رفتن به محتوای اصلی

در جدال با میانمایگی
15.04.2008 - 17:47

پاره ی ِ نخست: بیرون بودن ِ چپ ِ ایرانی از بوم ِ تاریخ ِ ایرانزمین، به هر دو پا

***

"نه سپاس و آزرم ِ نان و نمک بدارند و نه مهری به میهن ِ خویش در دل پرورند" زند بهمن یسن

*

فروغ می گفت، همه ی ِ راه ها به میانه ختم می شوند، امری که در نهایت، به ویژه از روزن ِ فلسفه ی ِ ایرانشهری، یعنی همان چیزی که در ناخوداگاه ِ آن زن می تپید و او را به بیان ِ چنین گزاره ای وامی داشت، نمی توان در آن شکی اندرانگاشت. مشکل اما هنگامی رخ می نماید که میانه را کوتوله ها از آن ِ خود کرده باشند. انقلاب ِ شکوهمند ِ رفقا و همزادان ِ سیاه چرده شان، چیزی نبود و نیست جز همان زورگیر کردن ِ میانه به میانجی ِ کوتولگان و هر چه از عمر ِ آن نکبت ِ چهارگوش، راه-راه، و سرخ و سیاه می گذرد، بر "بلندای ِ کوتولگی" نیز افزوده می شود.

ایرانزمین، بر خود، البته چنین جدل و جدال ها بسیار دیده است، دیر پا ترین ِ آن ها، «جدال با وارونگی» ست، جدالی که چهارده سده ای از عمر ِ آن می گذرد و هر روز، به پایان ِ از پیش تعیین شده اش نزدیک تر می شود: برچیدن ِ وارونگی و جایگزین کردن ِ آن با راستی. همان چیزی که نام ِ آن را «بازگشت ِ بزرگ» گذارده اند و هر روز بر شمار ِ نمایندگان اش افزوده می شود.

دوپارگی ِ تمدنی ِ ایرانزمین امری نیست که با دعا و صلوات ِ روشنفکران ِ دوازده امامی و به کوچه ی ِ علی چپ زدن های ِ چپ های ِ میهنی و تخلیه ی ِ تمدنی ِ راست های ِ میانه، که از ایرانزمین تنها نامی بی نمود بازگذاشته اند، بتوان بر آن برامد؛ این دوپارگی حامل ِ یک «فرداخش ِ مهین» است که از روز ِ نخست ِ رویارویی و سرنگونی آغاز شده است: «وارونگی ِ ارزش ها».

اسماعیل ِ خویی در واپسین گفت و گوی اش، با احمدرضا بهارلو در صدای ِ آمریکا، به همین امر است که نشانه می دهد: میان ِ اسلام و ایران «دره ای مفهومی» اندرنشسته است که پر شدنی نیست. اشتباه ِ او اما، چون همه ی ِ وارثان ِ شرمزده ی ِ روشنفکری ِ کلنگی، - و او، که نام اش بربسته به خوی است، در میان ِ همه ی ِ نیمه بیداران ِ این تیره ی ِ خوی ز شرم بر پیشیانی نشسته چه بسا بیدارترین باشد-، در این است که شیعه را، دست ِ کم در هیئت ِ تاریخی اش، بازسازی ِ عناصر ِ ایرانشهری ِ فرهنگ ِ ایرانزمین می داند؛ خیر، چنین چیزی، که برگرفته از خوانش ِ دلبخواهانه و سُست ِ هانری کربن و گزارندگان ِ تـُنُک مایه ی ِ ایرانی اش از اسلام است، درنمی نشیند. نه حسین سیاوش است، نه علی رستم، نه اسپندارمذ فاطمه و نه سلسله ی ِ امامان ِ عرب، شهریاران ِ به راستی در راستی برایستاده ی ِ ایرانشهر! وارونه ی ِ نگر ِ چامه سرای ِ خراسانی، تنها نسبت ِ این عناصر با یکدیگر، وارونگی ست و بس.

نخست اینکه بر خلاف ِ باور ِ همگانی، بنیادگذاران ِ شیعه ایرانیان نبوده اند، خود ِ عربان بوده اند، امری که فاطمه مرنسی از یاداوری ِ آن خسته نمی شود و به گوش ِ ایرانیان نمی رود. فرای ِ این، شیعه، به عنوان ِ دنباله ی ِ منطقی ِ اسلام، جز به زور ِ شمشیر گسترده نشد. سینه چاکان ِ ایران-بیزار ِ شیعه از جنس ِ ماشالله آجودانی و سید حسین ِ نصر فراموش می کنند که «جنبش ِ نخست ِ بیداری» ِ ایرانیان، از روزبه تا فردوسی و از خیام تا سهروردی و از بیرونی تا حافظ، همه و همه، در پیرامونی غیر ِ شیعی رخ نموده است.

شیعه سازی ِ ایران، هدیه ی ِ تیغ ِ قزلباشان ِ صفوی ست و نه «ژنی ِ ایرانشهری» و بر نیمه-یل-چامه-سرایی که هم از بوم ِ یلان ِ سخن، یعنی که از خراسان برخاسته است و هم آموزش ِ فلسفی دیده است و هم، و این هم ِ واپسین چه بسا از همه ی ِ هم های ِ پیشین گرانچم تر باشد، هم اینک نیز بر این شده است تا دست ِ کم پیرانه سرانه نیز که شده اندکی از جوان-کژی های ِ دی و کژجوانی های ِ دیروز اش بکاهد و به ایران، با ایران، در ایران بیندیشد، پسندیده نیست این چنین ژرف در دام ِ کوتولگان ِ حرفه ای اندرافتادن و مُهر ِ پذیرش بر کارنامه ی ِ سپوختگی ِ ایرانزمین فرونشاندن.

راست این است که با شکل گرفتن ِ هژمونی ِ شیعه، واپسین جنبش ِ راستین ِ ایرانشهری، یعنی «جنبش ِ آذرکیوان» نیز خفه می شود و باری دیگر زرتشتیان، در راستای ِ «هولوکاوست ِ سپید»، نسل کشی می شوند و شمار ِ زیادی از دگراندیشان نیز به هند می گریزند. در عمل، تا فراز آمدن ِ «جنبش ِ دوم ِ بیداری» در «عصر ِ روشنگری ِ نوین ِ ایرانشهری» به همت ِ دل به ایران داده مردانی چون آخوندزاده و باب، (روشنگری ِ نخست ِ ایرانزمین با زرتشت، پدر ِ فرهنگی ِ ایرانشهر و خرد ِ روشن اش آغاز می شود)، چیزی جز خرافه ی ِ برنامه ریزی شده و و جهل ِ دیوانسالارانه و نکبت ِ اخلاقی ِ همگانی در ایرانزمین در میان نیست.

مردانی چون آخوندزاده و یا باب، یعنی روشنگران ِ راستین ِ ایرانی، هیچگاه دچار ِ چنین «توهم ِ روشنفکرانه» ای چون اسماعیل ِ خویی و همگنان نمی شدند که حسین نمود ِ اسلامی ِ سیاوش است. آخوندزاده هشدار می داد که " ای جلال الدوله (شما بخوانید ای اسماعیل ِ جان ِ خویی!) از جد اش چه خیر دیدیدم که از نبیره اش (یعنی که مهدی، یعنی که امام ِ غایب ِ شیعیان) نیز امید ِ خیری داشته باشیم. بلی، از آمدن ِ جد اش کم فتنه ها در دنیا ظهور کرده است و کم خونریزی ها به وقوع رسیده است، نبیره اش نیز باید فتنه های ِ خفته را بیدار کند و خونریزی ها را به تکمیل برساند." (مکتوبات، ص. 338)

و هما جان ِ ناطق، این دلاور مهبانوی ِ تاریخ نویسی ِ نوین ِ ایرانزمین، این نازنین زرتشتی ِ آذرآبادگانی، در باره ی ِ شیر-آهن-کوه-مرد ِ شیراز، گرامی باب را می گوئیم، همان که از مسلمان تا بهائی تکفیر اش کردند، و صد البته که چه چیز روشن تر از این، با تکیه بر "الواح" اش می گوید:

" در ربط با اهل دین، نه تنها فرمانبرداری از روحانیان را حرام خواند، بلکه ”ملایان را بزرگترین دشمنان“ برشمرد. [61] سرانجام به تحریم حج و عبادت و ”قرائت قرآن“ برآمد و اعلام داشت: از این پس ”نماز و روزه“ حرام است، ”مالیات“ حرام است. ”هر دستور و هر حکم و هر فریضه دینی باطل است“ [62] نیز ”آئین حج مسلمانان و زیارت کعبه منسوخ“ است. حتی ”تخریب تمام بقاع مقدس مسلمانان حتی خانۀ کعبه“ یک وظیفه است. [63]" (روحانیت از پراکندگی تا قدرت: 1828-1909)

به هر روی روزی باید به این «وهم ِ کُربَنی» پایان داد و به چند و چون ِ راستین ِ پیوند ِ میان ِ شیعه در جزء، و اسلام در کل، با ایرانزمین، با نگاهی به قول ِ هوسرل، استوار بر «پرهیز» (Epoché) نگریست: نگاهی استوار بر بازه و بازگرداننده ی ِ چیز به چیز، به عبارت ِ دیگر، وارونگی ِ میان ِ ایران و اسلام را در وارونگی اش دید. سیاوش هیچ چیز اش به حسین نمی رود که ایرانیانی خواسته باشند برای ِ نگهداشت ِ یاد ِ او، او را در زیر ِ چهره ی ِ حسین پنهان کنند، و در اصل، چنین رویدادی نیز رخ نداده است و چنین دید ِ کژی میوه ی ِ همان وهمی ست که از آن زیر ِ نام ِ «وهم ِ کُربَنی» یاد کرده ایم.

این، وجدان ِ زخم خورده ی ِ ایرانی ِ خود-در-هم-شکسته است که برای ِ التیام بخشیدن به رنج های ِ درون اش، نیاز به برساختن ِ وهم هایی چنین دارد، که خود البته وهنی بیش نیستند، ایران و ایرانی را. راست این است که هر مسلمان ِ ایرانی به اندرون ِ خود لاشه ی ِ یک زرتشتی را دفن کرده است، به همان گونه که در دل ِ مهراب ِ هر مزگد، ویرانه ی ِ یک آتشکده اندرنهفته است، به دیگر سخن، مسلمان ِ ایرانی، به مثابه ی ِ یک «تواب ِ تمدنی»، «گور ِ شرمگین ِ جنبایی» ست که خود جنازه ی ِ گبر ِ خود را در خود می برد. این، خود لاشه-بَر ِخویشتن ِ خویش بودن است که او را وامی دارد تا که در جهان ِ بر سر ِ خویش ایستاده ی ِ بیرون اش، تصویرهایی را اندرانگارد که چیزی جز پاسخی ناراست به کژی های ِ درون ِ او نیستند. در نهایت، مسلمان ِ ایرانی، تا که جهان را دیگر باره بر پای اش بایستاند، نخست باید که خود خود را سرنگون کند، و این، در خود، چیزی نیست جز سرنگونی ِ سرنگونی، و یا، برچیدن ِ امر ِ برچیده.

*

سیاوش، چون فرزند اش کیخسرو، پدر ِ مینوی و بنیاد گذار ِ فرزانش ِ خسروانی، و خسرو یعنی آن کس که hu-sravah و نیک-شنوا، و یا که خوش-آوازه است، در پشت کردن اش به مجد و قدرت است که خواست ِ خود را نمایان می کند، حسین اما، برای ِ دست یابی به مجد است که شمشیر از نیام برمی کشد. سیاوش، تجلی و پیکرینش ِ مهر، و یا پیمان در مفهوم ِ ایرانشهری است: حتا با پیمان شکن نیز نباید پیمان شکست: nē druxtan ī mihr abāg kas-iz: "نشکستن ِ پیمان، با هر آن کس که باشد" ( دینکرد، 3.78) که این نه-دروختن، و یا، نشکستن ِ مهر و پیمان حتا با پیمان شکن، خود بخشی از قانون، و یا، «داد ِ آریایی»، یعنی ērān-dād است که فرای ِ استوار بودن بر مفهوم ِ پیمان (contrat)، مفهوم ِ سپندینگی ِ جان و پیکر ِ آدمی را نیز در برمی گیرد:

1. pahrēz ī margīh ud bēš ī kas-iz; a-rēšīdār a-bēšīdār ī pad dād kunišn hāwand pahrēz ī az rēš ud bēš ī xwēš-tan

2. wisp āsānīh ud šnāyišn dādārīh ō kadār-iz-ē, kē-š āsānīh ud šnāyišn dādārīh ō šnāyišn āsānīh arzānīg dād kunišn ast pad dādestānōmandīh dāštan; druwandīh-iz jomā ahlaw

3. nē druxtan ī mihr abāg kas-iz

"1. پرهیز از کشتن و آسیب و شکنجه (bēš) ی ِ دیگران، هر کس که نیز باشد (kas-iz)؛ ریش نکردن و آسیب نرساندن به دیگران، چه از گذر ِ «داد» (lex) و چه از گذر «کنش» (exsequi)، به همانگونه که از ریش کردن و آسیب زدن به خود پرهیز می کنیم.

2. همه-آسانی و خشنودی-آفرینی (general welfare and happiness) برای ِ همه، هر آن کس که باشد؛ زیرا، آن کسی که آسانی و خشنودی-آفرینی را به مثابه ی ِ خشنودی و آسانی شایسته می شمارد، «داد» (lex) و «کنش» (exsequi) را است که دارد در چارچوب ِ «دادستان-مندی» (law and justice) به کار می بندد. و دادستانمندی یعنی، کننده ی ِ دروندی را نیز چنان اهلو (= کننده ی ِ راستی) در چارچوب ِ داد به داوری نشستن (judicative).

3. با هیچ کس، هر آن کس که نیز باشد (abāg kas-iz)، پیمان نشکستن (nē druxtan ī mihr )"

*

همین چند بند، همین چند دانه الماس از گنج ِ شایگان ِ اندیشه ی ِ ایرانشهری بس است تا آن پُشت به ایران کردگان ِ سر تا پا اروپائی شده ای را که با پُشتدهی به بی دانشی و ناآگاهی ِ بنیادین ِ خویش از تمدن ِ ایرانشهری شه و شهر و شهریاری را به سخره گرفته اند، تو دهنی ای سهمگین باشد تا دیگر آن روم و آتنی را که درست نیز نخوانده اند اش به رخ ِ پارسه و تیسفون نکشند، ما اما، بررسی ِ گسترده ی ِ این کراننمود (Defintion) و زند (interpretation) از «داد ِ آریایی» را که هر سه قوه، یعنی مقننه و مجریه و قضایی را دربرمی گیرد، در جایی دیگر، یعنی که به جای اش، انجام خواهیم داد و انگیزه مان از آوردن ِ این سخن در اینجا، بیشتر نشانه دادن به این نکته ی ِ گران است، که سیاوش با هر دو پای اش بر زمین ِ تمدنی ایستاده است که دو ستون ِ اصلی اش، راستی (Wahrheit) و داد (Gesetz) هستند.

و این در حالی ست که هم مفهوم ِ راستی و هم مفهوم ِ داد در تمدن ِ اسلامی، تمدنی که حسین از آن برخاسته است، عناصر ِ مفقوده و حلقه های ِ گم شده به شمار می روند. راست این است که میان ِ «راستی ِ ایرانشهری»، یعنی «اشا» از یک سو و «هثیا» (haθya) از دیگر سو، و «حقیقت ِ اسلامی» رابطه ای جز وارونگی نیست و داد نیز، در مفهوم ِ law و Gesetz تنها در تمدنی می تواند جلوه گر شود که آن تمدن، فرد ِ آدمی را، فی النفسه آراسته به خرد ِ خودبنیاد بینگارد، امری که در تمدن ِ قرانی اثری از آن نمی بینیم.

عقل ِ انسان ِ قرانی، به مثابه ی ِ رهی و بندی ِ شرع، در حوزه ی ِ ذیل ِ وحی است که پروانه ی ِ حضور، و یا به قول ِ نیاکان، پروانه ی ِ هندیمانی می یابد. از این روزن، «عقل ِ قرانی» را هیچ گونه پیوندی جز وارونگی با «خرد ِ مزدائی»، که خردی ست اندررشته در جان ِ آدمی و بی نیاز از هدایت ِ غیر، نیست.

*

سیاوش، با پُشتدهی به یک چنین چارچوب ِ فرهنگی-تمدنی ای ست که فرای ِ شهزاده ای آگاهنه پشت کرده به مجد، یک پناهنده و تبعیدی ِ سیاسی نیز است که به علت ِ پایبندی اش به سخن، همان چیزی که به گفته ی ِ فرزانه ی ِ توس در ایران ِ به میانجی ِ اسلام وارونه و سرنگون شده به کردار ِ بازی در آمده است، میهن ِ خود را رها می کند و به انیران، یعنی جایی که مردمان گام بر زمین بی کـُستی می گذارند، اندرمی شود. حسین اما، در سرزمین ِ خود اش، پیکاری می کند بر سر ِ مجد، با هموندان ِ قبیله و خانواده اش.

در نهایت، سیاوش از برای ِ چشم پوشی از مجد، و حسین از برای ِ چشم دوزی به آن است که کشته می شود، همان چیزی که به آن «نسبت ِ وارونه ی ِ ایران و اسلام» می گوئیم و زند ِ وهومن یسن، که فردوسی در نامه ی ِ رستم ِ فرخزاد اش و شرح ِ برابر شدن ِ منبر با تخت، تحت ِ تاثیر ِ یکراست ِ آن است، پدیدار شناسی ِ کوتاهی از آن به دست داده است:

"ای زرتشت ... به سرزمین های ِ ایران که من – اورمزد – آفریدم، به جادوگری بتازند ... اینان را پیمان و راستی و آیین نیست و به عهدی که کنند، پایبند نیستند ... در آن زمان، همه مردم، فریفتار باشند؛ یعنی بد ِ یکدیگر خواهند ... مردمان، خُرد و کوچک خواهند زاد و هنر و زورشان بکاهد... نه سپاس و آزرم ِ نان و نمک بدارند و نه مهری به میهن ِ خویش در دل پرورند... مردمان ِ تندخو و خُرد، به بزرگی و فرمانروایی رسند... حقیران ِ آواره به حکومت رسند ... گفتار ِ فرومایگان، بدگویان، نابکاران و دلقک ها را راست و باور دارند ... همه مردم حریص و ناراست-دین باشند ... آب ِ رودها و چشمه ها بکاهد و افزایش نباشد ... ستور و گاو و گوسفند، کمتر بزایند ... جوانان و کودکان، اندیشناک باشند و از دل شان، شوخی و بازی و رامش برنیاید ... و آزاده و دهقان و بزرگان به درویشی و بیچارگی رسند ... ایشان آنچنان فرمانروایان ِ بدی باشند که اگر مرد ِ پرهیزگار یا مگسی را بکشند، هر دو به چشم شان یکسان باشد ... و پادشاهی به کامه ی ِ دیو ِ خشم برود ... کون-مرزی کنند و بسیار شهوت ِ زشت ورزند ... زمین لرزه بسیار باشد... پس ایزد ِ مهر به پشوتن بانگ کند: دین ِ مزدا و تخت ِ پادشاهی را دوباره بیارای ... و سپس سوشیانت، آفرینش را دوباره پاک بسازد."

*

پدیدار شناسی ِ چپ ِ ایرانی زیرامدی از پدیدارشناسی ِ وارونگی در «عصر ِ تازش» است. چپ ِ ایرانی، در کلیت اش، بخشی کوچک، اما نه کمتر زهرناک و ایرانزُدا، از تازش ِ مهین تری ست که پیوسته در 1400 سال ِ گذشته در کار و بر کار بوده است. ما هنگامی که از تازش و عصر ِ تازش سخن می گوئیم، بیش از آنکه تاخت و تاز ِ سم ِ اسبان ِ تورک و مغول و عرب را در نگر داشته باشیم، از «تازش ِ مفهومی» ای سخن می گوئیم که در سراسر ِ عصر ِ تازش فضای ِ منش و گویش و کنش ِ ایرانشهر را آکنده است: ناهمجور بودن ِ پیوسته ی ِ بنیادها، به دیگر سخن، ناروشن بودن ِ سرانجام ِ «نبرد ِ تمدنی» ای که در قادسیه و نهاوند آغاز گشت و از روزبه پسر ِ دادبه تا صادق ِ هدایت و از او، تا خود ِ ما و همگنان، ادامه یافته است.

همانگونه که در جایی دیگر نیز گفته ایم، هیچ کس به طور ِ قاطع نمی داند که آیا این لاشه ی ِ اسلام است بر دست ِ ایرانشهر، که زمین اش نمی تواند گذارد، و یا که نه، این لاشه ی ِ ایرانشهر است بر دستان ِ اسلام، که بر گـُرده ی ِ خاک اش نهادن نمی تواند. اسلام و ایران را 1400 سال شکست ِ مشترک و دو سویه به هم پیوند می دهد:

همامیزناپذیر بودن ِ بنیادهای ِ دو تمدن و هژمونی ِ پیوسته ی ِ این ناهمامیزی ِ بنیادین بر کل ِ گستره ی ِ فرهنگ و تمدن ِ ایرانزمین، این، همان چیزی ست که ما آن را زیر ِ مفهوم ِ «عصر ِ تازش» صورت بندی می کنیم.

نخستین مفهوم ِ برامده از این صورت بندی، یعنی مفهوم ِ مقدم بر «مفهوم ِ تباهی» (همان چیزی که سید جواد ِ طباطبایی آن را نادرستانه به «انحطاط» دُژنمایی کرده است)، مفهوم ِ «آگاهی ِ فروشکسته» است. آگاهی ِ فروشکسته، به مثابه ی ِ زهدان و سرچشمه ی ِ «تباهی»، از روزن ِ ما، آگاهی ای ست که در سراسر ِ عصر ِ تازش، انسان ِ زمین خورده و وارونه شده ی ِ ایرانشهری از سرچشمه ی ِ آن سیراب گشته است.

ایرانزمین را، در کالبد ِ تمدنی اش، همواره، دو ستون در زیر ِ سقف ِ آسمان نگه داشته است: دین ِ بهی، و شهریاری ِ ایرانشهری. هر دوی ِ این ستون ها، از روزن ِ فلسفه ی ِ ایرانشهری، همانگونه که در جایی دیگر نیز نشان داده ایم، استوار بر دانش اند، به گونه ای که دانایی، ذات ِ دین ِ بهی شمرده می شود:

’’hād! ‚mēnōg ud gētīg weh-dahišn’ sūdgartōm, ud az zyān pānagtōm, ud mardōm az durwandīh bōzāg pad ahlawīh burzāg, dānāgīh; ōh-iz dānāgīh weh-dēn xwadīh’’

" هان! سودمندترین چیز برای ِ آفریده های ِ نیک ِ مینوئیک و گیتیگ، و پاسبان ترین از زیان، و رهاننده ی ِ مردم از دروندی و بالابرنده به اهلایی (پارسایی)، دانایی است. تا بدانجا که دانایی خودینگی (xwadīh: ذات) ِ دین ِ بهی است. (دینکرد 3.109)

همزمان، بنیاد ِ شهریاری ِ ایرانشهری نیز، در کنار ِ «نیکی» و «راستی»، بر «دانش» استوار است:

’’hād! ‚-xwadāyīh awestām’ dānāgīh ud rāstīh ud wehīh… uš paydāgīh, wistardagīh ī dād andar gēhān ud ābādānīh ud xwārīh aziš’’

" هان! «شهریاری ِ نیک» استوار است به «دانایی» و «راستی» و «بهی»... و پیدائی اش(it’s manifestation)، «گستردگی ِ داد» (spread of law) اندر جهان و آبادانی (prosperity) و خواری (wohlstand) ِ برامده از اش."

درست از این روزن است که در ادب ِ سیاسی ِ ساسانی، و به پیروی از آن، در سراسر ِ ادب ِ سیاسی ِ پساتازش نیز از همکناری ِ شهریاری و دین سخن می رود: هر دو عنصر، از گذر ِ چیزی بیرون از خود، یعنی میانجی ای به نام ِ دانش است که با یکدیگر مرتبط می شوند! امری که از سوی ِ روشنفکری ِ کلنگی، و در راس ِ آن، چپ ِ میهنی، با هر دو پای اش بیرون از تاریخ ِ ایرانزمین، به یگانگی ِ دین و سیاست در تمدن ِ ایرانشهری تعبیر شده است.

یک شهروند ِ ساسانی برای اش هیچ چیز ِ شگفتی نبود هنگامی که می شنید پیوند ِ دین و شهریاری چون پیوند ِ میان ِ انگشتر است و نگین. او، که چون ما، از «تبعید ِ تمدنی» در رنج نبود، بُن و کانی ِ فرهنگی ِ این استعاره را می شناخت و دچار ِ هیچ بدفهمی ای نمی شد. برای ِ یک شهروند ِ ایرانشهری امری پذیرفته شده بود که فرّ ِ دینی، و فرّ ِ شهریاری، تا پایان ِ جهان در یک فرد نمی توانند گرد آیند، چرا که اگر چنین شود، در آن فرد نیرویی فراهم آید که به میانجی ِ آن، کار ِ جهان به پایان رسد و دوران ِ آمیختگی به سر رسد و اهریمن، برای ِ همیشه، از هستی رخت بربندد و سرای ِ سرود و روشنایی ِ بی کرانه، یعنی گروثمان، آغازیدن گیرد. روشن است که چنین امری، یعنی پیش کشیدن ِ ساعت ِ هستی و زمان، شدنی نبود، تا زمانی که هنگام اش دررسد، به دیگر سخن، تا آن هنگام که سوشیانت پدیدار شود.

این تنها سوشیانت است که از گنجایش ِ بسنده برای ِ جفت کردن ِ فرّ ِ دینی و فرّ ِ شاهی برخوردار است، به عبارت ِ دیگر، هم ابر- شاه است و هم ابر- موبد: و این یعنی پایان ِ جهان! این توانایی، این ابر-ویژگی در هیچ مشی و مشیانه ای، در هیچ فرد ِ بشری، چه نام اش زرتشت باشد، چه جمشید، چه هما و چه پوراندُخت، نیست. و درست از همین روزن است که جمشید، که دارنده ی ِ فرّ ِ شاهی ست، هنگامی که می کوشد فرّ ِ دینی را نیز به دست آرد، به دو نیم می شود، به عبارت ِ دیگر، دین و سیاست، تا هنگام که زمان ِ پیوند شان در رسد، یعنی که تا هنگام ِ برچیده شدن ِ همه سویه ی ِ جهان ِ مادی، از یکدیگر جدا می شوند:

hād! ān ī gannāg-mēnōg kušišn padiš škefttar, ēk: abar xwarrah ī xwadāyīh ud weh-dēn pad ēk tan abardar zōrīhā ō ham madan, abesīhišn ī-š az ēn hamīh rāy … pad spurr ham-rasišnīh ī im dō xwarrah pad ēk mard, ēbgad bowandag wānīdārīh bōxtagīh ud yōjdahrīh ī dām aziš frašgird bawēd … ān ī abar sōšyāns pad ham-rasišnīh ī padiš im dō xwarrah, bawēd weh-dēn paydāgīh ī aziš…

"هان! آن چه که اهرمن سهمگینانه بر ضد ِ آن می جنگد، یک چیز است: گرد آمدن ِ «فرّ ِ خدایی» (= فر ِ شهریاری) و «فرّ ِ دین ِ بهی» اندر یک تن؛ امری که به پدید آمدن ِ برترین زور می انجامد و نابودی ِ او، (یعنی اهرمن)، به میانجی ِ این باهمایی است... با به هم رسیدن ِ این دو فرّ در یک مرد است که برامدن ِ همه سویه بر تازش و بُخت (نجات) و پالودن ِ آفریدگان از آن (یعنی از تازش ِ اهریمن) شدنی می گردد و فرشگرد (یعنی تازه گردانی ِ پایانی ِ جهان) آغاز می شود... این امر، به هنگام ِ فرازآمدن ِ سوشیانس و به هم رسی ِ این دو فرّ در اوست که روی می دهد و از این گذر، دین ِ بهی آشکار می گردد...." (دینکرد، 3.129)

*

بر پایه ی ِ چنین گواهی هایی ست که ما، با جای دهی ِ خود در سنت ِ کهن ِ روشنگری ِ ایرانشهری، به عنوان ِ نخستین روشنگر در عصر ِ نوین، سکولار بودن ِ ذاتی ِ تمدن ِ ایرانشهری را نمایان کرده ایم. این، بر پُشت به ایران کردگان و قربانیان ِ ناآگاه ِ آگاهی ِ فروشکسته است که در جهت ِ بازسازی ِ یک «آگاهی ِ پایه ای»، نگاه ِ خود را به زمین، به زیر ِ پای شان، به بنیادهای ِ ایرانشهری بازدوزند و فرای ِ سر به اندیشه فروانداختن، پیشانی ِ خویش نیز بر خاک ِ گوهربار ِ بوم ِ آریا فروسایند.

آقایان، دکتر قراضه های ِ جهان ِ نو، که با هر گام تان بخشی از سنت ِ بشری را قراضه می کنید و از بار ِ نیکی ِ جهانی می کاهید، تمدن ِ ایرانزمین، میدان ِ بزرگان است و بزرگی، و شمایان را، که اینک بر آن شده اید تا او را از خویشتن ِ خویش اش تهی کنید، در میان ِ ماهیچه های ِ فرهنگ و دانایی ِ مهین ِ خود خُرد خواهد کرد. ایرانزمین تازش ِ نخست ِ مغولان را از سر گذراند، تازش ِ مغولان ِ نو جامه، تازش ِ روشنفکران ِ کلنگی را نیز از سر خواهد گذراند. نادانی در نهایت، در برابر ِ دانایی رنگ می بازد.

*

با چیرگی ِ تیغ-بنیاد ِ اسلام بر ایرانزمین یکی از دو ستون ِ نگهدارنده ی ِ تمدن ِ ایرانشهری فروپاشید و به پستو رفت. در سراسر ِ عصر ِ تازش تا پیروزی ِ انقلاب ِ سوسیال-الهی ِ سُرخان و همزادان ِ سیاه چرده شان، ایرانزمین بر گُرده ی ِ پادشاهی ایستاد، درست تر، آنچه که از پادشاهی بازمانده بود. این یک ستونه بودن تمدن ِ ایرانشهری در عصر ِ تازش، برهنه ترین نمود ِ آگاهی ِ فروشکسته است. خودپیداست که شهریاری ِ ایرانشهری، در نبود ِ ستون ِ همگوهر ِ خود، یعنی ِ ستون ِ دین ِ بهی، هرگز نمی توانست شهریاری ای در چارچوب ِ راستین ِ ایرانشهری باشد. در جهانی که در نیمی از خود به طور ِ مطلق سر-نگون شده است، آن نیم ِ دیگر نمی تواند از تاثرات ِ این سرنگونی دور ماند. فرای ِ این، با بیرون رفتن ِ عنصر ِ ایرانی از سپاه و جایگزینی ِ آن با عربان و تورکان و مغولان، یکی از پایه های ِ اصلی ِ شهریاری ِ ایرانشهری دچار ِ آسیب ِ اساسی گشت. راست این است که شهریاری ِ ایرانشهری اگر چه هرگز چون دین ِ بهی وارونه نشد و به میانجی ِ دبیران و وزیران ادامه یافت، اما هرگز نیز سر ِ پا نایستاد، حتا در دوران ِ باززایی ِ نسبی ِ خود، یعنی در دودمان ِ پهلوی.

*

نقش ِ چپ ِ ایران در سرنگون کردن ِ تمدن ِ ایرانی، اگر چه عمری چندین دهه ای بیش ندارد، اما درست به اندازه ی ِ اسلام ِ 1400 ساله است: اسلام دین ِ بهی را سرنگون کرد، و چپ، شهریاری ِ ایرانشهری را. اگر چه این برای ِ نخستین بار در قانون ِ اساسی ِ مشروطه است که توفق ِ حقوقی ِ اسلام بر شهریاری ِ ایرانشهری رخ می دهد، امری که در پاره های ِ دیگر ِ این جستار بدان خواهیم پرداخت، اما راست این است که اسلام در طول ِ 1400 سال زیست ِ زورگیرانه اش در میدان ِ تمدن ِ ایرانی هرگز نتوانسته بود نهاد ِ پادشاهی را به طور ِعینی به زیر کشد. این چپ ِ ایرانی بود که با پُشتدهی به یک ایدولوژی ِ بنیاد-افکن، یعنی مارکسیسم، و همراهی ِ معنوی و مادی ِ تمدن ِ رقیب ِ ایران، یعنی غرب، همه ی ِ زور ِ خود را در کاسه ی ِ اسلام ریخت و از گذر ِ این "از-خود-گذشتگی"، فروپاشی ِ تنها ستون ِ بازمانده از تمدن ِ ایرانشهری را به انجام رساند.

این همپیمانی میان ِ زهر ِ ایران-فکن ِ سرخ و سیاه شدنی نمی گشت، اگر مارکسیسم از همگوهری با اسلام برخوردار نمی بود. مارکسیسم، در نهاد اش، چیزی نیست جز مسیحیت ِ تهی شده از یهوه. به دیگر سخن، هنگام که الله را از اسلام برگیریم، آنچه که می ماند، استخوان بندی ِ استخوان خایی ست به نام ِ مارکسیسم. خیزش ِ مارکس، همانگونه که انقلاب ِ فکری ِ هم دین ِ او فروید، از روزن ِ تمدنی، چیزی جز کین خواهی ِ یهودیت از مسیحیت نبود، کین خواهی ای هر آینه خودکشانه. روشن است که همنشینی ِ ایدولوژی ای از این دست، با اسلام، که از بنیاد چیزی جز وارونگی ِ ایرانزمین نبوده و نیست، زوری را پدید می آورد که بدان می توان حتا مهین ترین و سترگ ترین نهاد ِ کل ِ تمدن ِ آسیایی را نیز، به ویژه هنگامی که نیمه ی ِ دیگر خویش را از دست داده باشد، به زیر کشید.

رهایی ِ ایرانزمین را از چنگال ِ چنگار آسای ِ این زهر ِ دو رنگ، دو پادزهر است: دین ِ بهی در برابر ِ اسلام، و نهاد ِ شاهی در برابر ِ چپ. بنابراین، هر گونه ائتلاف ِ نهاد ِ شاهی و نیروهای ِ وابسته به آن، با چپ ِ ایرانی و اسلام، چیزی جز بوسه بر لب ِ مرگ زدن نیست. روشن است که فرای ِ مسلمانان و چپ های ِ حرفه ای، نه "چپ ِ روزمره ی ِ ایرانی"، و نه "مسلمان ِ روزمره ی ِ ایرانی"، هرگز از بنیاد ِ ایرانزُدایانه ی ِ خود آگاهی ای ندارند. آنان، هر دو، خود بخشی از قربانیان ِ رسمی ِ آگاهی ِ فروشکسته ی ِ پساتازشی هستند. و تباهی جز این نیست. آن نیرویی که در چپ و مسلمان در کار و بر کار است و آنان را پیوسته در جهت ِ زدودن ِ هر چه بیشتر ِ ایرانزمین از دیمه ی ِ هستی و زمان می راند، روح ِ یک تواب ِ تمدنی ست که در پیکر ِ یک ایرانشهری ِ تخلیه شده از خویشتن ِ خویش فرودمیده شده است و کدام روشنگر است که نداند که هم مارکسیسم و هم اسلام، بزرگ ترین کارخانه های ِ تواب سازی ِ تاریخ ِ بشری اند.

بنابراین، شیوه ی ِ برخورد با مسلمان و چپ ِ روزمره ی ِ ایرانی، نه دشمنی، آنگونه که بی مایگان می ورزند، بلکه «دوستی ِ روشنگرانه» در پهنه ی ِ فرهنگ است از یک سو، و همزمان، «جدایی ِ روشنرایانه» در کنش ِ سیاسی.

با پُشتدهی به چنین رویکردی ست که بارها گفته ایم و ایران-نا-آگاهان ِ کارکشته، که در خواب و رویای ِ مشروطیت ِ الکن شان غوطه ور اند و خیر ِ حزب های ِ شگفتی آورشان را بر خیر ِ تمدن ِ ایرانزمین مقدم می شمرند و دست نیز از انحراف به چپ شان برنمی دارند، سخن ِ ما را از گوش ِ راست ِ خویش گرفته و از گوش ِ چپ درکرده اند:

ایرانزمین در آستانه ی ِ در ِ سوم ِ دوزخ ایستاده است. پیش تر، دو در ِ نخست، یعنی نهاد ِ دین و نهاد ِ شهریاری، توسط ِ اسلام و چپ بازشده اند و ما به درون ِ دوزخ رفته ایم، آنچه که مانده است، در ِ سوم است و در آغوش کشیدن ِ نهایی و استخوان شکستن ِ استووهیاد ما را!

ایرانزمین در فاز ِ نهایی ِ مرگ و یا باززایی اش قرار دارد. هر مرگ ِ در آستانه ای، می تواند به باززایی بینجامد، و یا که نینجامد. آنچه که روشن است، اگر بازگشت ِ بزرگ به دین ِ بهی، که چهار نعل در لایه های ِ گوناگون ِ همبود ِ ایرانی در حال ِ تاختن است، به رشد ِ بسنده نرسد، و همزمان، نهاد ِ شاهی نیز به بازسازی ِ خود دست نزند و حضور اش را، حتا در تبعید نیز که شده، همچنان که فیروز ِ ساسانی در چین و به هنگام ِ تاخت ِ عرب، در جهت ِ بازپسگیری ِ بوم ِ ایرانزمین رسما اعلام نکند و افسار اش را چون پیش به دست ِ کوتولگان ِ به ایران بیگانه ای دهد که از پس ِ یک متن ِ چند خطی ِ پارسی نیز برنمی آیند و نوروز را، تا که بی آزرمی به تمدن ِ ایرانشهری را به اوج اش رسانند، به شهریار ِ ایرانزمین می پذیرانند تا که با یک جین و بی هفت سین برگذار کند، فروپاشی ِ جغرافیایی و حذف ِ ایرانزمین از روی ِ نقشه ی ِ جهان حتمی ست.

موضوع ِ دعوای ِ ما با کسان، همانگونه که نیاز ِ بی میانجی ِ ایرانزمین نیز، لیبرال دمکراسی نیست، هر چند که عناصر ِ آن را در تمدن ِ ایرانشهری نیز تا کنون نشان داده ایم و اگر کسان سهم ِ خود را از سرنگونی و مبارزه بگذارند و از حجم ِ کار ِ ما بکاهند، ما به کار ِ اصلی ِ خود، یعنی پژوهش می پردازیم و به تفصیل مبانی ِ ایرانشهری ِ هم دمکراسی، هم لیبرالیسم، و هم نگهداری از زیستبوم را معرفی می کنیم؛ نیاز ِ بی میانجی ِ ایرانزمین باز به دست آوری ِ زمین ِ زیر ِ پای اش است. ایرانزمین باید دست ِ کم یکی از دو ستون ِ خود را، دین و یا شهریاری، که سقف ِ آسمان اش را بر آن گیرانده است، بازسازی کند: در ظرف ِ ایرانزمین است که مظروف ِ لیبرال دمکراسی می تواند جایگیر شود، حال از هر تبار ِ اندیشگی ای که باشد (ما نمی خواهیم همه ی ِ کارت های ِ کسان را پیشاپیش از شان بگیریم، هر چند که تا به کنون به اندازه ی ِ بسنده چشم اندازهای ِ تابناک ِ فلسفه ی ِ ایرانشهری و لیبرال دمکراسی ِ نهفته در آن را نمایانده ایم)؛ و ظرف ِ ایرانزمین چیزی نیست، جز نهاد ِ شهریاری ِ ایرانشهری و دین ِ بهی. در زیر ِ چتر ِ معنوی و مادی ِ این دو ابر-نهاد ِ فی النفسه سکولار است که هر گونه دیگر از نهاد می تواند از زهدان ِ شهر بزاید و بپاید.

در هنگامی که هیچ یک از این دو ابر-نهاد در سر ِ جای شان نباشند، و همزمان، جای ِ خود را به نهاد های ِ وارونه ی ِ خود نیز داده باشند، مُردن، پرسش ِ کی و هنگام است، و نه، آیا و اگر. از این رو، هنگامی که ما می گوئیم بیائید تا با یکدیگر، با ایران به ایران در ایران بیندیشیم، درخواست مان چیزی نیست جز «درخواستی پشوتنانه»، یعنی که، برامده از راستی درخواستی در راستای ِ بازآرایی ِ نهاد ِ دین و نهاد ِ شهریاری، هر دو، به سیاق ِ ایرانشهری، و یا که، وارونه اش، چرا که هم اینک بی هستی در هستی نگونانه سرانی آوانگان بیش نیستیم: برامده درخواستی از راستی، در راستای ِ گریز از مرگی مشترک.

دیدگاه‌ و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.

ایران گلوبال

فیسبوک - تلگرامفیسبوک - تلگرامصفحه شما

توجه داشته باشید کامنت‌هایی که مربوط به موضوع مطلب نباشند، منتشر نخواهند شد! 

افزودن دیدگاه جدید

لطفا در صورتیکه درباره مقاله‌ای نظر می‌دهید، عنوان مقاله را در اینجا تایپ کنید

متن ساده

  • تگ‌های HTML مجاز نیستند.
  • خطوط و پاراگراف‌ها بطور خودکار اعمال می‌شوند.
  • Web page addresses and email addresses turn into links automatically.

لطفا نظر خودتان را فقط یک بار بفرستید. کامنتهای تکراری بطور اتوماتیک حذف می شوند و امکان انتشار آنها وجود ندارد.

CAPTCHA
لطفا حروف را با خط فارسی و بدون فاصله وارد کنید CAPTCHA ی تصویری
کاراکترهای نمایش داده شده در تصویر را وارد کنید.