مقدمه : اخیرا در ایران حرکتی شکل گرفته است بنام " سبز " . این سبز همان جنیش سبزی نیست که در اروپا و کلا غرب برای دفاع از محیط زیست شکل گرفته است. حرکت سبز در ایران بیشتر یک نامگذاری است که چندان هم بی ربط به مسائل ایدئولوژیک و مذهب نیست. آیا این سبز در ایران یک حرکت سکولار است؟ آیا این سبز می تواند از ریشه اش که همانا تفکر اسلامی، دینی و مذهبی است کنده شود؟ سمبل سبز یا همانا پرچم سبز به چه معناست؟ برای چه سبز و نه رنگ دیگر؟

مذهب در ایران : مذهب در ایران نقش به سزایی در امور جامعه ایفا کرده است. مخصوصا مذهب اسلام و بخش تشیع آن در تاریخ معاصر ایران نقش والایی در تاثیرگذاری بر روی افکار مردم ایران داشته است. این مسئله به نوبه ء خود باعث شده است که کشور ایران رنگ و هوایی مذهبی به خود بگیرد. در طول سال چندین مراسم مهم مذهبی با وسعت های زمانی کم یا زیاد اجرا می شود. از ماه رمضان و روزه گرفته تا ماه محرم و عاشورا و تولد و مرگ امامان و رهبران مذهبی. اینها در طول سال به صورتهای مختلف بر روی ذهن مردم تاثیر مداوم دارند. مردم ایران با این همه تمرینات مذهبی روزانه، مرتب با مسئله ای بنام مذهب دست به گریبان هستند، تا آنجا که بخشی از هویت آنها شده است. از نظر اجتماعی روان مردم از مذهب اشباع شده است. مسئله ای مهم این است که مذهب در تمام تارو پود جامعه ایران رسوخ کرده است. این خوبخود جامعهء ایران را تماما تحت تاثیر خود قرار می دهد. از کار و کسب گرفته تا پرورش بچه ها و حتی مسافرت و سرگرمی و عشق و ازدواج مذهب دخالت تام دارد. این مسئله در بعد اجتماعی و جامعه از یک کاراکتر شخصی بدر آمده و به کاراکتری اجتماعی با قدرت مافوق تصور تبدیل شده است. اگر شخصی نخواهد که این نرم ها را رعایت کند، جامعه به شدت مذهبی به او فشار می آورد. بعنوان مثال در ایران کسی که مشروب مصرف کند در بعد اجتماعی مورد حمله اجتماع قرار می گیرد. در بعد دیگر در ماه محرم عروسی و شادی تقریبا وصلهء نا جوری خواهد بود از نظر همان جامعهء به شدت مذهبی و مثالهای دیگر.

مبارزات در ایران و نقش مذهب : مبارزه امری است رایج در هر جامعه ای که در آن فاصله های طیف های اجتماعی از هم زیاد باشند. این فاصله ها می توانند اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و یا مذهبی بعنوان مثال باشند. در هند بین هندوها و مسلمانها فاصلهء مذهبی عمیقی است که به جنگهای خیابانی هم کشیده می شوند. در میان شیعیان و سنیان پاکستان تضادهای عمیقی است که منجر به بمب گذاری و کشتار می شوند. در ایران هم اختلافات اقتصادی و اجتماعی و حتی مذهبی زیادی وجود دارد. در بلوچستان بمبی از طرف جندالسلام سنی مذهب در ماههای گذشته چندین نفر از فرماندهان نظامی حکومت شیعه را از میان برد. افراطیون وهابی در کردستان چندین تن از رهبران مذهبی وابسته به حکومت مرکزی را با شیوهء ترور از میان بردند. اختلافات ملی بین گروهها و سازمانهای ملی با حکومت به درگیریهای خونین چندین ساله انجامیده است. حکومت هم با شدت تمام این گروهها مبارزه می کند. اینها نمونه هایی هستند از انعکاس اختلافات و تضادها در جامعهء ایران. اما این حرکات امری تازه نیستند و در تاریخ معاصر ایران به شیوه های مختلف روی داده اند. اگر حرکتی در ایران روی دهد خواه ناخواه مذهب سهمی در آن ایفا می کند. مذهب حال له یا علیه آن حرکت می کند. در دورهء قبل از انقلاب 1357 هجری شمسی گروهها و افراد مختلف مذهبی از سازمان مجاهدین و طرفداران خمینی و علی شریعتی و ملی گرایان مذهبی نظیر مهدی بازرگان و.. بر علیه شاه مبارزه می کردند. هر کدام از اینها شیوه های خود را داشتند، اما در کل بر علیه نظام مبارزه می کردند. از آن طرف هم گروههای مارکسیست نظیر فداییان و توده و گروههای دیگر هم بر علیه شاه مبارزه می کردند، اما آنها هم در کل نمی توانستند از فرهنگ مذهبی بی بهره باشند. نحوهء نگرش به یاران جانباخته و نحوهء گرامیداشت و شهید پروری تا آنجا بود که حتی کسی مانند خسرو گلسرخی مارکسیست از امامان شهید دفاع می کرد و یا فداییان روابط درونی خود را مثلا روابط بین زن و مرد را به نوعی مذهبی کرده بودند. بعدا هم تئورسین حزب توده قبل از دستگیری در پی اثبات همگرایی مارکسیسم و تشیع سرخ بود. همین تشیع سرخ علوی را بیشتر مجاهدین و طرفداران شریعتی در ایران چند سال اخیر رواج زیادتر دادند.

حرکات اخیر: در چندین ساله بعد از انقلاب 1357 هجری شمسی در ایران نیروهایی توانستند در سطح جامعه باقی بمانند که به نحوی به مذهب پیوندی داشته بودند. سازمان مجاهدین بخاطر مبارزه مسلحانه و رفتن به عراق شرایط ویژه ای پیدا کرد. علارغم سرکوب حکومت مرکزی این نیروهای مذهبی توانستند خود را حفظ کنند و بین حکومت و مخالفان نوسان کنند. طرفداران بازرگان و شریعتی توانستند هم در حکومت شرکت کنند و هم در انجمن های اسلامی مورد قبول حکومت دست بالا را داشته باشند. بر همین اساس هم توانستند نیروهایشان را حفظ کنند و هم بر دامنهء آنها بیافزایند. آنها همواره بخاطر ویژگی مذهبی نزدیک به حکومت حتی مانند مجاهدین انقلاب اسلامی در حکومت و ارگانهای آن شرکت داشته باشند. نیروهایی از فداییان و حزب توده هم بر اساس دیدی که به مذهب در ایران دارند، براحتی می توانند متحدان خود را در میان این طیف ها پیدا کنند و برای همین هم مرتب سعی دارند به این طیف ها و حتی در اوایل انقلاب به حکومت نزدیک شوند. سازمان مجاهدین خلق هم در اوایل دههء 60 هجری هم توانست با امتی ها و هم با بازرگان و بنی صدر اتحاد پیدا کند که همگی مذهبی هستند. در این بین قشرهایی از مردم هستند که بر اثر فشار های اقتصادی و اجتماعی در رنجند، این مردم معترضند و هر روزنه ای که برای ابراز اعتراض خود ببینند، از آن استفاده می کنند. کسی که گرسنه است و یا بخاطر روسری شلاق می خورد، طبیعی است که در صورت لزوم فریاد بر می آورد. این حق خواهی با مبارزات سازمان یافته و ایدئولوژی سرخ علوی ویا سبز علوی کلا فرق دارد. چون کسی که بر علیه حجاب مبارزه می کند، یکی از ارکان مذهبی را زیر سئوال می برد که طرفداران سرخ و سبز علوی از آن بعنوان سلاح مبارزاتی استفاده کرده بودند، بعنوان مثال در زمان انقلاب و همین آلان هم روش ومنش سبزعلوی در رعایت اصول اسلامی حتی در خارج ایران می توان دید. بعنوان مثال خانم فاطمه حقیقت جو با یک حجاب کامل در جلسهء اخیریا کنگرهء اتحاد جمهوریخواهان در کلن شرکت کرد.

نتیجه : در آخر مسئلهء مردم ایران، مسئله ای عمیقی است. مذهب در تمامی تاروپود جامعه رشد کرده است. حتی بخشی از نیروهایی که خود را غیر مذهبی مخالف می دانند، نمی توانند از مذهب به تمامی کنده شوند. نیروهای مذهبی در هر زمانی در تاریخ معاصر توانسته اند اهرههای مبارزاتی مردم ایران را در دست بگیرند، حال در زمان مد بودن سرخ با سرخ علوی و بعد از رونق افتادن سرخ با سبز علوی. در این میان تنها رنگ پرچمها عوض می شوند، اهداف همان هستند. حال اینها بر حق هستند و یا نه؟ بستگی به میزان تغییر و رشد جامعه دارد که توانش در فرستادن چه شیوه و نوع نیروی معترضی باشد. تا زمانی که مردم در مدار مذهب بچرخند، حرکاتشان هم در همین دایره خواهد بود. تغییر در این دایره بسیار سخت است، همانطور که انقلاب 1357 هجری شمسی نشان داد.

22.11.2009