکید شده است: «ما به‌عنوان جمعی از دموکراسی‌خواهان آذربایجان حل موانع و مشکلات ذیل را برای توسعه همه‌جانبه کشور ضروری می‌دانیم که این راهکارها می بایست بر مبنای موازین بین‌المللی و رعایت اعلامیه‌های‌ جهانی حقوق‌بشر، حقوق‌زبانی، حقوق افراد متعلق به ‌اقلیت‌های ملی، مذهبی و زبانی، میثاق‌های‌ بین‌المللی حقوق مدنی–سیاسی، حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، کنوانسیون‌های‌ رفع هرگونه تبعیض علیه زنان، رفع هرنوع تبعیض نژادی، حقوق کودک، میراث فرهنگی وطبیعی جهان، عدم تبعیض درآموزش و پرورش و حفاظت ازمحیط زیست مصوب سازمان ملل متحد و سازمان یونسکو مورد تدقیق، تدوین و اجرا قرار گیرد.»

در ادامه مسائل مطرح شده با توضیحاتی جزیی‌تر مطرح و راهکارهای پیشنهادی اعلام شده که بدین شرح است:

مساله خودکامگی و باز تولید آن 

لزوم گذار به «دموکراسی»، تضمین حقوق و آزادی‌های فردی و اجتماعی شهروندان، تفکیک و استقلال واقعی قوا، تضمین آزادی بیان و گردش آزاد اطلاعات، تضمین برگزاری انتخابات آزاد، شناسایی حق رفراندم، مشارکت دادن مردم در اداره امور کشور، علنی بودن دادگاه‌ها، تضمین آزادی احزاب، تشکل‌های صنفی و آزادی رسانه‌های عمومی.

مساله زنان

الف: لزوم حل مشکلات زنان از طریق تامین برابری کامل حقوق زن و مرد، رفع کلیه مظاهر ظلم و تبعیض و تحقیر و خشونت علیه آنان و به‌رسمیت شناختن نقش فعال زنان در تحولات اجتماعی و برطرف نمودن موانع فرهنگی-حقوقی مردسالار برای حضور آنان در جایگاه‌های شایسته شغلی و کلان مدیریتی در عرصه‌های اجتماعی، اقتصادی، اداری، سیاسی کشور.

ب: تأکید ویژه در مورد زنانی که در معرض انواع تبعیض‌های درهم‌تنیده (نژادی، زبانی و طبقاتی ) قرار دارند و از تاثیرات مرکب آنها دچار رنج مضاعفی هستند و لزوم اعمال تبعیض مثبت برای رهایی از تضییق و تضییع حقوق اجتماعی-سیاسی، اقتصادی و قانونی آنان.

مساله جوامع فرهنگی و ملّیت‌ها

الف: ایران متعلق به همه ایرانیان است، لذا همه جوامع فرهنگی و ملیت‌های ایرانی باید متساوی‌الحقوق باشند. زبان و فرهنگ هر یک باید مورد حمایت عادلانه و بدون تبعیض قرار گیرد. آموزش زبان مادری و آموزش به‌زبان مادری حق مسلّم همه انسان‌هاست.

ب: لزوم تحول اساسی در ساختار اداری و سیاسی کشور از سیستم متمرکز به سیستم فدرالیسم دموکراتیک باتشکیل ایالت‌های مختلف. این مهم ازطریق تاسیس مجالس ایالتی و نهادهای اداری-سیاسی محلی، رفع کلیه تبعیض های اقتصادی و فرهنگی و مشارکت دادن ملیت‌ها در تصمیم گیری های کلان و اداره کشور قابل تحقق است.

شکاف مرکز-پیرامون

لزوم رفع هرگونه تبعیض از مناطق محروم پیرامونی از طریق اعمال تبعیض مثبت به‌نفع مناطق محروم و ضرورت سرمایه‌گذاری و توسعه زیرساخت‌ها در راستای محرومیت‌زدایی در این مناطق.

بحران زیست‌محیطی 

الف: لزوم احیا و حفاظت محیط‌زیست و ممانعت از تخریب آن، مقابله با آلودگی منابع طبیعی، خشک شدن دریاچه‌ها و تالاب‌ها، فرسایش خاک، کویرزایی، افت آب‌های زیرزمینی و فرونشست دشت‌ها (که علاوه بر عامل جهانی تغییرات اقلیمی) عمدتا ناشی از اجرای سیاست‌های‌ نامتوازن توسعه، رشد بی‌رویه جمعیت و توزیع نامتناسب آن می‌باشد.

ب: با توجه به اینکه مهم‌ترین بحران محیط‌ زیستی ایران بحران آب است که تبعاتی از جمله بروز درگیری بین ساکنان حوزه های مختلف آبی و مهاجرت‌های اقلیمی را درپی دارد، لذا حل آن بایستی در اولویت برنامه‌ریزی‌های کلان کشور قرارگیرد.

مساله جوانان و شکاف سنّی 

ضرورت توجه به جایگاه جوانان در امور اجتماعی، پرهیز از تحمیل هرگونه سیاست‌ مداخله‌ گرایانه برای تحمیل سبک زندگی خاص، تامین امنیت و افزایش امید نسل جوان، اصلاحات بنیادی در نظام آموزشی و تاکید برعدالت آموزشی، تجدیدنظر در نحوه خدمت نظام وظیفه و سرمایه گذاری برای پرورش استعدادهای نسل جوان.

بحران‌ اقتصادی وشکاف طبقاتی 

الف: لزوم تغییرات بنیادین در نظام اقتصاد رانتی و نفتی کشور برای رسیدن به نظام‌ اقتصادی توسعه‌محور با تکیه بر اصول علمی، بهره‌گیری از کلیه ظرفیت‌‌های ملی با ترویج خلاقیت عمومی و ابتکارات کارآفرینان، فراهم نمودن زمینه‌های ثبات اقتصادی از طریق جذب سرمایه‌های خارجی و تقویت سرمایه گذاری داخلی و کاهش بیکاری. 

ب: لزوم تامین عدالت اجتماعی به‌مثابه خواست اکثریت مردم از طریق مبارزه با رانت و فساد اداری و انواع تبعیض در فرصت‌های شغلی و اقتصادی، لزوم جبران کامل اثرات تورم برای قشر آسیب‌پذیر حقوق‌بگیر (کارگران، کارمندان، بازنشستگان) و اتخاذ سیاست‌های محرومیت‌زدایی از حاشیه‌نشینان،مشارکت دادن کارگران واحدهای تولیدی و صنعتی در سهام شرکت‌ها و سود سهام حاصل از آن، توجه ویژه در بودجه بندی حوزه سلامت و تسهیل استفاده عموم از خدمات بهداشتی و درمانی. 

تبعیض‌های دینی و عقیدتی

لزوم تامین برابری پیروان ادیان و مذاهب و فِرَق مختلف، آزادی برگزاری آیین‌ها و مناسک دینی، تفکیک نهاد دین از نهاد حکومت و رفع هرگونه تبعیض در مورد نحله‌های دینی و عقیدتی.

تنش‌های بین‌المللی 

لزوم قرار گرفتن کشور در بستر روابط دوستانه با همسایگان، کشورهای منطقه و جامعه جهانی از طریق تنش‌زدایی در روابط خارجی و کمک به صلح پایدار، تنظیم سیاست خارجی مبتنی بر منافع ملی که متضمن امنیت، رفاه و آزادی است. اجتناب از نظامی‌گری توسعه طلبانه که منجر به اتلاف منابع مالی کشور در مسابقه تسلیحاتی می شود.

در پایان این بیانیه دموکراسی‌ خواهان آذربایجانی با اشاره به اینکه بی‌توجهی به معضلات فوق دلیل اصل گسترش نارضیاتی‌ها و بروز بحران وسیع اجتماعی شده است،‌ تاکید کردند که « نیروهای صدیق و مردمی که می‌توانند در سپهر سیاسی کشور نقشی برعهده گیرند، باید در راستای شناخت مسائل و معضلات فوق قدم برداشته، رویکرد و سیاستگذاری‌های خود را معطوف به ارائه راه حلّ یکایک این مسائل برای پشت سر گذاشتن آن‌ها نمایند.»‌

این بیانیه با این جملات به پایان می‌رسد:«ما به‌عنوان جمعی از دموکراسی‌خواهان آذربایجان، ضمن دعوت از هموطنان عزیز جهت اتحاد حول محورهای فوق، آمادگی خود را برای هرگونه همفکری و همکاری در این موارد بخصوص مسائل اقوام و ملیت‌های ایرانی و مسائل خاص آذربایجان اعلام می‌داریم.»