انتخابات دوره یازدهم ریاست جمهوری در ایران در 24 خرداد 1392 شمسی در حالی برگزار شد که حکومت ایران با وضعیت نابسامان اقتصادی، اجتماعی در داخل و با انزوای شدید در سطح جامعه بین المللی دست و پنجه نرم می کند و طرفداران علی خامنه ای رهبر حکومت ایران برای فرار از مسئولیت، اصلاح طلبان و طرفداران دولت را در ایجاد وضعیت نابسامان موجود در کشور مقصر می دانند و نوک پیکان حملات خود را متوجه این دو گروه کرده اند. در صورتی که به عقیده کارشناسان سیاست ایدئولوژی محور مبتنی بر عدم سازش و انعطاف ناپذیر علی خامنه ای و اطرافیانش با جامعه جهانی و فساد اقتصادی آنان نقش عمده ای در ایجاد وضعیت موجود داشته است.

فاکنورهای اجتماعی و سیاسی بسیاری در پیروزی حسن روحانی نامزد اعتدال گرای حکومت ایران در انتخابات ریاست جمهوری نقش داشته اند که برخی از این عوامل به اقدامات قبل از انتخابات بر می گردد و برخی هم به عملکرد مجریان انتخاباتی حکومت ایران در زمان برگزاری انتخابات مربوط می شود که در مطالب پایین به اهم آنان اشاره می شود.

 

مهندسی انتخابات ریاست جمهوری توسط شورای نگهبان با همفکری و نظر سپاه پاسداران و وزارت اطلاعات در مورد احراز صلاحیت نامزدها جنبه عملی به خود گرفت. بنا به گزارش خبرگزاری های وابسته به دولت ایران حدود 686 نفر برای انتخاب شدن به پست ریاست جمهوری نامزد شده بودند که صلاحیت تنها 8 نفر از آنان تایید شد. نامزد طرفدار دولت اسفندیار رحیم مشایی و رئیس جمهور سابق ایران و یار نزدیک علی خامنه ای، اکبر هاشمی رفسنجانی هم جز آنهایی بودند که شورای نگهبان حق انتخاب شدن را از آنان برای تصدی پست ریاست جمهوری گرفت.

رد صلاحیت هاشمی رفسنجانی که با اعمال فشار وزارت اطلاعات و سپاه پاسداران بر شورای نگهبان انجام گرفت، از دلایلی بود که راه را برای پیروزی حسن روحانی هموار ساخت. طبق نظر سنجی که سازمان بسیج انجام داده بود و توسط وزیر اطلاعات و فرمانده سپاه به شورای نگهبان ارائه شده بود رفسنجانی با کسب بیش از 75 درصد آرا در دوره اول رئیس جمهور می شد که ترس از محبوبیت رفسنجانی در بین مردم  در برابر خامنه ای باعث حدف وی از لیست نامزدها گردید. رد صلاحیت هاشمی رفسنجانی از عواملی بود که باعث شد رای اکثر طرفداران رفسنجانی به نامزد نزدیک و مورد حمایت او حسن روحانی برود و وی را بر کرسی ریاست جمهوری بنشاند.

 

کناره گیری محمدرضا عارف به نفع حسن روحانی از اقداماتی بود که در ریخته شدن آرا طرفداران اصلاح طلبی به نفع حسن روحانی به صندوق ها نقش مهمی را بازی کرد و این ائتلاف به نفع اعتدال گرایان و اصلاح طلبان و به ضرر اصول گرایان تمام شد. گر چه بسیاری از سایت های وابسته به سپاه پاسداران و اصول گرایان این مسئله را تکذیب کردند که باعث شکاف در بین طرفداران این دو نامزد بشوند ولی در کل نتوانستند از تاثیر مثبت این ائتلاف بر پیروزی حسن روحانی بکاهند.

نامزد های مورد حمایت اصول گرایان هم در صحنه ماندند و در برابر جناح مقابل شکست خوردند و تلاش های عوامل سپاه پاسداران هم برای کناره گیری برخی نامزدهای اصول گرا به نفع دیگری و تشکیل ائتلاف بین نامزدهای مورد حمایت آنان به نتیجه ای نرسید.

 

 حمایت ناخواسته علی خامنه ای از روحانی

حسن روحانی بیش حدود 15 سال نماینده علی خامنه ای در شورای امنیت ملی بوده است. معترضین به نتایج انتخابات 1388 را فتنه گر نامیده و در حصر خانگی میرحسین موسوی و مهدی کروبی در شورای امنیت ملی با علی خامنه ای همصدا بوده است. با اینکه حسن روحانی کاندیدای مورد نظر اصلاح طلبان بوده ولی علی خامنه ای 1 روز مانده به انتخابات موضع خود را تغییر داد رای به هر نامزدی را رای به مشروعیت حکومت قلمداد کرد. خامنه ای در سخنرانی روز 22 خرداد 1392 گفته بود : "ممكن است بعضی به دلیلی نخواهند از نظام اسلامی حمایت كنند اما از كشورشان كه می‌خواهند حمایت كنند؛ همه باید بیایند. این حضور عمومی، از هر چیز دیگر برای کشور مهمتر است و به همین علت حتی کسانی که فقط دلبسته به ایران هستند، باید در انتخابات حضور یابند".

خامنه ای در روز انتخابات گفت: مسئولان قرائت آراء بدانند که رای مردم «حق الناس» است.

علی اکبر ولایتی مشاور عالی رهبر حکومت ایران چند ماه قبل در مورد ائتلافی که با محمدباقر قالیباف و غلامعلی حداد عادل به نام ائتلاف برای پیشرفت تشکیل داده بود گفته بود که نامزد نهایی این ائتلاف با نظر رهبری مشخص می شود. اما عملکرد این ائتلاف در روند انتخابات نشان داد که ظاهرا این ائتلاف وفق مراد خامنه ای نبوده و او نخواسته این ائتلاف شکل بگیرد و در نهایت ائتلاف برای پیشرفت شکست خورد.

 

حوادث سال 88 در ایران به چالش امنیتی بزرگ علیه حکومت ایران تبدیل شد و اعتبار بین المللی حکومت ایران را بشدت خدشه دار کرد و سرکوب جنبش اعتراضی توسط سپاه و وزارت اطلاعات باعث افزایش شدت نارضایتی عمومی از حکومت گردید. مردم سپاه و خامنه ای را مسئول این امر دانستند. مقامات نظامی و امنتیتی ایران بارها نگرانی خود را از وقوع حوادثی مانند حوادث سال 88 اعلام کرده بودند و خواستند با عدم دخالت در شمارش آرا انتخابات را در فضایی آرام برگزار نمایند. زیرا حاکمیت با وجود بحران های شدید داخلی و بین المللی توان مقابله با جنبش هایی مانند جنبش سال 88 را نداشت و این مسئله برای حاکمیت هزینه بر بود. با اینکه سپاه و وزارت اطلاعات محدودیت هایی را در زمان تبلیغات و روزهای قبل از برگزاری انتخابات برای طرفداران نامزدهای اصلاح طلب اعمال کردند و هواداران آنان را مورد آزار و اذیت قرار دادند ولی نتوانستند نتیجه انتخابات را به نفع نامزد مورد حمایت خود تغییر دهند.

پیروزی روحانی شکستی پیش‌بینی نشده و نا‌خواسته را برای اصول‌گرایان که رهبر را پشتیبان خود می دانستند، به ارمغان آورد. زیرا این جناح به مهندسی انتخابات توسط سپاه پاسداران در حین شمارش آرا و اعلام نتیجه انتخابات امیدوار بودند، ولی ترس از بروز اعتراضات مردمی یکی از دلایلی بود که مانع ار مهندسی آرا شد.

 

یکی از گمانه زنی هایی که پیش از ۲۴ خرداد در سطح برخی محافل سیاسی وجود داشت آن بود که اختلاف محمود احمدی نژاد و نهادهای منسوب به رهبری، ممکن است باعث شود که دولت دهم جلوی تخلف در انتخابات را بگیرد و نتیجه انتخابات نشان داد به نظر می‌رسد دولت احمدی نژاد تمام تلاش خود را کرده است این بار نه به خواست رهبر بلکه به خواست مردم، در شمارش آرا گام بردارد. ولی عدم تبعیت کارکنان دولت، نظامیان و ماموران امنیتی از وی در اواخر دوره ریاست جمهوری احتمال این مسئله را کمتر می کند. اجرای صحیح انتخابات توسط دولت احمدی نژاد باز هم یکی از دلایلی می تواند باشد که راه را برای پیروزی روحانی هموار کرد. سپاه و عوامل اطلاعاتی به خاطر ترس از افشا گری های احمدی نژاد در این باره محتاطانه عمل کردند و برای دستکاری آرا به نفع نامزد مورد حمایت خود وارد عمل نشدند.

 

با روی کار آمدن محمود احمدی نژاد گام هایی غیر عقلانی و غیرکارشناسی در مدیریت کشور بکار گرفته شد. احمدی نژاد دست سپاهیان و عوامل اطلاعاتی را در چپاول منابع کشور باز گذاشت. این مسئله از طرفی برای تحکیم پایه های قدرت خود بود و از طرفی دیگر برای اثبات وفاداری خود به علی خامنه ای رهبر حکومت ایران بود که به نظامیان بخصوص فرماندهان سپاه و بسیجیان اهمیت ویژه ای قائل می شد. رشد اقتصادی کشور که متکی به درآمد حاصل از فروش نفت است با گذشت زمان رو به افول نهاد و در سال آخر دوره ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد رشد اقتصادی کشور منفی شد.

با استناد به آمار رسمی دولتی کل فروش نفت ایران در طول 8 سال ریاست جمهوری احمدی نژاد بیش از 630 میلیارد دلار بوده که خیلی بیشتر از درآمدی است که از زمان استخراج نفت تا دوره احمدی نژاد حاصل شده است. با این درآمد کلان فقر، بیکاری، تورم در جامعه در طول 8 سال دولت احمدی نژاد بیداد کرده است و در حال حاضر هم اکثریت مردم جامعه در زیر خط فقر زندگی می کنند.

نابسامانی های اقتصادی و اجتماعی بوجود آمده در دوران احمدی نژاد که سپاه پاسداران، بیت رهبری، مجلس شورای اسلامی و ارگان های امنیتی در بوجود آوردن این شرایط سهم بسزایی دارند باعث طرد تفکر افراطی اصول گرایی متکی بر احکام و تعالیم اسلام سنتی از طرف آحاد جامعه گردید.

بی عدالتی ، اختناق، خفقان سیاسی، فشار بر مخالفین حکومت، دخالت در زندگی خصوصی افراد، اعمال محدودیت های شدید بر آزادی های اجتماعی شهروندان، سرکوب گروه های قومی و اقلیت های مذهبی در دوره احمدی نژاد که همه این موارد در چهارچوب اصول گرایی انجام می پذیرفت، باعث شد مردم به اصول گرایی نه بگویند و برای خروج از وضعیت موجود دنبال نامزدی بروند که به حق و حقوق آنان احترام قائل می شود و آن را جز شعار اصلی انتخاباتی خود برگزیده است.

در پی اعلام نتایج انتخاباتی تعدادی از اصول گرایان به شکست خود در مقابل اصلاح طلبی اعتراف کردند. سجاد صفار هرندی٬ فرزند محمدحسین صفار هرندی٬ مشاور فرهنگی فرمانده سپاه، محسن رضایی، مسعود ده نمکی، حسن قدیانی و... جز اعتراف کنندگان می باشند. ولی سپاه پاسداران و ستاد کل نیروهای مسلح  و بسیج با بیانیه ای که صادر کرده اند سعی در مصادره مشارکت مردمی این انتخابات به نفع حکومت هستند ولی در صورتی که مشارکت مردم در این انتخابات به معنی نفی تفکر افراطی حاکم بر سیستم حکومتی ایران بود. مشارکت مردمی تنازع برای بقا به شکل مدنی برای خروج از وضعیت بحرانی موجود بود که مردم فکر می کردند حسن روحانی نامزد مورد حمایت اعتدالیون و اصلاح طلبان در صورت پیروزی می تواند مشکلات معیشتی آنان را حل کند و مدینه فاضله ای برای آنان درست کند.

 

برنامه هسته ای ایران بیش از چند دهه است که هزینه هنگفتی را برای مردم ایران تحمیل کرده است و تا حالا هم هیچ نتیجه ای نداشته است. بیشتر مردم ایران این برنامه را یکی از عوامل اصلی فقر، بیکاری و مشکلات معیشتی در کشور می دانند. عدم سازش دولت ایران با جامعه بین الملل در این زمینه باعث اعمال تحریم هایی از طرف کشورهای غربی بر فروش نفت خام، مبادلات بانکی و ... شده که بیشترین تاثیر منفی را بر زندگی شهروندان عادی داشته است. 8 سال تلاش اصول گرایان جز ایجاد تنش با جامعه بین الملل برای حل بحران هسته ای ثمره ای نداشته است. مردم فکر می کنند حسن روحانی بتواند مانند گذشته تنش با جامعه بین الملل را کاهش دهد و باعث رفع تدریجی تحریم ها شود. این مسئله یکی از دلایل پیروزی روحانی و شکست اصول گرایان بود.

 

در بین نامزدهای انتخاباتی نامزدهای اصول گرا به جز محسن رضایی قومیت های ساکن ایران را تهدیدی برای امنیت ملی می دانستند و به خاطر همین در مقابل مطالبات قومی سکوت کرده و یا مواضعی بر علیه حقوق ملی و فرهنگی قومیت ها به خود گرفته بودند. در حالی که حسن روحانی در شعارهای انتخاباتی خود بر اجرای اصل 15 و 19 قانون اساسی تاکید کرده بود. این مسئله نیز به نوبه خود در پیروزی این نامزد اعتدال گرا دخیل بوده است. زیرا قوم های غیر فارس بیش از 60 درصد ایران را تشکیل می دهند و تا حالا از تمامی حقوق های فرهنگی و ملی محروم بوده اند و تبعیضات اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی از طرف حکومت مرکزی بر آنان اعمال شده است و مطالبات خود را پیگیری می کنند.

 

 

با توجه به مطالب بالا می توان نتیجه گرفت عوامل مختلفی در پیروزی حسن روحانی دخیل بودند که طرد تفکر افراطی اصول گرایی از طرف مردم  برای خروج از بحران ها و مشکلاتی که اصول گرایان در طول این 8 سال دوره ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد نصیب آنان کرده اند، از مهمترین این عوامل بود که پل های عبور را برای احراز پست ریاست جمهوری حسن روحانی باز کرد. با این وضعیت فلاکت بار اقتصادی که دولت احمدی نژاد، سپاه پاسداران، بیت رهبری و ارگان های نظامی و امنیتی در کشور بوجود آورده بعید به نظر می رسد، دولت حسن روحانی بتواند از عهده این همه مشکلات و نابسامانی ها در جامعه بر آید و احتمال اینکه نتواند به وعده های انتخاباتی خود جامه عمل بپوشاند زیاد است.