نگرش جوامع بشری در برخورد با زنان که نیمی از جمعیت جهان را تشکیل می دهند، همواره متفاوت بوده است. با این همه وجه تشابه جوامع مختلف این است که فرهنگ، تاریخ و قوانین موجود هر جامعه می تواند به عنوان معیاری جهت نشان دادن کارکرد و نقش زنان و همچنین درجه اعتقاد آن جامعه به دمکراسی و آزادی باشد. در همین راستا عملکرد زنان در جغرافیای ایران متاثر از فاکتورهای تاثیر گذار فرهنگی، اجتماعی و قانونی که بیان شده است، می باشد.

نگرش فرهنگ و ادب فارسی نسبت به زن

در باب شعر در اشعار فردوسی، شاعری که به عنوان نجات دهنده زبان و فرهنگ فارسی باستان از وی یاد می شود، می توان سروده های فراوانی را در مذمت و پست شمردن زن یافت. برای نمونه می توان به بیت زیر اشاره نمود: زنان را ستایی سگان را ستای که یک سگ به از صد زن پارسای

علاوه بر آن کتابهای شعر شاعرانی همچون مولوی، اوحدی، ناصر خسرو مملو از اشعاری است که گویای زن ستیزی و تنگ نظری تاریخ فرهنگی فارس زبانان نسبت به زن است. همچنین با جستجو در فرهنگ لغت فارسی درتعریف کلمه "خانم" می توان معانی مثل "روسپی، زانیه، فاحشه" را که نشان از نگاه بیمار گونه جامعه نسبت به جنس زن است را پیدا کرد. علاوه بر آن به زن به عنوان موجودی ضعیف و کم عقل نگریسته می شود که تابع مرد است و جایگاه حاشیه ای در ساختار اجتماعی دارد.

نگرش ناسیونالیستهای افراطی نسبت به زن

دیدگاه "اهریمن انگاری" زنان که در جامعه فارس زبانان تا عمق تاریخ امتداد دارد، همواره جایگاه ارزشی زن را در جامعه تحت تاثیر قرار داده و حقوق انسانی وی را پایمال نموده است، تا جایی که علاوه بر مذهبیون و سنت گراها حتی تحصیلکرده های غرب دیده همچون میرزا فتحعلی آخوندزاده، احمد کسروی، تقی زاده، که پیشروان تجدد خواهی در دوره مشروطه و حکومت پهلوی بودند، در ضمن تمجید از حقوق اجتماعی و سیاسی زن غربی با گفتار و نوشته های خود عملا حد و مرز فعالیت زنان ایران را تنها محدود به محیط خانه می دانستند و تحصیل علم و معرفت را اتلاف وقت برای زنان به حساب می آوردند. برای نمونه احمد کسروی در مقاله ای در "روزنامه ایرانشهر" دیدگاه خود را نسبت به محدوده فعالیت و آزادی زنان اینچنین بیان کرد: " گفته ایم و میگوییم، زنان بجز به کارهای زنانه نباید برخیزند..... کار مردانه کردن زنان از یک سو مایه ی تباهی خود زنان گردیده و از سوی دیگر خانه ها را بی آرایش و بی سامان خواهد گذارد. بدتر آنها اینکه عرصه را بر مردان تنگ خواهند ساخت. زنان را باید جز درس خانه داری نیاموخت و آنان را از خواندن رمان و افسانه ها باز داشت. شگفتا از کسانی که به دختران جبر و مقابله.... می آموزند یا با یاد دادن زبانهای اروپایی عمر گرانبهای ایشان را هدر می سازند."

نگرش وسیله ای نسبت به زن

پدیده مردسالاری در ایران محصول نگاه تاریخی و فرهنگی تحقیر آمیز نسبت به زنان بوده است. در نتیجه به حکم قوانین و شریعت مذهب شیعه در ایران به زن به عنوان ابزاری جهت حفظ نسل و رضایت مردان نگریسته می شود و در سایه چنین نگاه سنتی و متحجرانه ای زنان نتوانستند شخصیت انسانی خود را آنچنان که باید باشد، پیدا کنند. چرا که مردها هر زمان که بخواهند می توانند زن دوم یا چند صیغه ای داشته باشند و به حکم قانون زن نمی تواند اعتراض یا ممانعتی داشته باشد. برای نمونه تیمور تاش ومحمد علی دولتشاهی از متنفذین دربار پهلوی و طرفداران سرسخت "تجدد" بودند با این وجود اولی همزمان دارای سه زن بود و دومی نوه خود را به عنوان زن سوم به عقد رضا شاه در آورد.

نگرش غیر انسانی به روح و بدن زن

مساوی دانستن زن با اهریمن و بدی و نسبت دادن بلاهای آسمانی همچون زلزله، سیل و قحطی به وی، از رویکرد قرون وسطایی بنیاد گرایان مذهبی به بدن و روح زن در ایران حکایت دارد. برای نمونه بنا بر گزارش خبرگزاری فارس در تاریخ 27/01/1389حجت الاسلام صدیقی در مراسم نماز جمعه تهران به افراد بی حجاب و بد حجاب در مورد رواج فساد اخلاقی هشدار داد و زلزله و بلاهای طبیعی را به زنان بی حجاب نسبت داد و بر ضرورت توبه آنها جهت ممانعت از بروز زلزله در تهران تاکید کرد. علیرغم اینکه آزار و اذیت های خیابانی، توهین و تجاوزات جنسی نسبت به زنان در ایران به یک معضل تبدیل شده است. با این حال همواره زنان به عنوان مقصر اصلی تحریک مردان به ارتکاب تجاوز محسوب می شوند. البته تا زمانی که نابرابری بین زن و مرد در جامعه برچیده نشود به سختی می توان در سایه تابوهای ارتجاعی و مذهبی بر مبنای تفکرات مردسالاری که روابط جنسی زن و مرد را تعیین می کنند، تجاوز به عنف را ریشه کن ساخت.

تبعیض در بازار کار

از دیگر شواهد تبعیض و بی عدالتی نسبت به زنان می توان به ممنوعیت و محدودیت زنان در حق انتخاب شغل در بازار کار اشاره کرد. با وجود اینکه بیش از 50 درصد از دانش آموزان و دانشجویان را زنان تشکیل می دهند اما پس از فارغ التحصیلی با تبعیض های جنسیتی فراوانی در بازار کار مواجه می شوند و نمی توانند شغل دلخواه خود را بیابند. در مواردی که زنان زیر خط فقر زندگی می کنند و نان آوری ندارند مجبور می شوند که علیرغم میل و خواسته خود تن به ازدواج با مردی بدهند که به مراتب از آنها مسن تر است و این به نوبه خود معضلات اجتماعی فراوانی نظیر اشاعه فحشا، اعتیاد، طلاق و خودکشی را به دنبال دارد. از نتایج تبعیض های جنسیتی در بازار کار و عدم حمایت حکومت از زنان بی سرپرست می توان به ظهور پدیده دستفروشی در شهرهایی همچون احواز اشاره نمود. در این میان زنان دستفروش با پوشاندن چهرهای خود از ترس شناخته شدن، به فروش لباسهای زنانه و سبزیجات و میوه می پردازند و هر لحظه نگران این هستند که مبادا ماموران شهرداری بساط آنها را به هم بریزند.

بیکاری زنان از نگاه آمار

در رابطه با بیکاری زنان فارغ التحصیل، خبرگزاری فارس به نقل از خانم حیدریان مدیر کل امور بانوان و خانواده استانداری خوزستان (الاحواز) در تاریخ 13 شهریور 1390 اظهار کرد که "40 درصد زنان فاغ التحصیل دانشگاه در خوزستان (الاحواز) بیکار هستند." علاوه بر آن طبق گزارش آماری خبرگزاری مهر در 25 اکتبر 2013، الاحواز رتبه اول بیکاری زنان در کشور را به خود اختصاص داد. در این میان بیکاری زنان در 31 شهر کشور بالای 50 درصد گزارش شده است که رتبه اول و دوم بیکاری را زنان شهرهای مسجد سلیمان با 56.9 درصد و اندیمشک (صالحیه) با 54.2 درصد به خود اختصاص دادند. به عبارت دیگر نرخ مشارکت اقتصادی زنان طی سالهای 84 تا 92 سیر نزولی به خود گرفته است به طوری که از 17 درصد به 12.4 درصد نزول کرده است.(روزنامه شرق، شماره 1993) به بیان ساده تر بیشتر مشاغل احراز شده توسط زنان مربوط به مشاغل خانگی است. البته باید این واقعیت را در نظر داشت که سیاست تبعیض شغلی رژیم نسبت به زنان در ایران متاثر از گفته های مراجع تقلید و خصوصا شخص خامنه ای است. وی در تاریخ 13 تیرماه 1386 در سالروز میلاد "فاطمه" در جهت محدود نمودن زنان به خانه داری و کاهش حضور آنها در عرصه مشارکت اجتماعی گفت: "مهمترین نقشى که یک زن در هر سطحى از علم و سواد و معلومات و تحقیق و معنویت می‌تواند ایفاء کند، آن نقشى است که به عنوان یک مادر و به عنوان یک همسر میتواند ایفاء کند؛ این از همه‌ى کارهاى دیگر او مهمتر است." همچنین وی بر ضرورت ایستادگی در برابر ایده های غربی همچون فمینستی و مطالبات برابری حقوق زن و مرد تاکید کرد. (وب سایت آوینی، 13/04/1386)

مشارکت زنان در اداره حکومت

در راستای سیاست کاهش مشارکت زنان در امور اجتماعی، سیاسی و اقتصادی، در حال حاضر در حکومت روحانی نه تنها یک زن به عنوان وزیر وجود ندارد بلکه حتی در بین معاونین وزرا نیز هیچ زنی یافت نمی شود. و این نشان می دهد که زنان که نیمی از جمعیت را تشکیل می دهند، هیچ گونه تاثیری در تصمیم گیری های بالای مدیریتی ندارند. علاوه بر آن مشکلات و تبعیض ها علیه زنان چندین برابر شده است و دفاتر امور زنان در نهاد های مختلف دولتی که مسئول رسیدگی به شکایات و تبعیض ها بر علیه زنان می باشند، از اجرای وظایف خود ناتوان هستند و تنها حالت تزیینی و نمایشی به خود گرفته اند و وظایف آنها تنها به اجرای مراسم روز زن تقلیل یافته است.

طرح تفکیک جنسیتی در ایران

طرح تفکیک جنسیتی بین دانش آموزان و حتی دانشجویان نشان دهنده دیدگاه منفی سردمداران حکومتی نسبت به دختران و زنان جامعه است. این بی اعتمادی با بهانه اسلامی کردن دانشگاهها در طول دوران هشت ساله ریاست جمهوری احمدی نژاد با شدت بیشتری اعمال شد. به عنوان نمونه این طرح در دانشگاه علامه طباطبایی و حتی در رشته های کارشناسی ارشد به اجرا در آمد. در همسویی با طرح تفکیک و محدودیت، ورود زنان به باشگاههای ورزشی در ایران جهت تماشای مسابقات آقایان به بهانه حفظ "کرامت و شأن زنان" به کلی ممنوع می باشد. علاوه بر آن طرح گشت ارشاد به نوعی فشار های روحی و روانی فراوانی را بر زنان وارد ساخت و امنیت را از آنها سلب نمود. به همین دلیل وجود مأمور پلیس در خیابان ها و اماکن عمومی باعث ایجاد ترس و دلهره در بین مردم خصوصا زنان شده است. تا جایی که زنان و مردان در هنگام بازدید از پارکهای عمومی جهت خلاصی یافتن از فشار و سخت گیری های گشت ارشاد مدارک ازدواج خود را به همراه می برند.

رتبه سوم جهانی خودکشی زنان در ایران

در نتیجه اجرای سیاستهای ظالمانه و تحقیر آمیز رژیم ولایت فقیه علیه زنان در جغرافیای ایران و همچنین به دلیل مشکلات اقتصادی و عدم حمایت حکومت از خانواده ها، نبود امکانات تفریحی و رفاهی، فقدان آزادی و تبعیض های جنسیتی در سایه جامعه مردسالار شاهد افزایش همه روزه آمار خودکشی زنان و دختران خصوصا در بین زنان غیر فارس هستیم. بر این اساس دویچه وله در گزارش خود در تاریخ 09/09/2008، معضل افزایش خودکشی بین زنان در ایران را اینگونه بیان می کند: "ایران سومین کشور جهان است که در آن آمار خودکشی زنان افزایش می‌یابد و در حال پیشی گرفتن از آمار خودکشی مردان است. رتبه‌های اول و دوم را در این زمینه کشورهای چین و هندوستان دارند. در کلیه کشورهای دنیا در برابر هر سه مرد که در اثر خودکشی می‌میرند، یک زن از این طریق جان خود را از دست می‌دهد." در این بین استان های‌ کهگیلویه و بویراحمد، کرمانشاه، کوردستان، بوشهر و الاحواز بالاترین رقم خودکشی زنان را از آن خود کردند. شهین محمدی، عضو انجمن زنان مریوان در مصاحبه با "روز آنلاین" در تاریخ 28 شهریور 1392 بیان کرد که: "بر اساس تحقیقات میدانی انجمن ما روزانه یک زن در مریوان دست به خودکشی می زند." البته در بسیاری از موارد دولت از ارائه آمار واقعی خودکشی به بهانه های امنیتی ابا می نماید.

نتیجه گیری

در حال حاضر انجمن ها و موسسات فراوانی در دفاع از حقوق زنان در خارج از ایران در حال فعالیت هستند. لیکن تاثیر این موسسات بر سیاست های کلی رژیم در رابطه با حقوق از دست رفته زنان بسیار ناچیز است و مسولان حکومتی در ایران همواره بیان کرده اند که نیازی به دفاع از حقوق زنان در ایران وجود ندارد چرا که به اعتقاد آنها به زن ظلم نمی شود. با این وجود روحانی در وعده های انتخاباتی خود بر ضرورت رفع تبعیض و نابرابری در حقوق زن تاکید کرد. وی همچنین ایجاد تغییر در نگرش گشت ارشاد، رفع تفکیک جنسیتی در دانشگاه ها، اعطای خدمات بیمه، ایجاد فرصت های شغلی مناسب برای زنان، بازنگری در فقه اسلامی، حمایت بیشتر از خانواده و تشکیل وزارت امور بانوان جهت بازگردانی حقوق ضایع شده زنان را از اهداف آینده دولت خود بیان کرد. لیکن پس از گذشت نزدیک به 10 ماه از ریاست وی، وعده های بزرگ ایشان محقق نگردید و رویای باز شدن "روزنه امید" برای زنان جهت رسیدن به آزادی و برابری همچنان بسته مانده است.