رجب‌ طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه شامگاه پنجشنبه (۲۹ ژانویه/۹بهمن) در گفت‌وگویی تلویزیونی اعلام کرد اگر ترکیه جنایتی علیه ارامنه مرتکب شده باشد، آماده است که موضوع و هزینه‌های احتمالی آن را بررسی کند.

در آوریل ۲۰۱۵، موضوع قتل‌عام ارامنه صد ساله می‌شود و به جریان افتادن بحث‌ها در این زمینه و تاکید روی نقش ترکیه در این کشتار به همین خاطر است.

دولت‌های مختلف ترکیه تاکنون از پذیرش بار مسئولیت دراین زمینه شانه خالی کرده‌ و موضوع را به تخاصم ناشی از شرایط جنگ جهانی اول نسبت داده‌اند. دولت اردوغان نیز همواره بر همین موضع تکیه کرده، می‌گوید ترک‌ها هم از سوی ارامنه متحمل خشونت شده‌اند. پیشنهاد اردوغان این است که طرفین در باره جزییات و مستندات موضوع با یکدیگر به گفت‌وگو بنشینند.

بخش بزرگی از مستندات بین‌المللی حاکی از سرکوب و خشونت خونین ترکیه عثمانی علیه ارامنه است. ارامنه و بسیاری از حقوقدانان و تاریخدانان، این کشتار را که تا یک میلیون و ۵۰۰ هزار قربانی برجای گذاشته، "نسل‌کشی" تلقی می‌کنند.
ترکیه این اتهام را رد می‌کند و موضوع را به جابه‌جایی و اخراج ارامنه به دلیل شرایط جنگی نسبت می‌دهد.

کشورهای ارمنستان و ترکیه به دلیل اختلاف نظر در این زمینه، با یکدیگر مناسبات دپیلماتیک ندارند. اردوغان سال گذشته برای نخستین بار، به موضوع آسیب‌دیدگی ارامنه پرادخت و با نوادگان قربانیان ابراز همدردی کرد. او از سرژ سرکیسیان، رئیس جمهور ارمنستان نیز برای شرکت در مراسم یادبود قربانیان جنگ جهانی در ۲۴ آوریل دعوت کرد به ترکیه سفر کند.

اردوغان نخستین نخست‌وزیر ترکیه است که به واقعیت قتل‌عام ارامنه اذعان کرده اما آن را "عملی غیرانسانی" خوانده و از تعبیر "نسل‌کشی" استفاده نکرده است.

پیش از اردوغان تنها احمد داوداوغلو وزیرخارجه ترکیه در ماه دسامبر سال گذشته هنگام بازدید از ایروان پایتخت ارمنستان، مسئله طرد و قتل ارامنه را یک خطا و عملی غیرانسانی خوانده بود. او در همان زمان خواستار توافق ترکیه و ارمنستان بر سر "یادآوری عادلانه" موضوع شد.

اختلاف بر سر نام‌گذاری واقعه

در فاصله سال‌های ۱۹۱۵ تا ۱۹۱۸، بین ۳۰۰ هزار تا یک میلیون و ۵۰۰ هزار ارمنی به قتل رسیده‌اند. رقم کمتر، روایت ترک‌ها و رقم بیشتر روایت ارامنه است. تاریخدان‌ها این کشتار را نخستین "نسل‌کشی" قرن بیستم خوانده‌اند اما دولت ترکیه با رد این اتهام، موضوع را به آوارگی و پریشانی و خشونت عمومی ناشی از جنگ جهانی نسبت داده، آن را دو طرفه می‌دانند. ترک‌ها مدعی هستند که صدها هزار ترک نیز در این میان جان خود را از دست داده‌اند.

زمینه این نسل‌کشی و سرکوب به تلاش ناسیونالیست‌های وابسته به جنبش "ترکیه جوان" در سال ۱۹۰۹ باز می‌گردد که در صدد ایجاد حاکمیت جدیدی بودند که بر فرهنگ واحدی مبتنی بر زبان ترکی و مذهب اسلام استوار باشد. جنگ جهانی اول و شرایط ناشی از آن، فرصت مناسبی برای پیاده کردن این الگو بود.

در ۲۴ آوریل ۲۰۱۵ و با شکست عملیات ترکیه علیه روسیه، حکومت عثمانی پیگردی سیستماتیک علیه ارمنی‌ها به راه انداخت. هزاران ارمنی دستگیر و اعدام شدند. ده‌ها هزار نفر در مسیر آوارگی و رانده‌شدن از دیار خود، از گرسنگی و سرما و بیماری در گذشتند.

پس از جنگ اول جهانی، کشورهای فاتح، پرونده‌ای در این زمینه تشکیل دادند. یک دادگاه جنگی در استانبول توانست ثابت کند که جنایات انجام شده، به صورت متمرکز سازماندهی شده بودند. این دادگاه ۱۷ نفر از متهمان را به مرگ محکوم کرد. سه نفر از محکومان اعدام شدند اما سایر عاملان کشتار توانستند فرار کنند. برخی از آنها بعدها توسط جوخه‌های انتقامی ارمنی کشته شدند.

در فاصله‌ صدساله‌ای که از این قتل‌عام می‌گذرد، ۲۲ کشور از جمله فرانسه، ایتالیا و هلند، این کشتار را به رسمیت شناخته‌اند. موضوع نسل‌کشی ارامنه در سال ۱۹۸۵ در اسناد سازمان ملل نیز به ثبت رسید. مجلس فدرال آلمان این واقعه را در سال ۲۰۰۵ به عنوان "کشتار و اخراج سراسری" ارزیابی کرد. عبارت مناقشه‌برانگیز "خلق‌کشی" در ارمنستان هم‌چنان در بسیاری متن‌های دولتی آلمان وجود ندارند.

عبارت مناقشه‌برانگیز "خلق‌کشی" در ارمنستان هم‌چنان در بسیاری متن‌های دولتی آلمان وجود ندارند. دلیل این امر، مناسبات سنتی و دیرینه ترکیه و آلمان است. امپراتوری عثمانی و آلمان قیصری در جنگ اول جهانی متحد یکدیگر بودند و ژنرال‌های آلمانی در طراحی و پیشبرد عملیات جنگی و میدانی مشارکت مستقیم داشتند.