عید ۶۱ - اوین

خون از در و دیوار می بارید و داس مرگ همچنان قربانی می گرفت، نوروز از راه می رسید و ما همچون تنبورنواز داغدار میهنمان که به گاه نوروز در کنار ویرانی شهرها و خانه های سوخته و در میان اجساد عزیزانش که به شمشیر خلیفه‌ عباسی کشته شده بودند با چشمانی اشکبار تنبور خویش برگرفته و نغمه‌ سر داده بود: "اباتیمار اندکی شادی باید که گاه نوروز است" دل به نوروز سپرده بودیم! سال نو نیمه شب تحویل می شد، اسدالله که زبانش مار را از سوراخ بیرون می آورد از مسئولان زندان اجازه گرفته بود که هنگام سال تحویل بیدار باشیم اما نزد پاسداران صحبتی از مراسم نکرده بود! با این حال آنها را راضی کرده بود که چای و پنیر اضافه بر جیره غذائی روزانه بدهند، این اولین نوروز زندان پس از شروع سرکوب خونین سی خرداد بود و هنوز مسئولان زندان تجربه لازم برای برخورد با چنین‌ روزهائی را کسب نکرده بودند!

در راهروی سالن یک آموزشگاه اوین سفره ای سراسری چیده شده بود و در دو طرف آن بچه ها نشسته بودند، در چندین نقطه از سالن، سفره های هفت سین پهن شده بودند، اسدالله و چند نفر از بچه ها با لنگ حمام کراوات زده و در طول بند رژه می رفتند و به شوخی با این و آن پرداخته و به جشن و پایکوبی و شعرخوانی شور بیشتری می بخشیدند، یک نفر نیز اسدالله را همراهی می کرد که او را آقای فتو صدا می زد! او با اشاره‌ اسدالله از افراد مختلف با دوربین ساختگی که درست کرده بود عکس می گرفت و تحویلشان می داد! عکس ها چیزی به جز نقاشی های ساده و ابتدایی نبودند! مثلاً عکسی که ظاهرا از تواب ها می گرفت و به دستشان می داد کره خری بود که چهار دست و پایش را هوا کرده بود! در آن دوران لاجوردی به منظور فشار هر چه بیشتر روی زندانیان کشیدن سیگار را نیز ممنوع کرده بود، سیگار‌های ساختگی به وسیله‌ کاغذ با استادی تمام درست شده و در میان سفره‌ هفت سین بند گذاشته شده بودند، تعداد زیادی از بچه ها یک نخ از آنها را بر گوشه‌ لب داشتند!

تا ماه ها بعد نیز از این شبه سیگارها استفاده می کردیم، با پک زدن به این شبه‌ سیگار‌ها احساس سیگار کشیدن به من دست می داد و از آن لذت می بردم، چند بار هم پاسدار که از چشمی روی در، سلولمان را می پائید به تصور این که مچ ما را هنگام سیگار کشیدن گرفته در را با سرعت باز کرد اما دست از پا درازتر برگشت! بچه ها به طور دسته جمعی ترانه‌: "شکوفه می رقصد از باد بهاری" را به رهبری اسدالله می خواندند، رقص و آواز و شادی تا پاسی از شب ادامه داشت، اسدالله کوچک و بزرگ و غریبه و آشنا نمی شناخت، به سرعت با افراد اُخت می شد و به شوخی و بذله گوئی می پرداخت، اسدالله با استعداد منحصر به فردش میرحسین میرنجات قوامی یکی از توابان منفور را که از انجام هیچ زشتی فروگزار نکرده بود واداشته بود تا با ترانه "عمو سبزی فروش" که اسدالله خودش آن را می خواند در میان جمع برقصد! دیدن صحنه‌ آواز با عشوه هائی که اسدالله می آمد و رقص میرنجات که از یک پا می لنگید دل و روده برای کسی باقی نمی گذاشت!

سید شله مانند خرسی که در میان جمع به رقص آورده باشند رقاص مراسم شب عید بود و همین دست پاسداران را برای برخورد با افراد بند می بست و توابان هم نمی توانستند بر علیه ما نزد پاسداران سوسه بیایند! روزهای بعد نیز اسدالله با راه اندازی دسته ای در بند و در حالی که اتاق به اتاق می رفت دست افشان و پایکوبان "شکوفه می رقصد از باد بهاری" را خوانده و دیگران را نیز به همراهی با گروه ارکستر خود وامی داشت، گزارش مراسم نوروز به لاجوردی یکی از دلایلی بود که باعث شد در‌ اتاق های سالن یک را ببندند و اتاق ها به صورت مجرد در بیایند!

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

عید ۶۲ – گوهردشت 

از اواخر دی ماه در جلسه هفتگی سالن ۱۹ زندان گوهردشت مقرر شده بود هر اتاقی یک مسئول فرهنگی جهت تهیه‌ مقدمات برگزاری جشن نوروز معرفی کند تا زیر نظر جلال ماهرالنقش که در خانواده ای هنرمند به دنیا آمده بود و دارای لیسانس نقاشی و فوق لیسانس معماری داخل ساختمان بود و در دانشکده هنرهای زیبا نیز تدریس کرده بود به کار بپردازند، مسئول صنفی بند موظف شده بود کاغذهای بسته بندی پرتقال و سیب‌ خریداری شده از فروشگاه را که رنگی بودند به جلال تحویل دهد، این کاغذها به رنگ های مختلف سفید، زرد، قرمز و نارنجی بودند، بچه ها با بریدن این کاغذها به شکل نوارهای کوچک و چسباندن آنها به یکدیگر با چسب برنجی که خود تولید می کردیم کاغذ‌رنگی هائی تهیه می کردند که برای تزئین سالن مورد نیاز بود، درختی از کاغذ نیز درست شده بود که در انتهای بند خودنمائی می کرد، مسئولان فرهنگی روزها در تهیه‌ آن چه که جلال فرمان می داد مشغول بودند: فانوس های رنگی برای آویزان کردن از چراغ های راهرو، توپ های مقوایی با رنگ های شاد و متنوع، ماهی های تزئینی زیبا برای آویزان کردن از سقف، لوستر‌هائی از مقوا و کاغذهای رنگی که به شکل چرخ‌ گاری های فیلم های وسترن بود، انواع و اقسام مجسمه ها و کارهای دستی با خمیر کاغذ و .....

حوالی ساعت هشت بامداد سال تحویل می شد و ما شب قبل اجازه گرفته بودیم که مقررات خاموشی رعایت نشود و بچه ها تا صبح بیدار باشند! پاسدار بند ساعت ۱۱ شب بند را ترک کرد و از همان موقع بچه ها هر آن چه را که طی ماه ها تهیه و پنهان کرده بودند بیرون آورده مشغول نصب آنها شدند، از در و دیوار بند کاغذهای رنگی به شکل ها و طرح های گوناگون همراه با نوشته های زیبائی مبنی بر "بهاران خجسته باد" و "نوروزتان پیروز" و ..... از سقف آویزان شده بود، ماهی ها و توپ ها و فانوس ها به چراغ ها آویزان شده بودند، جای خالی روی دیوارهای بند دیده نمی شد، چرخ های تزئینی نیز جلوه ای خاص به اتاق ها بخشیده بودند، گوئی که کارناوالی عظیم در بند جریان دارد، دو طرف بند دو پتوی رنگی سفید و سبز کم رنگ به دیوار زده شده بود و روی آنها عکس های زیبای کودکان چسبانده شده بود، سفره‌ هفت سین بزرگی در بند چیده شده و در گوشه و کنار آن مرغابی های نقره ای رنگی که با زرورق سیگار درست شده بودند خودنمائی می کردند.

به ابتکار بچه ها شمع های زیبائی تهیه شده بودند، شیشه های دارو را از وسط بریده و در قسمت تحتانی آن روغن غذا ریخته و یک فتیله میان آن قرار داده و روشن می کردیم، از آنجائی که رنگ شیشه قهوه ای مات بود بسیار زیبا جلوه می کرد، این کار به سادگی امکان پذیر است: بالا و پائین محلی را که قصد بریدنش ‌را دارید با کش محکم بسته و سپس یک رشته پلاستیکی را بر سطح  آن محکم می کشید، از اصطکاک حاصله آن قسمت شیشه داغ می شود، کافی است شیشه را در آب قرار دهید تا به راحتی از محل مورد نظر ‌بشکند، لیوان های چایمان را نیز به این صورت تهیه می کردیم، صبح هنگام که پاسدار بند برای دادن چای در بند را باز کرد نزدیک بود از تعجب شاخ در بیاورد! فکر کرده بود از سر شب تا صبح همه‌ اینها را ساخته و پرداخته کرده ایم! به ذهنش خطور نمی کرد که این‌ همه محصول چند ماه کار و انرژی است!

مراسم به شکل جمعی در بند برگزار شد و مسئولان اتاق ها و بند، کارگریِ روز و پذیرائی را انجام می دادند، محمود آنوش که سن بالاتری نسبت به بقیه داشت از قبل به تعداد افراد بند از مسئول صنفی بند اسکناس۲۰ تومانی تحویل گرفته بود و همه بچه ها بعد از سال تحویل ضمن روبوسی و تبریک سال نو به او، یک اسکناس ۲۰ تومانی از دست وی عیدی می گرفتند! سرود "بهاران خجسته باد" بعد از تحویل سال نو به شکل گروهی اجرا شد و سپس افراد مختلف به هنرنمائی پرداختند، کیک بزرگی نیز تدارک دیده شده بود که به همراه شربت و چای سرو می شد، نمایش های پانتومیم و تئاترهای گوناگون تا چند روز پس از عید نیز شب ها در بند اجرا می شدند، برگزاری شکوهمند مراسم نوروز باعث چرخش نگاه مسئولان زندان به بند ما و افزایش حساسیت ها‌یشان شد! چیزی نگذشت که تاوان برگزاری مراسم نوروز را مسئول بند و من با رفتن به سلول انفرادی و ..... پس دادیم!

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

عید ۶۳ - سلول انفرادی

برای تجلیل از بهار و رسیدن نوروز سلول های مختلف مراسم ویژه تدارک می دیدند، البته کیفیت آن بستگی داشت به حال و روز زندانی و نگاهش به زندگی، با بهار دوباره زنده می شدی و به قلب زمستان شلیک می کردی، در فضای سلول انفرادی زندانیان به فراخور حال، سفره‌ هفت سینی بدیع فراهم می کردند، یکی که یک سین کم آورده بود چون نامش با حرف سین شروع می شد خودش در میان سفره نشسته بود! و دیگری خود سلول را سین گرفته بود! یکی از بچه ها قطعه شعری به جای هفت سین سروده بود:

سین اول سلام، سلام به بهار و باران و یاران، سلام به پاکی چشمه ساران

سین دوم سحر، سحر که مرغ می خواند، سحر که آوازش را سپیدار بیدار می داند

سین سوم، سادگی، ساده باشیم مثل بنفشه کنار جوی، با پاکی هم کاسه باشیم

سین چهارم، سرود، سرود شقایق و شعر و شور، سرود پرواز به دور

سین پنجم، سپید، دستمان سپید، قلبمان سپید، مثل پرنده ای که به آسمان پرید

سین ششم، سفر، سفر کنیم با سیمرغ و صبح و شکوفه سیب، به سرزمین آب و نسترن و نی

سین هفتم، سلام، دوباره سلام، سلام به صبح و سپیده و سحر، سلام به پرواز و پر

هفت سین سلول انفرادی اگر چه غیر متعارف بود ولی تلاش می شد که حتما از هفت "سین" تشکیل شده باشد! مثلا سطل که با پلاستیک و کیسه ی نان درست کرده بودی، سفره‌ که با پلاستیک دوخته بودی، سنگریزه که در کف سلول و یا راهرو و حمام پیدا کرده بودی، سبد که از پلاستیک و مشمع درست شده بود، ساک اگر داشتی یا خودت درست کرده بودی و سوزن و ساعت اگر با خود ‌داشتی! سینی که می توانست به هر چیز مسطحی اطلاق شود، بعضی‌ سفره ها سبزه و ماهی هم داشتند! ماهی را می شد با حفاظ آلومینیومی قالب کره ساخت، قسمت آلومینومی و نقره ای رنگ آن را از پوسته اش جدا کرده و بعد آن را روی یک تکه مقوا که به شکل مثلا ماهی در آمده بود می کشیدی، مهم نفس عمل بود، البته مهارت در امور هنری و داشتن سلیقه می توانست به ماهی مورد نظر شکل زیبائی بدهد.

سبزه را می توانستی از خیساندن هسته خرما در آب ته آفتابه و سپس قرار دادن هسته ها در پلاستیک و جای گرم برویانی! من سبزه هائی داشتم که ماه ها همراهم بودند و از طریق آنها با طبیعت ارتباط برقرار می کردم، گاه علفِ کوچک کنار دیوار که در مسیر بازجوئی و ملاقات و دادگاه و ..... جسته بودی، زینت بخش سفره‌‌ هفت سینت می شد و گاه سبزی رسته بر پیاز کوچکی که به سلول راه یافته بود، هر سبزه ای که نشان از رویش داشت خجسته بود و گرامی! آن چه در سلول انفرادی تهیه می شد نه فقط هفت ‌سین سفره عید بلکه هفت سلاح آتشین بود در رزم با دشمنی که به غارت همه چیزمان کمر بسته بود! هفت کفش آهنین بود که به پا می کردی و با آن از هفت دریای خون و شکنجه می گذشتی، هفت شمشیر آخته بود که با آن هفت دیو خطرناکتر از اکوان دیو را در هفت خوانی مهلک تر از هفت خوان رستم به خاک می افکندی و ترنم هفت سرود عاشقانه بود در هفت گنبد مینا به یاد هفت پیکر زیبا!

نوروز ۶۳ در زندان قزلحصار دردناکترین و غمبارترین نوروز زندان بود! جان های شیفته در "قبر" و "قیامت" و "واحد مسکونی" به بیرحمانه ترین شکل مدفون شده بودند و به بند کشیدن ده ها نفر در یک سلول ٤ متر مربعی در بندهای مجرد قزلحصار روی دیگر نوروز ملالت بار ۶۳ بود! افزون بر این ها زندانبان هائی که به جنگ بهار و نوروز رفته بودند و با رویش و سبزی دشمنی داشتند در هنگام سال تحویل فرصت را مغتنم شمرده زندانیان واحد ۳ را به اجبار در راهرو واحد نشاندند تا شاهد خودزنی دوستان سابقشان باشند که زیر فشار و یا به خاطر شرایط عمومی زندان درهم شکسته و بعضا به خدمت رژیم درآمده بودند، آنها ساعت های متوالی بر علیه خود و دیدگاه های سیاسی و ایدئولوژیکشان صحبت می کردند و این مراسم غم انگیز از طریق سیستم ویدئوی مرکزی و بلندگوهای زندان برای زندانیان واحد یک پخش می شد تا غم و اندوه آنان را در لحظه سال تحویل دو چندان کنند! 

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

عید ۶٤ - قزلحصار

با همه‌ تلاشی که زندانبانان به خرج دادند اما بالاخره در مقابل هجوم بهار و نوروز تسلیم شدند، اولین مراسم عید بعد از برکناری لاجوردی و حاج داود رحمانی رئیس زندان قزلحصار با شور و شوق خاصی در بند یک واحد سه زندان قزلحصار برگزار شد، از مدت ها قبل اتاق ها با رویاندن سبزه های مختلف و برپا کردن سفره های هفت سین به استقبال بهار و نوروز رفته بودند، قوطی های شامپو به مانند کوزه های سبزی در آمده بودند، بچه های اتاق ما "بهاران خجسته باد" زیبائی را به شکل یک تابلو رویانده بودند، تخم شاهی و خاکشیر بهترین دانه‌ برای رویاندن بودند و به سرعت رشد می کردند، یکی از بچه ها تابلو‌ی زیبای گل های بنفشه را با رنگ و روغن کشیده بود، موادش را از بخش فرهنگی بند که پس از برکناری حاج داود رحمانی تعطیل شده بود برداشته بود، بخش فرهنگی برای اعمال فشار هر چه بیشتر روی زندانی و شکستن او راه اندازی شده بود و حالا با ذوق و ابتکار یکی از بچه ها از ابزاری که پیشتر خمودی و مرگ را تبلیغ می کرد برای نشان دادن رویش و زندگی استفاده می شد!

مراسم نوروز به شکل عمومی برگزار نشد ولی دائم در حال آمد و شد به اتاق های یکدیگر برای بازدید عید و روبوسی بودیم، اتاق به اتاق به میهمانی می رفتیم و مورد پذیرائی قرار می گرفتیم، اولین عید بعد از شرایط دهشتبار زمان حاج داود در من احساس فرحبخش اولین بهار آزادی را تداعی می کرد که بس کوتاه بود و زود گذر! در روزهای بعد رقص‌ زیبای لری و کردی در یکی از اتاق های بند در حالی که بچه ها از سر و کول هم بالا می رفتند اجرا شد، به مناسبت نوروز من و همایون سماطی شعری فکاهی گونه درباره بچه ها‌ی اتاق سروده بودیم، سال قبل "قبر"های حاج داود رحمانی و "قیامتی" که برپا کرده بود ما را در خود می فشرد، می خواستند مدفونمان کنند اما توفیقی نیافتند، ما برخاسته بودیم، نوروز آمده بود و زندگی همچنان ادامه داشت و قهقهه های سرمستانه ما فضا را پر می کرد. 

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

عید ۶۵ - قزلحصار

نوروز نزدیک می شد و همه آن را به فال نیک گرفته بودند، نسیم بهاری در راه بود و انجماد زمستانی رخت برمی بست، درگیری و تنش در بند ۲ واحد یک قزلحصار که در دوران حاج داود شرایط بسیار سختی داشت به حداقل رسیده بود، همه چیز حکایت از آب شدن یخ های موجود در روابط بین زندانیان مجاهد در این بند داشت، من و تعداد دیگری از بچه ها ۵ ماه بود که به این بند منتقل شده بودیم، قرار بود از سال نو مخالفت ها به کنار نهاده شده و همه در ورزش و دیگر حرکات جمعی بند شرکت کنند، مجتبی قدیانی که بعدها در کشتار ۶۷ به دار آویخته شد مسئول فرهنگی اتاق بود و تمام تلاش‌ خود را به خرج می داد تا تزئینات داخلی اتاق برای سال نو به نحو احسن انجام گیرد، تجربه برگزاری مراسم نوروز در گوهردشت به کمکمان آمده بود، ستونی از کاغذ رنگی به شکل آبشار تهیه کرده بودیم که در وسط اتاق از سقف آویزان بود، دور تا دور قفسه های اتاق را با کاغذهای رنگی به شکل زیبائی آراسته بودیم، جنب و جوش در اتاق ما تأثیر به سزائی در سطح بند گذاشته بود و به تلطیف روابط میان زندانیان کمک شایانی می کرد، کاغذ رنگی ها مثل سابق تشکیل یافته از کاغذهائی بود که دور میوه های زمستانی می پیچیدند، پیش از نوروز جشن چهارشنبه سوری را نیز طی مراسمی در اتاق‌ گرامی داشتیم، برگزاری جشن های ملی همچون شب یلدا و چهارشنبه سوری و نوروز جدا از شور و نشاط و شادابی که به محیط زندان می بخشید تأکیدی بود بر هویت ملی‌ و سرشت جداگانه فرهنگی ما با حاکمان بر میهنمان!

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

عید ۶۶ – گوهردشت

در بند ۲ زندان گوهردشت به سر می بردیم و سال تحویل حوالی هشت بامداد بود، کیک بزرگی که تهیه آن را مصطفی اسفندیاری برعهده‌ داشت با مرارت زیاد آماده شده بود، مسئولیت اجرای برنامه های هنری از جمله تئاتر و میان پرده با حمید لاجوردی بود که به کارش مسلط بود، گروه های سرود فارسی و آذری نیز به تمرین مشغول بودند، گروه های تزئین سالن که مسئولیت آذین بندی حسینیه بند و دکوراسیون صحنه تئاتر را به عهده داشتند نیز همچنان فعال بودند، فریدون فم تفرشی یک زندانی توده ای که در دوران شاه نیز سالیان زیادی را در زندان به سر برده بود سالخورده‌ ترین فرد بند بود و نیازمند شارژ روحی، او از نظر جسمی بسیار ضعیف بود و به شدت لاغر و تکیده می نمود، عصب های کف پاهایش در اثر ضربه های کابل آسیب دیده بودند و به همین دلیل هنگام راه رفتن تعادل نداشت و از عهده انجام کارهایش برنمی آمد!

او برای ما پیش از تمامی تضاد‌های سیاسی و ایدئولوژیکی که با او داشتیم یک انسان رنجدیده بود و در کنار ما و در زیر یک سقف به سر می برد، به هنگام تحویل سال و به هنگام ورود به سالن حسینیه تک به تک بچه های اتاقمان به سمت او که روی زمین نشسته بود رفته و با بوسیدن رویَش فرا رسیدن عید را از صمیم قلب به او تبریک گفتیم، مصطفی اسفندیاری که مسن ترینمان بود جلو و من که مسئول اتاق بودم پشت سر او قرار داشتم، هیچ گاه صورت پیرمرد را فراموش نمی کنم، چشمان بی فروغش درخشش عجیبی یافته بود، تلاش می کرد هر بار از زمین بلند شود و تمام قد در برابرمان بایستد، من یا شاید همه ما در آن لحظه‌ به آن چه که او و دوستانش بر ما روا داشته بودند فکر نمی کردیم و بیشتر به وظیفه انسانی خود فارغ از مرزبندی های رایج سیاسی می اندیشیدیم.

کاغذ‌های رنگی و "عیدتان مبارک" که به زبان های مختلف فارسی، آذری و کردی نوشته شده بودند از سقف حسینیه آویزان بودند، سن زیبائی تهیه شده بود، گروه سرود فارسی و آذری با انگیزه و احساس بسیار قوی ترانه "بهاران خجسته باد"، "آزادی" فرخی یزدی و نیز سرودهای زیبا، دل انگیز و ماندگار آذری را اجرا کردند، آن روز مصطفی اسفندیاری "الهه ناز" را به زیبائی خواند، احمدرضا محمدی مطهری نیز حاجی فیروز بود و محمود سمندر پانتومیم اجرا کرد، در حین اجرای مراسم سیدحسین مرتضوی رئیس زندان و پاسدارانش از بیرون به شیشه های سالن سنگ پرتاب می کردند و با فریاد می گفتند: "نخوان! منافق نخوان! مرگ بر منافق!" ولی حمله و یورشی به بند صورت نگرفت، در بندهای دیگر بچه ها آلات موسیقی هم درست کرده بودند، علی بلوریان با لیوان های آب سنتور درست کرده بود و به زیبائی می نواخت.

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

عید ۶۷ – گوهردشت

زندانیان مذهبی و غیر مذهبی مدتی بود که در بندهای جداگانه تقسیم شده بودند، گویا مقدمات پروژه پاکسازی زندان ها چیده می شد! زندان مانند جامعه در تک و تا بود، این بار اثرات جنگ شهرها در زندان هم احساس می شد، در آسمان هواخوری، موشک "اسکاد بی" را که به سمت تهران می رفت دیده بودیم! چند صباحی از اصابت موشک هواپیماهای عراقی به دیوار زندان نگذشته بود، هرچند هر گونه حرکت جمعی در سطح بند ممنوع شده و امکان برگزاری مراسم نوروز را به شکل عمومی نداشتیم اما با هماهنگی که از پیش در سطح بند شده بود مراسم را برگزار کردیم، بند به چند مجموعه تقسیم شده بود و هر مجموعه جداگانه مراسم نوروز را اجرا می کرد، هیچکس نمی توانست حدس بزند این آخرین نوروزی است که در کنار هم برگزار می کنیم!

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

عید ۶۸ – اوین

جان ‌به در بردگانی بودیم که کشتار ۶۷ را به تازگی پشت سر گذاشته و از گوهردشت به اوین منتقل شده بودیم، در روزهای تابستان نحسی که از سر گذرانده بودیم هیچ گاه تصور نمی کردم شاهد آمدن بهاری دوباره باشم ولی بهار از راه رسیده بود و دوباره خانه را از طراوت و شادابی می آکند، مسئول بند بودم، مثل سال های قبل دوباره تمام‌ اتاق ها، راهرو، حمام‌، توالت و حیاط زندان را شستیم و گرد و غبار از چهره زندان زدودیم، پاسداران با تعجب ما را نگاه می کردند، انتظار نداشتند بعد از آن کشتار دوباره کمر راست کنیم! دل و دماغ هر ساله نبود و مراسم عید مانند قبل گسترده برگزار نشد با این حال فرصت را غنیمت شمرده در اتاقمان مراسم ساده ای را برگزار کردیم، به جایش بچه ها در صدد بودند با سابیدن سکه های ۵ تومانی و تبدیل آن به قلب و شمع، گردن بندهائی طلائی برای مادران شهدا تهیه کنند.

به‌ مناسبت نوروز و سال نو عواطف زندانبانان نیز گل کرده و دژخیمان بالاخره به مادرصونا اجازه دادند تا دو فرزندش هوشنگ و عباس (ابراهیم) محمدرحیمی را ملاقات کند، مادر به همراه دو دخترش سهیلا و مهری در اوین اسیر بود و در خلال قتل عام‌، دو دخترش به جوخه اعدام سپرده شده بودند! پیرزن تا مدت ها نمی دانست بر سر هوشنگ و عباس‌ چه رفته است؟ یک فرزند و نوه اش را در سال ۶۰ از دست داده بود و عموجلیل همسرش و روح انگیز دخترش نیز مدت ها در اسارت رژیم بودند، هوشنگ بعد از آزادی در سال ۷۰، دوباره دستگیر و در سال ۷۱ جاودانه شد بدون آن که رژیم حتی مسئولیت دستگیریش را بپذیرد! هوشنگ از عواطف مادر می گفت و این که او چگونه آنها را در آغوش گرفته و مویه کرده بود، بدون شک حتی یادآوری آن چه که بر او رفته دردناک است و فاجعه بار! هوشنگ و عباس با هدایای مادر بازگشتند، من هر بار که هوشنگ را می دیدم بی اختیار به یاد مادرصونا می افتادم و مصیبتی که متحمل شده بود، ما را گریزی از عواقب آن چه که در قتل عام ها گذشته بود نبود و نیست!   

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

عید ۶۹ - اوین

 در سالن ۶ آموزشگاه زندان اوین بودیم و سبزه ها در اتاق ها می روئیدند و سفره های هفت سین چیده می شدند و دوباره ما لباس نو می پوشیدیم، اتاق به اتاق می رفتیم و سال نو را تبریک می گفتیم و جای خالی موسی و همه‌ شهدا و به ویژه بچه هائی را که در قتل عام تابستان ۶۷ پرپر شده بودند گرامی می داشتیم و مثل هر سال به همدیگر نوید پیروزی می دادیم و آرزوی سالی خوش می کردیم، محمود رؤیایی با لنگ کراواتی زده و در بند رژه می رفت! امیرانتظام نتوانست خوشحالی خود را پنهان کند و گفت: "بعد از سال ها چشممان به جمال کراوات روشن شد!" واقعا دلش برای کراوات تنگ شده بود!

خمینی مرده بود و ما همچنان زنده بودیم، یادش به خیر موقع روبوسی ابوالحسن مرندی بغل دست من ایستاده بود و پیراهنی نو به تن داشت، سرش را بغل گوشم گرفت و گفت: "از وقتی این پیراهن نو را پوشیدم نمی دونم دست هام رو کجا بذارم!" از خنده غش کرده بودم، بعد از مراسم روبوسی، همه‌ بچه های بند در یکی از اتاق ها جمع شدند، بقیه نیز در راهرو نشسته بودند، آدم بود که از سر و کول هم بالا می رفت، موضع گیری سیاسی نداشتیم، به همین دلیل منطقی نبود که نوروزمان را نیز در خفا جشن بگیریم و آن را نیز از خودمان دریغ بداریم، مراسم با خواندن شعر "جان نامیرا" توسط من آغاز شد که وصف حال ما پس از کشتار ۶۷ بود:

چه شکوهی دارد/ جان نامیرای دریاها/ هر چه از آبش می نوشند/ هر چه از ماهیش می گیرند/ باز دریا آبیست/ باز دریا لبریز ماهیست/ چه راز شیرینیست/ در سرسبزی ما/ هر چه خزان/ سبزمان را می گیرد/ باز سرسبزیم/ هر چه تاریکی از ما/ ستاره می چیند/ باز هر شب/ بر شاخه گل داریم/ چه شکوهی دارد/ راز سرسبزی و سرشاری ما

بعد شعر هفت سین (که در بالا آمده) خوانده شد، مرحوم دکتر یحیی نظیری چند ترانه زیبای قدیمی را با صدائی دلنشین اجرا کرد، گوئی که پیرانه سر، جوانی از سر گرفته بود، سرانجام محمود رؤیایی شعر "نوروز" را خواند که به تازگی در زندان سروده شده بود و من آن را از حفظ کرده بودم:

نگرانم/ اگر چه پنجره باز است و برگ گل آبیست/ اگر چه در رگان مرگ/ حبابی شکفته می شود و شب آفتابیست/ با این همه نگرانم/ در تمام فصول/ کسی مغلوب می شود و کسی پیروز/ کسی عریان تر از خدا به زیر باران می دود/ کسی در بازار جهان نانی می خرد و جانی می دهد/ و کسی برای دلبرکش نی لبک می زند/ در تمام این فصول/ من نگرانم/ نوروز/ امروز یا دیروز/ یا هر روز ابری و آفتابی/ که جهان پوشیده شرمی عنابیست/ من نگران چشم های تو هستم/ که کی گشوده می شوند

مراسم نوروز تا پاسی از شب با شعر و آواز ادامه یافت.  

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

نوروز ۷۰ را هم در زندان بودم و هنوز آنان که دلشان برای آزادی میهن می تپد نوروز را در زندان جشن می گیرند. ایرج مصداقی - نوروز ۱۳۹۳

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★