در این مطلب نگاهی می‌اندازیم به خبرسازترین چهره‌های ورزش ایران در سالی که گذشت؛ ورزشکارانی که شماری از آنان در خارج از دنیای ورزش فعال‌تر بودند.

الناز رکابی؛ دختری که چشم‌ها را خیره کرد

الناز رکابی یکی از شاخص‌ترین چهره‌های ورزش ایران در سال ۱۴۰۱ بود. یکشنبه ۲۴ مهر او بدون پوشاندن موهایش در مسابقات سئول شرکت کرد. ساعاتی پس از این اتفاق اخباری مبنی بر «ربوده شدن» الناز رکابی از سوی ماموران حراست و نیروهای سفارت جمهوری اسلامی ایران در سئول منتشر شد.

تا پیش از بازگشت الناز رکابی به ایران، نام او به تیتر بسیاری از رسانه‌های بین‌المللی تبدیل شد.

یک روز بعد و در حالی که او هنوز در فرودگاه دبی در آستانه بازگشت به ایران بود، در اینستاگرامش متنی منتشر شد که در آن نوشته شده به دلیل «زمان‌بندی نامناسب و فراخوانی غیرقابل پیش‌بینی، برای صعود دیواره» پوشش او «سهوا» دچار مشکل شده است. متنی که گفته می‌شد به اجبار و برخلاف میل این صخره‌نورد ایرانی منتشر شده بود.

خانم رکابی در بازگشت به ایران مقابل دوربین صداوسیمای حکومتی همان حرف‌هار را تکرار کرد. ساعاتی بعد او به دیدار حمید سجادی، وزیر ورزش و جوانان رفت. گفته‌ها و دیداری که به نظر می‌رسید در راستای سیاست‌های جدید جمهوری اسلامی است که از «اعترافات اجباری» به سوی «عذرخواهی اجباری» چرخیده است.

پس از آن الناز رکابی هرگز به اردوی تیم صخره‌نوردی ایران دعوت نشد. پنج شنبه دهم آذر ۱۴۰۱ داود رکابی، برادر الناز رکابی در پستی اینستاگرامی از تخریب شدن خانه باغ خانوادگی‌شان در زنجان توسط نیروهای امنیتی خبر داد.

علی دایی؛ افشاگری، پلمب و ممنوع‌الخروجی

نام علی دایی تا پیش از آغاز اعتراضات سراسری با عناوینی چون «دومین آقای گل جهان در بازی‌های ملی»، «شهریار فوتبال» و «اسطوره فوتبال ایران» پیوند خورده بود. اما یک نام، اوضاع را تغییر داد؛ اسرا پناهی.

اسرا پناهی، دختر دانش‌آموز اردبیلی بود که بیستم مهر ۱۴۰۱ در بیمارستان امام خمینی اردبیل و در میانهٔ اعتراضات سراسری ایران درگذشت. بر اساس یک روایت، مرگ او با «درگیری» نیروهای امنیتی با دانش‌آموزان مدرسهٔ شاهد اردبیل ارتباط داشت. جمهوری اسلامی دست داشتن نیروهایش در جان باختن اسرا پناهی را رد کرد، اما علی دایی اول بار در ۲۱ مهر و سپس روز ۲۸ مهر در اینستاگرامش، به این موضوع اشاره کرد.

علی دایی با اشاره به تناقض‌های سخنان عموی اسرا پناهی در صداوسیمای دولتی ایران و همچنین ادعای رسانه‌های نزدیک به حکومت نوشت: «با توجه به صحبت‌های عموی اسرا پناهی در صدا و سیما که عامل مرگ را بیماری مادرزادی و نارسایی قلب عنوان می‌نماید (اینجانب قبول ندارم) که در بیمارستان فاطمی اردبیل اتفاق افتاده است، پس خودکشی دختر نازنین شهرم صحت ندارد و شما راست نمی‌گویید.»

پس از آن رسانه‌های ایران خبر از توقیف شدن گذرنامه علی دایی دادند. خبرگزاری مهر از توقیف پاسپورت دایی در فرودگاه تهران پس از پیاده شدن از پرواز استانبول - تهران خبرداده بود.

علی دایی همچنین در اعتصابات سه روزه در آذر ۱۴۰۱ با معترضان ایرانی همراه شد و اعلام کرد «رستوران» و «جواهر‌فروشی» او در همراهی با مردم ایران دایر نخواهد بود. پس از آن دادستانی تهران دستور داد هر دو محل پلمب شوند. خبرگزاری دانشجو وابسته به بسیج دانشجویی، دلیل پلمب مغازه علی دایی را «تخلف» نامید.

پنج دی‌ ۱۴۰۱ سازمان‌های امنیتی جمهوری اسلامی دستور بازگرداندن هواپیمای حامل دختر و همسر علی دایی به فرودگاه کیش را دادند. خبری که بازتابی جهانی داشت. علی دایی همان شب به تابناک گفته بود: «همسر و دخترم از فرودگاه امام خمینی کاملا قانونی سوار هواپیما شدند تا به دوبی بروند اما هواپیمای شرکت ماهان را از دوبی برگرداندند و در کیش به زمین نشاندند و دختر و همسر من را از پرواز پیاده کرده‌اند.»

کمتر از یک ماه بعد، علی دایی با دریافت دعوتنامه رسمی از سوی فدراسیون بین‌المللی فوتبال، به مراسم «بهترین‌های سال فوتبال» دعوت شد. ۲۲ اسفند پس از موافقت نهادهای امنیتی، او به همراه همسرش از کشور خارج و در مراسم شرکت کرد.

علی کریمی؛ پا به توپ، این بار در زمین سیاست

علی کریمی سال ۱۴۰۱ وارد فضایی شد که هرچند پیش از این و در سال‌های فوتبال و پسا فوتبالش کمی به آن نزدیک شده، اما هرگز در آن زندگی نکرده بود.

کاپیتان سابق پرسپولیس که سابقه انتخاب به عنوان بهترین بازیکن سال آسیا و حضور در باشگاه بایرن‌مونیخ را داشت، از زمان انتشار خبر کشته شدن مهسا امینی در بازداشتگاه گشت ارشاد، با انتشار مطالبی در صفحات اجتماعی خود به تندی از حکومت انتقاد کرد.

نخستین واکنش آشکار حکومت در قبال علی کریمی چهار مهر ۱۴۰۱ با توقیف و مصادره ویلای او در لواسان ثبت شد. همان زمان گفته شد که علی کریمی از کشور خارج شده است و در امارات متحده عربی اقامت دارد. خبرها در مورد علی کریمی آن قدر عجیب و غریب بود که یک بار برخی از رسانه‌ها از «برنامه ربودن او با همکاری مهران مدیری» خبر دادند.

در آخرین روزهای آبان ۱۴۰۱ علی کریمی در گفت‌وگویی با مکس امینی، کمدین ایرانی از خروج خود از کشور امارات و رسیدن به یک کشور امن‌تر خبر داد.

او طرح ربایش خود از سوی مهران مدیری را تکذیب کرد و آن را «شایعه» خواند اما تایید کرد که بارها خودش و خانواده‌اش از سوی دستگاه‌های امنیتی جمهوری اسلامی مورد آزار قرار گرفته بودند.

علی کریمی پس از خروج از امارات با وجود پرهیز از مصاحبه با رسانه‌ها، همچنان به فعالیت‌هایش در رسانه‌های اجتماعی ادامه داد. بهمن ۱۴۰۱ نام آقای کریمی در گروه مشترک چهره‌های مخالف جمهوری اسلامی با نام «درباره آینده دموکراسی در ایران» در کنار مخالفان سرشناس جمهوری اسلامی مانند رضا پهلوی و حامد اسماعیلیون دیده شد.

از بهمن‌ و با ورود دوباره «مردان تماشاگر» به ورزشگاه‌های ایران، هواداران استقلال و پرسپولیس بارها نام علی کریمی را در ورزشگاه‌ها فریاد زدند. تشویقی که بیشتر جنبه اعتراضی علیه حکومت داشت.

راضیه جانباز؛ خداحافظی از تیم ملی و ممنوع‌‌الخروجی

چهارم مهر ۱۴۰۱ راضیه جانباز از تیم ملی هندبال ایران کناره‌گیری کرد و در اینستاگرامش به آن‌چه «روح بلند خواهرش مهسا امینی» و «شجاعت دختران ایران» می‌‌خواند، ادای احترام کرد.

خانم جانباز با بیش از ۱۳ سال سابقه حضور در تیم ملی هندبال زنان، سابقه کاپیتانی تیم ملی و سه دوره حضور در رقابت‌های قهرمانی آسیا را دارد و یکی از پرافتخارترین دختران هندبالیست ایران محسوب می‌شود. او همچنین اولین زن لژیونر هندبال ایران نیز است.

راضیه جانباز ۲۶ دی ۱۴۰۱ با انتشار تصویری از خود در اینستاگرام در حالی که بدون حجاب مورد نظر حکومت در حال مطالعه بود، نوشت: «نگاه کن. من دیگر خیلی راحت حرفم را می‌زنم. من دیگر منتظر آزادی نمی‌مانم. من آزادانه رفتار می‌کنم. اگر توانستی محدودم کن.»

دقیقا یک ماه بعد شب ۲۶ بهمن خانم جانباز با انتشار تصاویری از حضورش در فرودگاه امام خمینی تهران از ممنوع الخروجی خود خبر داد. عضو سابق تیم ملی هندبال زنان ایران نوشت: «عجیب است که معترض یعنی مجرم.»

وریا غفوری؛ اخراج از استقلال و بازداشت سر تمرین

وریا غفوری تابستان ۱۴۰۱ با تصمیم مصطفی آجرلو، مدیرعامل وقت باشگاه استقلال از این تیم کنار گذاشته شد. به نظر می‌رسید که دلیل این موضوع، واکنش‌های او نسبت به موضوعات اجتماعی و مشکلات اقتصادی مردم بود. غفوری پس از شش سال حضور در استقلال و دو سال بستن بازوبند کاپیتانی، به اجبار از این تیم جدا شد و به فولاد پیوست.

پس از آغاز اعتراضات سراسری در ایران، وریا غفوری نیز در کنار معترضان ایستاد. نتیجه این اقدام، بازداشت او در سوم آذر ۱۴۰۱ و پیش از دومین دیدار تیم ملی ایران در جام جهانی ۲۰۲۲ قطر بود.

وریا غفوری، در حین تمرین با تیم فولاد، توسط نیروهای امنیتی مقابل چشم دو فرزندش بازداشت شد. خبرگزاری «برنا» وابسته به وزارت ورزش و جوانان، دلیل بازداشت این بازیکن شناخته شده فوتبال ایران را، «توهین و تخریب تیم ملی فوتبال» و «تبلیغ علیه نظام» اعلام کرد.

او ظهر روز دیدار تیم‌های ایران و آمریکا در جام جهانی به قید وثیقه آزاد شد، اما در پایان نیم فصل باشگاه فولاد قرارداد وریا غفوری را به صورت یک طرفه فسخ کرد. برخی وب سایت‌های خبری مانند «ورزش سه» از ممنوعیت باشگاه‌های فوتبال ایران از عقد قرارداد با آقای غفوری خبر دادند.

کوثر خشنودی‌کیا؛ تیر به چشم کمان‌دار

کوثر(مهبانو) خشنودی‌کیا، عضو تیم ملی کامپوند زنان ایران چهارم بهمن ۱۴۰۱ با انتشار ویدیویی خبر داد که در اعتراضات اخیر ایران هدف تیراندازی مستقیم نیروهای امنیتی قرار گرفته و چشم چپ خود را از دست داده است.

عضو ۲۷ ساله تیم ملی تیروکمان زنان ایران در تازه ترین پست اینستاگرامی خود نوشته بود: «حالم خوبه و به ادامه بهتر زندگی فکر می‌کنم. حس داشتن تکیه‌گاهی به وسعت ایران بی‌نظیره.»

او با لبخندی بر لب، بدون آن‌که روحیه‌اش را بابت زخمی که تا ابد بر چشم خود خواهد داشت، گفته بود: «پشیمان نیستم.»

خانم خشنودی‌کیا عضو ۲۷ ساله تیم ملی تیروکمان ایران پیش از این به دو مقام نایب قهرمانی و یک مقام سومی آسیا دست یافته بود. او روایت کرده است که در جریان اعتراضات سراسری همراه با پدرش به خیابان رفته بودند و هر دو هدف تیراندازی قرار گرفتند. پدرش از ناحیه دست و خودش از ناحیه چشم مجروح شدند.

محمد احمدزاده؛ قربانی شادی نکردن برای گل

تیم ملی فوتبال ساحلی ایران پانزدهم آبان پس از شکست دادن تیم‌های پاراگوئه، آمریکا، ژاپن، امارات و برزیل، قهرمان رقابت‌های جام بین‌قاره‌ای شد. در جریان تمامی این مسابقات، بازیکنان تیم فوتبال ساحلی ایران از همخوانی سرود ملی و شادی پس از گل پرهیز کردند و در زمان اهدای جام قهرمانی، جشن نگرفتند.

رفتار بازیکنان بازتابی گسترده، واکنشی مثبت در جامعه ایران و تهدیدهایی آشکار از سوی فدراسیون فوتبال و رسانه‌های حکومتی داشت. فدراسیون فوتبال یک روز پس از قهرمانی با صدور بیانیه‌ای از برخورد قاطع با بازیکنان خاطی خبر داد، وزارت ورزش علیه بازیکنان این تیم موضع‌گیری کرد و خبرگزاری فارس، نزدیک به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نوشت: «قاسم سلیمانی‌ها کشته نشدند تا حرمت پرچم و سرود ایران حفظ نشود.»

پس از بازگشت این تیم، برخی بازیکنان تیم ملی فوتبال ساحلی از اردو حذف شدند. محمد احمدزاده، کاپیتان تیم ملی فوتبال ساحلی که سابقه ۱۳ سال بازی در تیم ملی فوتبال ساحلی ایران را داشت از شاخص‌ترین این بازیکنان بود.

احمدزاده هجدهم اسفند ۱۴۰۱ در اینستاگرامش نوشت: «بعد از قهرمانی در جام بین‌قاره‌ای، به خاطر بستن بازبند مشکی و خوشحالی‌نکردن بعد از زدن گل در بازی فینال که فقط برای احساس همدردی با مردم کشورم در این روزهای سخت بود، تنها بازیکنی شدم که دیگر در تیم ملی جایی نداشتم. تیمی که تمام جوانیم را به پایش گذاشتم و هیچ زمانی برایش کم‌فروشی نکردم. البته خوشحالم که بهترین انتخاب را کردم و در کنار مردمم ایستادم.»

کاپیتان تیم ملی فوتبال ساحلی که دو بار به عنوان بهترین بازیکن رقابت‌های جهانی و یک بار به عنوان بازیکن منتخب جهان انتخاب شده بود همچنین دلیل دیگر حذف شدنش را «حمایت از علی کریمی» دانست.

سارا خادم الشریعه؛ شطرنج بدون حجاب اجباری

سارا سادات خادم‌الشریعه، ۲۵ ساله، که با نام مختصر «سارا خادم» در ایران و جهان شناخته می‌شود، پنجم دی ۱۴۰۱ در مسابقات جهانی شطرنج سریع در آلماتی، قزاقستان، بدون روسری حاضر شد. او پس از پایان رقابت‌ها گفت دیگر به ایران برنمی‌گردد.

خانم خادم الشریعه بهمن به بی‌بی‌سی گفت که پیش از اجرایی کردن تصمیم خود مبنی بر حضور بدون حجاب در مسابقات جهانی، تصور می‌کرده که همه چیز در ایران به یک تذکر جدی خلاصه خواهد شد، اما مطلع شده است که حکم دستگیری او در فرودگاه بین‌المللی تهران آماده شده بود.

سارا خادم‌الشریعه پس از نقل مکان به اسپانیا برای زندگی در این کشور، با پدرو سانچر، نخست وزیر این کشور، دیدار کرد. پدرو سانچز در توییتی نوشت: «امروز از زنی که برایم الهام بخش است خیلی چیزها یاد گرفتم.»

سارا خادم در مصاحبه خود گفته بود که «فرآیندی تدریجی» موجب شد که تصمیم بگیرد در مسابقات ماه دسامبر قزاقستان، بدون روسری حاضر شود. او ادعا کرد در مقایسه با آن‌چه «از خودگذشتگی زنان و دختران در خیابان‌های ایران» دانسته، این حداقل کاری بوده که او می‌توانسته انجام دهد.

مهدی طارمی؛ موفق در زمین، جنجالی در خارج از زمین فوتبال

مهاجم ایرانی تیم فوتبال پورتو، در کنار درخشش‌هایش در زمین فوتبال به دلیل کنش‌ها یا عدم واکنش‌هایش در زمینه سیاست یا مدیریت فوتبال ایران مورد توجه بود.

مهدی طارمی از مخالفان شناخته شده دراگان اسکوچیچ و یکی از بازیکنانی بود که گفته می‌شد، خواهان کنار رفتن سرمربی کروات و بازگشت کارلوس کی‌روش به فوتبال ایران بودند. خبرگزاری تابناک از مهدی طارمی به عنوان یکی از بازیکنانی نام برده بود که استوری‌های حمایتی از مهدی تاج پیش از انتخابات ریاست فدراسیون فوتبال را در اختیار بازیکنان تیم ملی قرار داد.

طبق ادعای خبرگزاری «آنا» مهدی طارمی به همراه علیرضا جهانبخش دیگر بازیکن تیم ملی ایران خرداد سال ۱۴۰۱ در دفتر ریاست جمهوری حاضر شده و برای موضوعاتی مانند کنار گذاشتن دراگان اسکوچیچ، بازگشت کارلوس کی‌روش و دریافت پاداش صعود به جام جهانی با محمد مخبر، معاون اول رئیس جمهوری دیدار کرده بودند.

او در جام جهانی فوتبال، تنها بازیکن درخشان ایران بود. مهدی طارمی موفق شد در روز شکست سنگین ۶ بر ۲ مقابل انگلیس، هر دو گل تیم ایران را بزند. او با همین دو گل، بهترین گل‌زن ایران در ادوار جام جهانی شد. طارمی در باشگاه‌اش نیز عملکرد درخشانی داشت و در رقابت‌های این فصل لیگ قهرمانان اروپا با زدن ۵ گل بالاتر از لیونل مسی و در کنار رابرت لواندوفسکی قرار گرفت.

سکوت مهدی طارمی در قبال سرکوب اعتراضات سراسری اما بارها مورد انتقاد بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی قرار گرفت.

او در کنفرانس خبری پیش از دیدار ایران و ولز در پاسخ به سوال خبرنگاران که از او در مورد معترضین در ایران و رفتار خشونت‌آمیز نیروهای امنیتی سوال کرده بودند گفته بود: «ما اینجا آمدیم تا فقط فوتبال بازی کنیم، نه چیز دیگری.»

او همچنین این دست سوالات را «سیاست‌زده» خواند و به خبرنگاران گفت که چرا از او در مورد جنگ در افغانستان و حضور نیروهای آمریکایی در عراق سوال نمی‌کنند.

علیرضا دبیر؛ همراه با حکومت

علیرضا دبیر از چهره‌های اصولگرا و نزدیک به محمدباقر قالیباف رئیس کنونی مجلس شورای اسلامی است. درگیری میان او با وزارت ورزش و جوانان از بهار سال ۱۴۰۱ و زمانی آغاز شد که مجلس شورای اسلامی به ریاست آقای قالیباف، بودجه ۷۰ میلیارد تومانی جداگانه‌ای برای ریاست او در نظر گرفت. وزارت ورزش و جوانان، این تخصیص بودجه را خلاف مقررات مالی وزارت ورزش و اجحاف در حق سایر فدراسیون‌ها می‌دانست.

او همچنین از معدود چهره‌های ورزشی بود که تمام قد از حکومت ایران دفاع کرد و مقابل معترضان ایرانی ایستاد.

اظهارنظر رئیس کنونی فدراسیون کشتی درباره رسول خادم رئیس سابق این فدراسیون و یکی از چهره‌های همسو با معترضان ایران نیز از دیگر مواردی بود که واکنش برانگیز شد. دبیر گفته بود به رسول خادم به عنوان «پیشکسوت کشتی» احترام می‌‌گذارد اما تفکرات رسول خادم را در حوزه‌های «فرهنگ»، «هنر»، «معرفت» و «سیاست» قبول ندارد.

رسول خادم پس از استعفا از ریاست فدراسیون کشتی طی پنج سال اخیر، زندگی خود را وقف کمک‌رسانی به سیل‌زده‌ها، زلزله‌زده‌ها و مناطق محروم کرده بود. او همچنین در جریان اعتراضات سراسری بارها از رفتار خشونت آمیز در برابر معترضان ایرانی انتقاد کرد.

در آخرین روزهای اسفند ۱۴۰۱ علیرضا دبیر به صورت رسمی هرگونه اظهارنظر کشتی‌گیران در مورد مسائل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی را ممنوع کرد.