رژیم های کهنه و فرسوده منطقه که همه ویژگی های استبداد خشن، تاریک اندیش و عقب مانده را با خود حمل می کنند، با خواست و اراده توده ها بویژه جوانان درهم می ریزند و ناباورانه از سوی مستبدین که خود را قدر قدرت مطلق می پندارند و به فکر جایگزین و جانشین کردن پسران خود در مسند خلافت و قدرت اند فرو می پاشند. سرعت دگرگونی ها، جابجایی ها بقدری زیاد است که تحلیلگران، روزنامه نگاران و اندیشه ورزان علوم اجتماعی و سیاسی دچار مشکل و گاهی سردرگمی می شوند. در این میان برخی از کشور ها و بازیگران مهم و برجسته سال های پیشین که نقش مهمی در نظم جهانی داشتند، یا با خواست خود در سایه قرار می گیرند و یا در پی نظم نوینی هستند که تا کنون آن را بیان نکرده اند. با مشورت، یاری و تشویق آنان بازیگران جدیدی در صحنه سیاسی منطقه وارد شده به ایفای نقش می پردازند و پیشتازی می کنند. جمهوری ترکیه که از اندیشه های کمالیسم و لائیسم به سرعت دور می شود و با رفتار و گرایش های دینی از سوی اسلامگرایان اداره می شود، نقش برجسته و مهمی بعهده می گیرد. از آن رو تئوری توطئه بار دیگر در منطقه مطرح و خود نمایی می کند.

ترکیه با بیش از 75 میلیون جمعیت، قدم های بلندی در راستای نهادینه کردن دمکراسی برداشته و الگویی برای کشور های اسلامی از سوی آمریکا و اروپا مطرح شده است. هنوز فاصله زیادی تا رسیدن به دمکراسی دلخواه و با استاندارد های جهانی دارد. با چالش بزرگ در منطقه کردستان و حزب پ ک ک روبرو است. در زدو خورد با پیکارجویان کرد که تا عمق اقلیم کردستان عراق پیش می رود تعداد زیادی از دو سو کشته می شوند. مذاکره برای رسیدن به صلح و پائین آوردن میلیتان های کرد از تپه های قندیل و زاهو، گاهی به شکل آشکار و گاهی در پنهان ادامه دارد. ترکیه همراه با این معضل بزرگ اجتماعی از ثبات سیاسی قابل توجهی برخوردار است. حزب اسلامگرای عدالت و توسعه اکثریت مجلس را در دست دارد و می تواند قوانین دلخواه خود را از مجلس ملی بگذراند. همراه با آن ترکیه سال های طلایی خود را در اقتصاد می گذراند. با بیش از 10 درصد رشد اقتصادی مقام اول را در منطقه و شاید هم در جهان دارد. در سال های اخیر صادرات صنعتی خود را به بیش از 150 میلیارد دلار رسانده ، از ظرفیت بالایی در تولید، توسعه و بازدهی برخوردار است. از آن رو به شدت به بازار های جدید و وسیع نیاز دارد. در این راستا سیاست خارجی خود را تعیین و تاکتیک های لازم و ضروری را بکار می برد. همراه با مماشات با دوستان قدیم در پی دوستان جدید در منطقه است. از آن رو گشایش بازار های وسیع در منطقه و کشور های پیرامونی اهمیت حیاتی و اقتصادی برای ترکیه دارد و برای دست یابی به آن به هر شیوه و تاکتیکی دست می زند.

در پی حادثه 11 سپتامبر که تاثیر بسیار زیادی در رفتار سیاسی آمریکا و دیگر کشور ها گذاشت ، برخی از سرمایه های کشور های نفتخیز به سوی ترکیه سرازیر شد. بورژوازی ترکیه به همراه سیاستمداران آن از فرصت بدست آمده نهایت بهره برداری را کردند. این سرمایه ها بقدری برای ترکیه سودآور بود که از سیاست و دیپلوماسی پیشین خود دست کشید و سیاست دیگری را پیش برد. رجب طیب اردوغان نخست وزیر آن کشور به ناگهان در داووس با اعتراض به برنامه گذار تلویزیونی به رئیس جمهور اسرائیل و سیاست های آن کشور در غزه حمله و نشست را با قهر ترک کرد. در پی آن تنش بین دو کشور که قرارداد های نظامی فراوانی باهم داشتند آغاز شد. ترکیه خواهان ادامه این روش بود تا در دل کشور های عربی بویژه جوانان نفوذ کند و در این راستا به کشور های متخاصم با اسرائیل در حرف و یا عمل نزدیک شود. در آفریقا، آسیا بویژه در کشور های اسلامی و ترک زبان اتحاد شوروی سابق موسسات اقتصادی و آموزشی راه انداخت. هزاران دانش آموز و دانشجو را با بورس تحصیلی به ترکیه آورد. با راه اندازی صد ها کانال تلویزیونی در کشور های دور و نزدیک بویژه در آنسوی مرز های خود که ترک زبانان زندگی می کردند پایگاه خود را گسترش داد.

در این میان با تبلیغات فراوان کاروان کمک غذایی، دارویی و سوختی را به غزه راه انداخت. ده ها نفر از 33 کشور جهان با کشتی ماوی مرمره راهی غزه شدند. نیرو های کماندویی اسرائیل در آب های آزاد مانع از نزدیک شدن کشتی به بهانه حمل اسلحه به فلسطین کشتی ر ا محاصره و اخطار بازگشت دادند. در درگیری بین نظامی های اسرائیل و سرنشینان کشتی 9 نفر از شهروندان ترکیه کشته شدند. این حادثه رابطه ترکیه را با اسرائیل تیره تر کرد. ترکیه خواهان عذرخواهی اسرائیل شد ولی اسرائیل به اظهار تاسف بسنده کرد. حادثه به سازمان ملل و شورای حقوق بشر انتقال یافت و کمسیونی برای تحقیق تشکیل شد. کمسیون کنترل کشتی ها و محاصره اسرائیل را مغایر با حقوق بین الملل تشخیص نداد و از کشته شدن شهروندان ترکیه اظهار تاسف و عملکرد اسرائیل را تقبیح کرد. این گزارش فرصت دیگری به رجب طیب اردوغان داد تا اسرائیل را با شدید ترین الفاظ محکوم کند و پا را فراتر گذاشته تهدید نماید. در اولین واکنش بعد از گزارش سازمان ملل گفت این بچه لوس ( اسرائیل ) از کسی حرف شنوی ندارد، قطعنامه های شورای امنیت را هیچ می شمارد ، باید با آن با زبان دیگری سخن گفته شود. در پی آن سفیر اسرائیل را از آنکارا اخراج و رابطه سیاسی را تا حد کاردار پائین آورد. رابطه نظامی را لغو و بار دیگر خواهان عذر خواهی اسرائیل شد. قطع رابطه با اسرائیل از سوی جمهوری اسلامی ایران و سازمان همکاری کشور های اسلامی مورد استقبال قرار گرفت. رجب طیب اردوغان در گفتگو با تلویزیون الجزیره گفت. هنوز در ابتدای راه هستیم، کار های زیادی در پیش داریم، دیگر کاسه صبرمان لبریز شده است. کشتی های جنگی خود را در آب های آزاد دریای مدیترانه به حرکت در می آوریم. حادثه غم انگیز غزه را به دیوان عدالت لاهه منتقل می کنیم. این سخنان را نخست وزیر ترکیه پیش از آغاز سفر خود به مصر، تونس و لیبی بر زبان آورد. به نظر می رسد که اهداف مشخصی را در سر دارد و می خواهد نهایت بهره برداری را از بهار کشور های عربی ببرد.

ترکیه از آغاز جنبش در شمال آفریقا و کشور های عربی سیاست راهبردی هدفمند و مشخصی را پیش می برد. به آغاز پایان یک دوره باور دارد. به رهبران این کشور ها هشدار می دهد که از خونریزی خودداری کنند و با خویشتنداری حرف مردم و کوچه را بشنوند. پیشتر ها رهبران شورای موقت لیبی، مصر و دیگر کشور ها را به ترکیه دعوت کرد و با پشتیبانی از جنبش آنان توانایی های خود را در کمک رسانی به آنها مطرح ساخت. پیشتازی در این کشور ها را با مدیریت سازنده و کار ساز در دست گرفت. با بازی های چند گانه حماس، حزب اله لبنان و جنبش های دیگر را از دسترس و گاهی از کنترل جمهوری اسلامی خارج ساخت. با این رویکرد پایگاه خود را در لبنان، سوریه و فلسطین تقویت کرد. در شرایطی که دنیا آماده می شود تا استقلال فلسطین را در مجمع عمومی سازمان ملل به رسمیت بشناسد، در شناخت استقلال آن کشور پیشقدم شد، اردوغان که با استقبال بسیار گرم مردم مصر روبرو شده بود به وزرای خارجه اتحادیه عرب گفت. شناسایی کشور فلسطین نه یک گزینه، بلکه یک وظیفه است. همراه با آن، آرزوی رفتن به غزه را بر زبان آورد. این اقدامات و سخنان مورد توجه کشور های عربی بویژه جوانان قرار گرفت. اردوغان از مصر به تونس و لیبی خواهد رفت و با 300 تن از همراهان خود که بیشتر آنان کارشناس اقتصادی، تجاری و صنعتی اند زمینه سرمایه گذاری، بازار یابی و فعالیت های سیاسی و آموزشی را بررسی، ارزیابی و تحقیق خواهند کرد تا بتوانند با گسترش منافع به اهداف دراز مدت خود برسند و با شرکای خود آن را تقسیم نمایند.

پیشتازی ترکیه در منطقه و هم بازی شدن با بازیگران کهنه کار و ورزیده جهان سیاست و اقتصاد، جمهوری اسلامی ایران را به شدت نگران کرده است، هر چند در حمله به پژاک تا عمق کردستان عراق با آن کشور همکاری می کند و روستا های کردستان را زیر آتش توپخانه قرار می دهد ولی سیاست ترکیه را در رابطه با حوادث سوریه مورد انتقاد قرار می دهد. ترکیه با آگاهی از آینده سوریه و سرنوشت بشار اسد به منافع دراز مدت خود فکر می کند. با مخالفان بشار اسد رابطه برقرار کرده به حمایت از آنان ادامه می دهد تا در دوران بعد از اسد جایگاه خود را پیدا کند. مقامات ترکیه در هر فرصتی به بشار اسد گوشزد می کنند که کشتار مانع از سقوط وی نخواهد بود، کسی که جکومتش را با خون بنا کند با خون هم می رود. از دیگر سو ترکیه رابطه خود را با پیمان ناتو گسترش می دهد و در نزدیکی مرز های ایران سپر دفاع موشکی مستقر می کند. هر چند نام آن سپر دفاعی است ولی می تواند محل استقرار موشک های تهاجمی باشد. واکنش سریع جمهوری اسلامی ایران به استقرار سپر دفاع موشکی ناتو نشانگر آن است که رژیم آینده و امنیت خود را در خطر می بیند و به شکل های مختلف نگرانی و ناراحتی های خود را از زبان بالاترین مقامات نظامی و سیاسی کشور مطرح می سازد.

جمهوری اسلامی ایران با تبلیغات وسیع و گسترده و با هزینه های میلیاردی از جیب مردم محروم کشور، تلاش می ورزد که جنبش ضد استبدادی مردم منطقه را اسلامی و الهام گرفته از آموزه های خود نشان دهد، ولی واقعیت به گونه دیگری خود را نشان می دهد. کشوری که رشد اقتصادی آن صفر و یا در بهترین حالت بین یک و یا 2 درصد باشد و 80 درصد از درآمد ارزی اش از صادرات نفت خام تامین شود و هر روز ارزش پول ملی اش کاهش یابد و مردم را جیره خوار خود نماید نمی تواند در عرصه های جهانی عرض و اندام کند. ساختن و یا سرهم بند کردن چند آهن پاره بنام موشک با نام های دهان پر کن نمی تواند موقعیت و جایگاه کشور را تثبیت و یا تقویت نماید. راز موفقیت در دیپلوماسی، رشد اقتصادی، تقویت بنیه مالی، افزایش حجم تجاری، گسترش روابط سیاسی، حمایت از جنبش های مردمی و پایبندی به کنوانسیون های جهانی و اجرای منشور جهانی حقوق بشر در کشور است. جمهوری اسلامی با پیشبرد سیاست های ماجراجویانه در منطقه و سرکوب شدید و بی رحمانه مردم در درون کشور هر روز منزوی تر می شود. نظامی که در درون پایگاه مردمی و توده ای نداشته باشد و هر حرکت، جنبش، اعتراض و خواسته های مردمی را امنیتی تفسیر کند و به شدت و خشونت متوسل شود نمی تواند جایگاه مطلوبی در جهان سیاست پیدا کند...

محمد حسین یحیایی