رفتن به محتوای اصلی

مقایسه حسن زیرک نامی جاودان، با دیگر نوابغ جهان در سطح خود
02.08.2011 - 14:25

این نکات زیر مطلبی بود که بنا شد درجمع خانواده های اردوی سالانه ریژاو که هرسال به همت برخی از هم میهنان عزیز تا کنون برگذار شده، خوانده شود، اما به دلیل کمی وقت، فقط شفاها یادی از این هنرمند بزرگ در آنجا شد. لذا بنده لازم دیدم آن عزیزانی که در اردو به دلایلی نتوانستند شرکت کنند و یا درباره حسن زیرک چیزی نشنیده اند، این مطلب را منتشر نمایم که در آن یک مقایسه با دیگر هنرمندان انجام گرفته و یادی ازچند هنرمند فقیر و مردمی شده است. حسن زیر یکی از هنرمندانی بود که از چنین خانواده بسیار فقیری آمده بود و با عمر کوتاه فقیر هم مرد و امروزه نیز محبوب نه فقط مردم کرد، بلکه اکثر مردمان ملتهای ایران است.

هم میهنان عزیز،

قبل از هر چیز به اردوی سالانه ریژاو خوش آمدید، آرزو دارم این چند روز به شما عزیزان در اینجا خوش بگذرد. در این ساعت با اجازه می خواهیم باهم بمناسبت 39مین سال فوت حسن زیرک، یک شخصیت هنری استثنائی در جامعه کرد یادی بکنیم که دقیق در 30ام ژوئیه 1972 یعنی 39 سال پیش این جهان خاکی را با همه بی وفائی ها و نمک ناشناسی هایش، با درد و رنج فراوان و بیماری کبد و معده در بیمارستانی، ترک گفت. آوازخوان و یا گورانی بیژی که سواد خواندن و نوشتن را نداشت اما ازحافظه و استعداد عجیبی برخوردار بود و در واقع می توان گفت او یک نابغه بود.

بنده اخیرا مطلبی به مناسبت 22مین سالگرد ترور زنده یاد، دکتر قاسملو و همراهان او نوشتم و در آن اشاره ای دارم به فرهنگ مرده پرستی که متأسفانه بر جامعه ما حاکم است. یعنی به خلاقان هنر، ادبیات، شعر، آواز و موسیقی در جامعه، تا زنده اند، کمتر توجه می کنیم و همینکه از میان ما رفتند و یا به نحوی از ما گرفتندشان، آنگاه تازه می فهمیم چه ازدست داده ایم واین خالقین هنر و ادبیات و سیاست و شادی و شعر و آواز برای ما عزیز می شوند. در اینجا با تأسف باید گفت که درهمه جوامع دیکتاتور زده، جلو رشد نوابغ و حمایت از آنها گرفته می شود و بویژه اگر خانواده یا گروه اجتماعی که آن استعدادها از آنجا می آیند و اگر سرمخالفت بادیکتاتوری داشته باشند که دیگر هیچی. به همین دلیل درسرزمینهای عقب نگهداشته شده باحاکمیت دیکتاتوری، نابغه ها زیاد نیستند و اگر ما یکی از آنها را از دست بدهیم، در بعضی موارد احتمالا دهها سال طول خواهد کشید تا نظیرآن بوجود آید ویا اصلا جای گزینی تربیت نشود که این باعث تأسف فراوان است.

پس اگر در محیط زیست خود ما، نابغه ای وجود دارد و برای مثال توسط فرزندانمان که همدرس وهمکلاسی او است، کشف شود، بسیارعالی خواهد بود که زیربال اورا با دل و جان بگیریم و همانند فرزند خود درصدد تشویق او برآئیم. بدین ترتیب افسوس خوردن ما و آیندگانمان کم و کمتر خواهد بود وما غم وغصه فقدان یک نابغه را بیش ازحد و زیاد نخواهیم داشت.

در تاریخ بشریت، یافت می شوند نوابغی که شهرت جهانی می یابند. من اسم این هارا می گذارم اعجوبه های عالم خلقت که خود به دوگروه تقسیم می شوند: یک گروه ازآنها متمول اند و با مقایسه نسبی دارای انواع و اقسام امکانات دست رسی به ابزار کار برای خلاقیت آثار خود هستند و شانس گذراندن کلاسها ودوره های تخصصی را دارند. لذا بدان ترتیب، آثار هنری و خارق العاده ای که دیگران با همان امکانات، استعداد و توانائی اش را ندارند، خلق می کنند. حالا چه علم پزشکی، فیزیک، شیمی، بیو لوژی، ریاضی و دیگر علوم فنی باشد یانقاشی، قطعات ادبی، شعر، موسیقی، آواز وغیره که گاهی لینز همه دور بینها متوجه این آثار و خلاقیت می شوند. گروه دیگری هستند که کمترین امکانات را در اختیار داشته و دارند و هیچ کلاس یا دوره ویژه و تخصصی هم نمی توانسته اند، طی کنند، اما در سطح خود خلاق و نابغه بوده اند. زیرا با ابتدائی ترین ابزار و در تنگ دستی محض عالی ترین و زیبا ترین یادگاررا بجای گذاشته و می گذارند که برای ما جاودانه می شوند. من دراینجا کاری به نوابغ متمول، با امکانات وسیع ندارم، بلکه می خواهم در این میان دو یاسه نفرفقیر اما درمحیط خوداستثنائی که هرکدام از آنها در زمینه کاری خود در تاریخ نوین نابغه بحساب می آیند، به شما عزیزان، گر چه اکثرا با نام و آثار آنها آشنائی دارید، بیشتر معرفی کنم و بویژه یکی از این سه نفررا که دربرنامه امشب یادی از او می کنیم، کامل تر. گرچه روشن است که آثار برخی نوابغ از جمله اینها که ذکر می کنم، کم نظیر و جاودانه است. اما متأسفانه هیچ کدام از آنها، عاقبت و پایان عمر خوبی نداشتند و خیلی کوتاه، آنهم با زجر زندگی کردند. ازجمله آنها، ما از نقاش برجسته جهان قرن 19 میلادی، "وان گوخ" هلندی که فقط 37 سال عمر کرد، (تولد 30 مارس 1853 ومرگ یاخود کشی) در 29 ژوئیه 1890 میلادی درمرکز اروپا، نام می بریم. دوم، هنرورز وخواننده نامی و همیشه زنده کرد، حسن زیرک است که او نیز 51 سال بیش عمر نکرد. سوم، خانم سوسن خواننده فارسی خوان کرد قصرشیرینی است که یادم نیست چه وقت بدنیا آمده اما فوتش در نهم ماه مه 2004 میلادی بود که بنده یک مطلب در سوگ او در همان سال نگاشتم. سوسن نیز متأسفانه کمتر از من عمر کرد و با فقر و نداری این دنیارا ترک گفت. احتمالا اولین چیزی که به ذهن برخی ازعزیزان می رسد و از خود می پرسند، آن است که این هنرمندان بهم چه ربطی دارند؟ چرا من "وینسنت وان گوخ"، نقاشی اروپائی را با برخی از خوانندگان کرد، مقایسه می کنم؟ در واقع پرسش درستی خواهد بود. اگر اجازه به فرمائید، بنده در خلال شرح بیوگرافی نابغه موردبحث، یعنی حسن زیرک، پاسخ این چرا را خیلی کوتاه در یک یاچند جمله، خواهم داد. حالا چرا حسن زیرک را باید یک نابغه دانست؟ به باور من کافی است که فقط یک نکته را در این باره ذکر کنیم و نظر برخی از هنر شناسان را بیان داریم. اکنون مجسم کنید، اگر هنر مندی برای نمونه، حسن زیرک خواننده، که نه سواد خواندن و نوشتن داشت و نه دوره ویژه ای گذرانده بود و نه از نظر مادی تأمینی و نه پشتوانه ای داشت، اما هنگامیکه وظیفه خوانندگی به او محول می شد و می بایستی قطعه آوازی در رادیو اجراء کند، در همان ساعت هم شعر اش را می سرود و هم آهنگ آواز را می ساخت و هم بلافاصله آن راهمراه گروه نوازندگان اش با کم ترین تمرین می خواند، چه نامی می توان بچنین فردی داد؟ هنرمند معروف کرد، شهرام ناظری خواننده نسل بعد ازحسن زیرک دراین باره بدرستی می گوید: "درخصوص مرحوم حسن زیرک، در مجموع فقط می‌ توانم بگویم که یک انسان نابغه به معنای واقعی بود. یعنی در همان لحظه که وارد ارکستر رادیو می‌شد و به اتاق ضبط می ‌رفت، بداهتاً هم شعر می ‌سرود، هم آهنگ می‌ساخت، و هم آن را می‌خواند، که تاکنون چنین موردی در موسیقی سابقه نداشته ‌است‌. باتوجه به این نکته که ایشان سواد خواندن ونوشتن هم نداشتند اما موسیقی و شعر را به صورت الهامی و حفظ‌ شده می‌ خواند و واقعاً از افراد کاملاً استثنایی و ازنوابغ موسیقی کردی بودند و بنده درمیان خوانندگان کردعلاقهٔ خاصی به صدای حسن زیرک دارم‌."در فرهنگ نامه های اینترنتی درباره او می نویسند. "حسن زیرک گرچه به خاطر شرایط سخت زندگی ازتحصیل بی ‌بهره ماند، امااستعداد کم ‌نظیری درسرودن شعر وآهنگ سازی کردی داشت‌. این استعداد به همراه صدای منحصر به ‌فرد، سبب شد که ترانه‌ هایش درسرتاسر کردستان محبوبیت یابد. صدای اوهمچنان درمناطق کرد نشین و در کوچه و خیابان و از خانه‌ها و مغازه‌ها به گوش می‌رسد". خوب هر انسان فرهنگ دوستی از خود می پرسد، اگر چنین فردی نابغه نباشد، پس به چه کسی، می توان این لقب را داد؟ بهمین دلیل من یک شنونده ساده و هوادار آواز او، با پیروی از این عزیزان هنر شناس، او را نابغه می دانم. حسن زیرک نابغه ای فقیرزاده بود، همانند وان گوخ، نقاش نامدار هلندی که شهر داری پاریس هزینه خاک سپاری اورا داد، زیرا در زمان حيات خودش قادر نشد حتا يكي از 864 نقاشي معروف و اصلي خودرا بفروشد، درحالي كه حدود يك قرن پس از درگذشت او، يكي ازهمين نقاشي هاي ”وان گوخ” دريك حراجي درلندن به مبلغي بيش از 24 ميليون پوند انگليسي بفروش رفت! سوسن قصری که با مادرش زندگی می کرد و این مادر برای اداره زندگی و پرداخت اجاره اطاق برای صاحب منزل اش کارگر منزل بود، هنگامی که در ایران در اوج شهرت بود در شهر زادگاهش قصر شیرین بیمارستانی با هزینه خود ساخت و آماده بهره برداری شد که بعد از انقلاب از آن استفاد نکردند و در آغاز جنگ ایران و عراق سربازان صدام حسین دیکتاتور آن بیمارستان را با خاک یکسان نمودند. سوسن خودش در لوس آنجلس در گاراژ یک ایرانی در نهایت فقر و تنگ دستی فوت کرد. و حسن زیرک نیز درپایان عمر قهوه خانه کوچکی برای امرار معاش در بوکان داشت و با مریضی و تنگ دستی جهان را بدرود گفت. این است که من این سه را باهم مقایسه می کنم.

حسن زیرک آنطورکه درشناسنامه اش ذکرشده در 8 آذر 1300 خورشیدی برا بر با 29. 11. 1921 میلادی درمحله قلعه سردار، شهر بوکان درکردستان ایران بدنیا آمده است. آن گونه که فرهنگ نامه های اینترنتی به ما می گویند، از او بیش از 1300 ترانه و آواز به یادگار مانده است. او درسن پنج‌ سالگی پدرش را ازدست داد و زندگی را در رنج گذراند. چندی در شهرهای کرد نشین و غیرکرد نشین ایران و عراق سپری کرد. یکی از شهرهایی که درآن مدت زیادی اقامت داشت، شهر تاریخی کرماشان در کردستان ایران بود. همکاری او در این شهر با هنرمندان برجستهٔ کرماشانی همچون مجتبی میرزاده، محمد عبدالصمدی، اکبر ایزدی، وبهمن پولکی سبب خلق آثار زیبایی شد که آثار خلق شده با این گروه را می توان از برجسته ‌ترین کارهای وی دانست.

حسن زیرک چگونه راه به رادیو باز کرد؟

گویند هنگامی که حسن زیرک در مسافرخانه "فه ندوق شمال" کردستان عراق نظافتچی گری می کرد وروزی زیرلبی آواز می خواند، توسط مام جلال طالبانی، رئیس جمهورکنونی آن کشور که در آنجا مهمان بود، کشف گردید و اورا به رادیو بغداد برد که آواز بخواند. حسن زیرک مدتی دربخش کردی رادیو بغداد همکاری کرد. از سال 1337، که بخش کردی رادیو ایران در تهران گشایش یافت، همکاری خودرا با این مرکز آغاز نمود. آثاری که حسن زیرک در رادیو تهران به ضبط رساند، اغلب باساز اساتیدی همچون حسین یاحقی، حسن کسایی، جلیل شهناز، جهانگیر ملک، احمد عبادی، و با سرپرستی مشیر همایون شهر دار همراه بود. در همانجا حسن زیرک باخانم میدیا زندی، گویندهٔ بخش کردی رادیو تهران، ازدواج کرد که حاصل آن ازدواج دو دختر به نام‌های مهتاب(آرزو) و مهناز(ساکار) بود. او چند ترانه نیز برای فرزندانش اجرا کرده‌ است‌. حسن زیرک تنها خواننده ای در جهان است، با وصف اینکه فقط 51 سال عمر کرد، توانسته است با 36 زن ازدواج کند. این تا چه حدی درست است برای من روشن نیست. متأسفانه او نه در ایران و نه درعراق روی خوشی و راحتی و آزادی را به چشم ندید.

رفتار دولت وقت ایران باحسن زیرک اورا دچار مشکلات فراوانی کرد، به‌ویژه وقتی که دکتر شیخ عابد سراج‌الدینی، رئیس وقت برنامه‌های کردی رادیو تهران بود، به او اجازهٔ کار نداد واین کارسراج‌الدین چنان تأثیر منفی برروحیه لطیف حسن زیرک گذاشت که دیگربه رادیو تهران بازنگشت و بادلی شکسته باروبنهٔ خودرا به سوی بغداد پیچید. این موضوع تا چه حدی صحت دارد، فقط صاحبنظران می توانند قضاوت کنند که آیا کار سراج الدین درست بوده یا نه. در بغداد نیز اورا دچار مشکل کردند. حسن زیرک راگرفتند و روانهٔ زندان نمودند؛ گویند درآنجا اورا به پنکهٔ سقفی بسته اند و شکنجه کردند. پس از رهایی از زندان بغداد مجدداً به تهران باز گشت‌؛ در تهران نیز ساواک او را گرفت و شکنجه داد که جریان این شکنجه‌اش در ساواک را خودش در نواری گفته و با صدای اوهنوز به یادگار مانده ‌است. حتا اورا مجبورکردند که آوازی دروصف محمد رضا شاه بخواند. بدان ترتیب او توانست به زندگی ادامه دهد. درسال ‌های 1341 تا 1343 (1962 تا 1964 میلادی) در کرماشان بود و با رادیو کرماشان همکاری داشت‌. سال های پایانی زندگی حسن زیرک همانند بیشتر عمرش و حتا بدتر از آن در تلخی و ناکامی گذشت و چندان به آواز خوانی نمی‌ پرداخت. در بوکان قهوه‌خانه ‌ای دایر کرد و در میان مردمی که دوستشان می‏داشت و دوستش داشتند، آخرین نفس‌هایش را در رنج و بیماری کشید. در هفتم مرداد 1351، برابر با 30/7/1972 درسن 51 سالگی در بیمارستان بوکان به علت بیماری کبد و ناراحتی های معده چشم ازجهان فرو بست و در دامنهٔ کوه نال شکینه، (یعنی کوه نعل اسب شکن) که از کوه‌های زیبای آن منطقه است، به خاک سپرده شد.

پس از مرگش، تنها رسانه خارجی، رادیولندن از بزرگواری و هنر او یاد کرد و گفت، یگانه هنرمند ملت کرد در بیمارستان بوکان در گذشت. در اینجا باید اشاره ای کرد به آنچه که دیگران درباره این هنرمند آموزش ندیده، اما نابغه، می گویند. همسر معروف حسن زیرک و مادر دو فرزند اولش که خود گویندهٔ بخش کردی رادیو تهران بود، می‌نویسد:

"حسن زیرک نزدیک به هزار ترانه در تهران و کرمانشاه اجرا کرده ‌بود و به خاطر همین ترانه‌های او بود که روزانه نزدیک به دوهزار نامه ارسال می‌شد، و حتی درون نامه پول قرار می‌دادند تا ترانهٔ مورد در خواست آنان پخش شود. برنامه‌های کردی رادیو تهران و کرمانشاه به خاطر صدای دلنشین حسن زیرک مورد توجه همه قرار گرفته بود و آن موقع هر روز دوبار برنامهٔ «ما و شنوندگان» پخش می‌شد. حسن زیرک با صدای رسا و لذت‌ بخش خود باعث معروفیت و کیفیت و شکوفایی برنامه‌های کردی در تهران و کرمانشاه شده ‌بود و سیل نامه‌های طرفداران ترانه‌های او هر روز به رادیو جاری بود. اما، با وجود این‌ همه خدمت، حسن زیرک را دیگر به رادیو راه ندادند و او را از یاد بردند در حالی که در 28 مرداد 1341، که برد ایستگاه رادیوی کرمانشاه به صد کیلووات رسیده‌ بود، صدای حسن زیرک به همهٔ شهرها و روستاهای کردنشین می‌رسید."

مجتبی میرزاده، نوازندهٔ ویولون وموسیقیدانی که درتمام آثار حسن زیرک در دههٔ 1340 در ارکستر رادیو کرماشان نوازندگی و تنظیم آهنگ‌های اورا به عهده داشته، در مورد این هنر مند فقید در گفت وگو با نویسنده بیوگرافی حسن زیرک، چنین اظهار داشته‌: "حسن زیرک، با این که مطلقاً سواد نداشت، اما اشعار اغلب آثارش را به صورت بداهه و در آن لحظه که می‌خواند می‌سرود. وی ازحافظه‌ای بسیار قوی درحفظ شعر وآهنگ ومقام‌های کردی بر خوردار بود، و باید گفت که حسن زیرک هیچ‌ گاه در موسیقی کُرد تکرار نخواهد شد، چرا که ماندگارترین و زیباترین نغمات کردی را خلق کرد، و اینک نه‌تنها در ایران، بلکه حتی در میان کردهای عراق، سوئد، و سایر نقاط جهان، آثار و نام و یاد او از مقام ومنزلت والایی برخوردار است‌".

بیژن کامکار، خواننده ونوازنده، نسل بعد از این نابغه با اعلام این مطلب که علاقهٔ زیادی به صدای مرحوم حسن زیرک دارد، گفته‌است‌: "حسن زیرک یکی ازبرجستگان موسیقی کُرد به شمار می‌آید وخیلی ازآهنگ‌های کردی یا فارسی که الآن به اجرا درمی‌آید، الهام‌‏ گرفته ازآثار آن هنرمند است‌. شهرت ومحبوبیت حسن زیرک فقط محدود به مرزهای ایران نیست، بلکه در کشورهای اروپایی و تمام نقاط کرد نشین جهان امتداد دارد."

اینها تعداد اندکی از شخصیتهای هنرمند و هنردوست بودند که درباره حسن زیرک و آثار کم نظیر او نظر داده اند. بنده که یکی از کمترینهای مردم عادی کرد هستم هر هفته به چند آهنگ دلنشین حسن زیرک گوش می دهم و در عالم کردی فکر می کنم. حالا اجازه دهید، امشب به مناسبت 39مین سال وداع او باجهان بی وفا، دراین اردو یادش راگرامی بداریم و چند آهنگ از آوازهای مقام و درباره زاری بعد از مرگ خود یادی از این هنرمند کم نظیر بکنیم. من در زیر آدرس چند آهنگ زیبا ی حسن زیرک را از یوتوپ می آورم. آرزو دارم مورد علاقه قرار گیرند.

هایدلبرگ، آلمان فدرال 30.7.2011 دکتر گلمراد مرادی

g-moradi@t-online.de

http://www.youtube.com/watch?v=XekeTlCoyoU&featur…

یکی از زیباترین آوازهای حسن زیرک

http://www.youtube.com/watch?v=UCOkpo61BBI&featur…

هوری لار حسن زیرک

http://www.youtube.com/watch?v=0lYei4v77iA&featur…

له پاش مردن مقامی حسن زیرک

http://www.youtube.com/watch?v=pxdWg_AfB1Y&featur…

توبه توبه مرگمه حسن زیرک

http://www.youtube.com/watch?v=_GHzr5u0iRc&featur…

کرماشان شاری شیرین حسن زیرک

 

دیدگاه‌ و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.

ایران گلوبال

فیسبوک - تلگرامفیسبوک - تلگرامصفحه شما

توجه داشته باشید کامنت‌هایی که مربوط به موضوع مطلب نباشند، منتشر نخواهند شد! 

افزودن دیدگاه جدید

لطفا در صورتیکه درباره مقاله‌ای نظر می‌دهید، عنوان مقاله را در اینجا تایپ کنید

متن ساده

  • تگ‌های HTML مجاز نیستند.
  • خطوط و پاراگراف‌ها بطور خودکار اعمال می‌شوند.
  • Web page addresses and email addresses turn into links automatically.

لطفا نظر خودتان را فقط یک بار بفرستید. کامنتهای تکراری بطور اتوماتیک حذف می شوند و امکان انتشار آنها وجود ندارد.

CAPTCHA
لطفا حروف را با خط فارسی و بدون فاصله وارد کنید CAPTCHA ی تصویری
کاراکترهای نمایش داده شده در تصویر را وارد کنید.