نقض گسترده حقوق بشر از سوى حكومت جمهورى اسلامى در ابعادى وسيع در آذربایجان همچنان ادامه دارد. اگر یک فعال هویت طلب، نويسنده، شاعر، دانشجو و يا خبرنگارى با وثيقه هاى سنگين مالى و پس از ماه ها و سالها حبس و فشار و شكنجه آزاد می شود و همزمان با آن نيز برگه احضاريه به دادگاه را تحويلش مى دهند، فعال دیگری بجای آن بازداشت می شود. زبان تورکی همچنان قدغن است و میلیونها آذربایجانی از حق تحصیل بزبان مادری خویش محروم هستند. دانشگاههای کشور هم چنان و به روال هشتاد سال اخير از ایجاد کرسی زبان تورکی خودداری می کنند. رویکرد امنیتی به مسئله آذربایجان به یک سیاست کلی تبدیل شده است. حکومت ابائی از سرکوب و اعمال خشونت ندارد. در چنین شرایطی موثرترین، کم هزینه ترین و واقع بینانه ترین روش مبارزه، دفاع از حقوق شهروندی، ملی و انسانی تورکهای ایران و افشاگری سیاستهای تبعیض نژادی و زبانی جمهوری اسلامی در سطح ملی و بین المللی و تبدیل مسئله نقض حقوق بشر در آذربایجان به مسئله ای بین المللی است.

 باراک اوباما رئیس جمهور منتخب ایالات متحده امریکا در کمپین تبلیغاتی خویش اعلام نموده است که به مسئله نقض حقوق بشر در ایران و به ویژه سرکوب گسترده فعالین هویت طلب آذربایجانی حساس بوده و از مبارزات بشر دوستانه آنها حمایت خواهد نمود. باراک اوباما در حالی این حرفها را برزبان رانده است که خود به عنوان یک سیاهپوست طعم تلخ تبعیض را از نزدیک حس کرده است. باراک اوباما و معاونش هر دو فارغ التحصیل رشته حقوق بوده و مستعد درک شرایط سیاسی اجتماعی و فرهنگی آذربایجان و سایر مناطق غیرفارس ایران می باشند. به نظر می رسد با انتخاب باراک اوباما شرایط برای همه مبارزان و روشنفکران قومیتهای مختلف ایران جهت طرح گسترده مسئله ملی-قومی در ایران و تلاش برای برچیده شدن مظاهر تبعیض نژادی و زبانی در ایران چند ملیتی مساعدتر از گذشته است. در این بین فعالین آذربایجانی بعلت وزن گسترده اجتماعی و سیاسی خویش و ماهيت مردمى و دمكراتيك مبارز شان بيش از سایر ملل غیرفارس توان بسیج ملی و بین المللی را دارا هستند.

 در شرایطی که فعالین داخل کشور بصورت گسترده تحت فشار و سرکوب قرار دارند، فعالین خارج از کشور بایستی با درکی واقع بینانه از شرایط موجود داخل کشور و بدور از رویاهای دور و دراز و مبارزات خیالی با پیوستن به سازمانهای مدافع حقوق بشر نسبت به طرح مسئله نقض حقوق بشر در آذربایجان در بعد بین المللی همت بخرج دهند. خواسته فعالین داخل کشور دوری گزیدن آذربایجانیان مقیم خارج از اختلافات گروهی و تشکیلاتی و اتحاد گسترده و همکاری مشترک در مسئله حقوق بشر در آذربایجان می باشد. رسمیت دادن بزبان تورکی در ایران بایستی در راس مطالبات همه گروهها قرار گیرد. مطالبه آزادى زبان مادری بعنوان یک حق شناخته شده بین المللی ضمن کاهش هزینه مبارزه بیشترین پتانسیل برای به روز نگهداشتن مسئله نقض حقوق بشر در آذربایجان را نیز داراست. طرح آرزوهای دور و دراز و استهلاک انرژی پیرامون این ادعاها دربین گروههای خارج از کشور باعث کاهش توان تاثیرگذاری بین المللی حرکت ملی آذربایجان گردیده است. آنچه برهمگان واضح و آشکار است، فعالین حرکت ملی آذربایجان در داخل کشور فارغ از اینکه به کدام طیف نزدیک و یا دور می باشند با کنار گذاشتن اختلافات در راه برسمیت شناخته شدن زبان تورکی در ایران مبارزه گسترده ای را آغاز کرده اند و هزینه بسیاری را نیز در این راه متحمل می شوند. بجز تعدادی معلوم الحال که دائما در حال شانتاژگری می باشند قاطبه فعالین شناخته شده ضمن احترام به همدیگر و با حفظ اختلاف دیدگاهها و سلیقه ها دوشادوش هم مبارزه می کنند. شرکت طیف های مختلف حرکت در مراسم ترحيم مرحوم غلامرضا امانی خود دلیل آشکاری بر این مدعاست.

 پیام نانوشته فعالین داخل کشور به خارج نشیان درک این واقعیت است که در شرایط موجود بین المللی و شرایط داخلی کشور، مبارزات حقوق بشری کلیدی ترین روش مبارزه بوده و بایستی در راس برنامه همه گروههای سیاسی حرکت ملی آذربایجان قرار گیرد. هر فعال آذربایجانی که در داخل کشور بازداشت می شود بایستی مورد حمایت همه جانبه همگان قرار گیرد. دفاع از حقوق بشر در دایره تنگ منافع گروهی و حزبی نمی تواند قرار گیرد. همه برای آذربایجان و رفع هر گونه تبعیض مبارزه می کنیم. اختلاف سلیقه ها كاملا طبیعی است، بشرط اینکه منافع ملی آذربایجان را در راس منافع دیده و جای دوستان و دشمنان آذربایجان را اشتباه نکنیم.

 آزادی فعالینی که در ماههای گذشته بازداشت شده بودند و همچنین فعالینی که اخیرا آزاد گردیده اند روحیه ی جدیدی به مبارزین داده است. دیگر زندان برای فعالین آذربایجانی به مسئله ای عادی تبدیل شده است. پیش بینی می کنیم که در روزها و ماههای اخیر حرکت ملی آذربایجان و در راس آن جنبش دانشجوئی آذربایجان با روحیه ای جدید به میدان مبارزه قدم بگذارد. هر فعال آذربایجانی بایستی همزمان به یک فعال جدی حقوق بشر نیز تبدیل شود. حمایت معنوی و حتی مادی از بازداشت شدگان وظیفه هر آذربایجانی با وجدان و با شرف است. بایستی فعالان خارج کشور با پیوستن به سازمانهای مدافع حقوق بشر آذربایجانی موثرترين سازمانهای دفاع از حقوق بشر در دنیا را ترتیب دهند. بایستی دنیا بداند که در ایران در حق تورك ها چه می گذرد، که میلیونها انسان در این کشور از ابتدائی ترین حقوق خویش محروم هستند، که آذربایجان در راه برسمیت شناخته شدن زبان تورکی در ایران آماده پرداخت هزینه است و به حمایت انسانهای آزاده جهان نیاز دارد.

 مبارزات حقوق بشری كليدى ترين نقشه راه پيروزى ملی در آذربایجان است. با چشم پوشیدن به این فاکتور اساسی و غرق شدن در منازعات گروهی وخیال پردازیهای موهوم و پرداختن به حداكثر هاى آرمانگرايانه و در حال حاضر غير قابل دسترسى راه به جائی نخواهیم برد. فضاى انتخاباتى پيش رو، كه در آن رژيم خواهد كوشيد براى حفظ آبرويش هم كه شده، كمى از فشار ها بكاهد، فرصت خوبى براى بيان مطالبات ماست. بايد در سطح داخلى و بين المللى به افشاگرى همه جانبه پرداخت و طبيعى ترين و ابتدايى ترين حق هر انسان امروزين را كه تحصيل به زبان مادرى است با تاكيد هر چه بيشتر خواستار شد.

 احسان تبریزلی