حل هر بحران فراگیر و طولانی آثار خود را بر معادلات منطقه ای و بین المللی دارد. مساله هسته ای ایران نیز مستثنی از این قاعده نیست.بزرگترین تحول منطقه ای در خاورمیانه از چند سال پیش( بهار عربی) و پیامدهای آن در مصر، لیبی، سوریه، تونس، بحرین، یمن و برخی دیگر از کشورهای منطقه بوده است.

لذا پرسش اینست که رسیدن به یک راه حل ولو موقت در بحران هسته ای چه تاثیری بر پیامدهای بهار عربی در منطقه خاورمیانه خواهد داشت؟ کدام بازیگران از این راه حل منتفع میشوند و کدام یک متضرر میشوند؟ در ادامه خواهم کوشید به برخی پیامدهای احتمالی اشاره کنم. 1-تاثیر بر بحران سوریه: بی شک بسیاری از نگاهها در حال حاضر معطوف به رابطه برنامه هسته ای ایران با بحران سوریه است. آیا کنار آمدن ایران با قدرتهای بزرگ ، قدرت مانور آن را در سوریه افزایش خواهد داد؟ در بحران سوریه عوامل متعددی دخیل هستند که ایران یکی از آنهاست که عامل مهمی تلقی میشود. کما اینکه گفته میشود دلیل حمله نکردن آمریکا به سوریه در یک ماه گذشته این بود که در صورت وقوع این اتفاق امکان تعامل میان ایران و امریکا از یکسو و ایران و گروه 5+1 از سوی دیگر به شدت کاهش می یافت. هر کشوری از جمله ایران دوست دارد نفوذ خود را در کشورهای دیگر حفظ یا گسترش دهد. برای ایران منافع بلند مدت در سوریه با منافع برخی گروههای داخلی از جمله سنی ها و برخی کشورهای منطقه نظیر اسرائیل، ترکیه و عربستان در تعارض است. حل بحران هسته ای با ابتکار عمل ایران قدرت آن را در منطقه و به تبع آن در بحران سوریه افزایش خواهد داد و در این صورت ممکن است ایران با قدرتهای غربی در مورد بحران سوریه مرضی الطرفین برسد، طوریکه هم نفوذ ایران کاملا از بین برود و هم غرب بدون اقدام نظامی به خواسته خود برسد. این راه حل کدام است؟ ایران از راه حل انتخابات آزاد حمایت می کند و لذا اگر بشار نتواند در چنین انتخاباتی پیروز شود یا شرکت کند، منافع ایران آسیب چندانی نخواهد دید. ایران در سی سال گذشته نشان داده که در بزنگاه های حساس سیاسی تصمیم هایی گرفته است که در شرایط معمولی انتظار آن وجود نداشت. این تحلیل که برخی ها مدعی بودند ایران برای انحراف توجه ها از برنامه هسته ای خود میل به ایجاد بحران در منطقه دارد کاربرد گذشته خود را از دست داده است، بر عکس وجود این بحران ها، ایران هراسی را در منطقه گسترش داده و موجب افزایش فشارها بر ایران می گردد. 2- روابط ایران و جهان عرب: با روی کار آمدن ااحمدی نژاد و کوبیدن وی بر طبل شیعه گرایی، بدبینی تاریخی بین ایران و اعراب که بعد از حمله آمریکا به عراق و ظهور یک دولت شیعی احیا شده بود؛ تشدید شد. با بروز بحران داخلی در مصر، عربستان میکوشد با توجه به قدرت مالی خلا ناشی از عدم حضور موثر در هسته عربی را پر کند و نقش رهبری سیاسی را در آن بر عهده بگیرد و در این راستا ایران و نفوذ آن در عراق، سوریه، لبنان و برخی کشورهای دیگر؛ مانعی عمده محسوب میشود. ایران هراسی به عربستان امکان می دهد با کمک دیگر کشورهای منطقه و قدرتهای بزرگ، ایران را مهار کند و بحران هسته ای نقش کلیدی در این امر دارد. حل بحران هسته ای ایران فرصت بزرگ را از عربستان گرفته، نگرانی های آن را از بابت حضور ایران در سه کشور همسایه خود یعنی عراق، یمن و بحرین افزایش خواهد داد. ایران و عربستان در سوریه، عراق و لبنان تا حدی کمتر مصر و سودان هم با یکدیگر رقابت می کنند. مواضع ضد ایرانی مرسی هر چند به نفع عربستان بوده اما در یک چشم انداز کلیف عربستان نگران پیروزی الگوی حکومتی دموکراتیک تر اخوان المسلمین در جهان عرب است. امیدواری این است که آقای روحانی اراده ای جدی برای تنش زدایی با کشورهای منطقه به خصوص اعراب داردو نمی خواهد مشکلات داخلی را با بحران آفرینی در بیرون مرزها حل کند. این یک فرصت تازه برای واقع بینی در روابط ایران و اعراب همزمان با بهبود روابط ایران و غرب است. اعراب نباید به فکر استفاده از قدرت غرب برای اعمال فشار بر ایران باشند، زیرا این کارگروههای داخلی سیاسی و حتی غیر سیاسی را به یک سان عصبانی کرده، چشم انداز روابط ایران و اعراب را تیره تر میکند. روابط ایران با غرب در نقطه مقابل روابط ایران و اعراب نیست.

3- احساس ناامنی اسرائیل: مجموعه ای از تحولات داخلی و خارجی در 2 دهه گذشته موجب شده است احساس ناامنی در میان اسرائیلی ها تشدید شود و تحولات سوریه و مصر هم مزید بر علت بوده است. نگاه اسرائیل به مساله هسته ای ایران بیشتر از زاویه این احساس ناامنی فراگیر و گاه هستی شناسانه قابل درک است. ائتلاف های شکننده ناشی از نظام حزبی متشکل از احزاب کوچک و بزرگ متعدد هم موجب میشود، برخی احزاب و مخصوصا احزاب راست ناسیونالیست برای کسب حمایت داخلی خطر برنامه هسته ای ایران را بیش از حد بزرگنمایی کند. این باور غلط در اسرائیل شکل گرفته که بزرگترین بازنده تعامل هسته ای ایران و گروه 5+1 و نیز تنش زدایی در روابط ایران و آمریکا خود اسرائیل است و این ادعا با این واقعیت که این تحولات زمینه ساز دموکراتیزاسیون و لذا صلح طلبی در ایران است، در تعارض قرار دارد. البته در حال حاضر اجماع فراگیری در میان نخبگان سیاسی در مورد به رسمیت شناختن دولت اسرائیل وجود دارد، اما حتی ذیل این اجماع هم رویکردهای متفاوتی در نحوه برخورد با اسرائیل می توان مشاهده کرد. مقامات اسرائیلی باید بدانند که گزینه حمله نظامی هدفدار به تاسیسات ایران برای جلوگیری از ادامه فعالیتهای هسته ای، از طرف ایران بدون پاسخ نخواهدماند، درآن صورت طرفداران تغییر هم ناگزیر از واکنشی همسو با تندروها خواهند بود. اسرائیل باید با این واقعیت کنار بیاید که یک ایران قدرتمند اما دموکراتیک بهتر از یک ایران قدرتمند اما غیر دموکراتیک است.

4-روابط ایران و ترکیه: روابط ایران و ترکیه و نیز سیاست صفر کردن مشکلات با همسایگان دولت حزب عدالت و توسعه تا حد زیادی وابسته به نحوه حل و فصل بحران سوریه است. ترکیه در مساله هسته ای ایران گامهای مثبتی برای به هم نزدیک تر کردن ایران و غرب برداشت، اما بروز جنگ داخلی در سوریه روابط ایران و ترکیه را وارد یکی دیگر از چرخه های کور کرد که در چند دهه گذشته همواره وجود داشته است. نقطه ایران و ترکیه 2 رقیب و قدرت منطقه ای اند و تا زمانی که هر دو کشور فاقد نظام با ثبات و دموکراتیک باشند، چرخه های رقابت و همکاری ادامه خواهد یافت. حل بحران هسته ای و نزدیک تر شدن ایران به غرب از برخی جهات به سود ترکیه بوده، دست آن را برای مراودات تجاری و صنعتی با ایران بازتر می کند. ضمن اینکه نگرانی آن را از بابت ظهور یک همسایه هسته ای کاهش می دهد. اما باید منتظر نحوه حل و فصل بحران سوریه ماند و دید که روابط ایران و ترکیه چگونه وارد چرخه همکاریهای 2 جانبه و نه الزاما منطقه ای میشود.

دکتر شاهین دادخواه عضو پیشین تیم مذاکره کننده هسته ای بند 350 اوین