در شاهنامه ي فردوسي زنان فراوانی نقش آفريني مي‌کنند که البته بيش تر آن‌ها در دوره پهلواني مي‌زيند. به درستي مي‌توان گفت که در هيچ کتاب ديگري در ادب کهن پارسي تا بدين پايه زنان خردمند و ستوده وجود ندارند. و هيچ سخن گويي اين گونه زنان را نستوده است. زنان شاهنامه بسيار برتر از زنان ديگر چکامه (منظومه)هاي ادب پارسي اند. کافي است شيرين را در خمسه ي نظامي و شاهنامه با هم بسنجيد. شيرين نظامي زني است عاشق پيشه که جز عشق هيچ از او نمي‌دانيم اما شيرين در شاهنامه زني است خردمند و دلاور که زندگي مي‌کرده است و در زندگي عاشق هم شده است. اين شيرين بسيار باورپذيرتر از شيرين نظامي است (هرچند نظامي سخن عاشقانه را به اوج خود رسانده باشد). برخي به استناد يکي، دو بيت برافزوده (الحاقي) هم چون «زن و اژدها هر دو...» فردوسي را شاعري زن ستيز دانسته اند در حالي که دلاوري گردآفريد و خردمندي سيندخت و صراحت تهمينه و پاکي فرنگيس و وفاداري رودابه و سودابه (در نيمه ي نخست حضورش در شاهنامه) نمونه ي همه جانبه ي زن ايراني در باور فردوسي ارجمند است. در بيش تر پژوهش‌هايي كه تاكنون درباره ي مقام زن در شاهنامه منتشر شده، بيت‌هاي اصلي و الحاقي از چاپ‌هاي گوناگون شاهنامه كه گاه كم‌اعتبار يا بي‌اعتبارند، در كنار يكديگر بررسي شد‌ه‌اند و نيز به اين مساله بسيار مهم کم تر توجه شده كه فردوسي كاخ بلند نظم خود را بر اساس يك متن كه همانا شاهنامه منثور ابومنصوري است پي‌افكنده است.
همي خواست ديدن در راستي / ز كار زن آيد همه كاستي
چن اين داستان سر بسر بشنوي / به آيد ترا گر به زن نگروي
كرا از پس پرده دختر بود / اگر تاج دارد بد اختر بود
كسي كو بود مهتر انجمن / كفن بهتر او را ز فرمان زن
سياوش ز گفتار زن شد به باد / خجسته زني كو ز مادر نزاد
درست است اين ابيات و ابياتي از اين دست در شاهنامه كه بوي زن ‌ستيزي دارد، ‌بي‌گمان سروده ي فردوسي است، ولي به اين نكته بايد نيك توجه كرد كه فردوسي از روي يك متن شعر مي‌سرايد و خود با صراحت مي‌گويد كه با امانت‌داري، مطالب منبع خود را به رشته نظم مي‌كشد. بنابراين هيچ يك از نگرش‌هاي زن‌ستيزانه اي كه در اين بيت‌ها مطرح شده، از آن فردوسي نيست، بلكه منبعث از منبع اوست و آن نيز به نوبه ي خود منبعث از تحرير يا تحريرهايي از خداي نامه پهلوي است. اين رستم است كه براي مهتر، مرگ را بهتر از فرمان زن مي‌داند و اين اسفندياراست كه مي‌گويد راز با زن نبايد گفت. جامعه ي شاهنامه مانند جامعه بشري است كه قهرمانان آن مانند افراد گوناگون جامعه نسبت به مسايل گوناگون از جمله زن نگرش‌هاي متفاوتي دارند و هيچ يك از آن‌ها لزومن نگرش شاعر نتواند بود كه به ويژه درباره زن، به واقع هم نيست. از اين رو در اين جا اين نكته ي مهم را بايد خاطرنشان سازم كه در شاهنامه به هيچ روي چنين نيست كه نگرش منفي فردوسي نسبت به زن از زبان قهرمانان داستان‌ها بيان شده باشد، بلكه برعكس اين نگرش‌هاي منفي قهرمانان داستان هاست بر زبان فردوسي. چنان چه شاهنامه و قهرمانان آن آفريده ي ذهن خلاق فردوسي نيز مي‌بود، باز هم اين نگرش‌هاي منفي به زن لزومن نگرش داستان‌سرا نبوده و او حق داشته است قهرماناني خلق كند كه نسبت به زن نگرش منفي داشته باشند. شاهنامه را با رمان‌هاي بزرگ امروزي كه گاه شخصيت و عقايد رمان‌نويس را به درستي مي‌توان در قهرمانان رمان ديد، نبايد سنجيد. چنان چه نگاه‌هاي زن‌ستيزانه در اين گونه بيت‌ها را از ديده فردوسي ببينيم، تناقضهايي از اين دست را چه گونه مي‌توان توجيه كرد؟ در يك جا مي‌گويد:
كرا از پس پرده دختر بود / اگر تاج دارد بداختر بود
و در جاي ديگر عكس اين را مي‌گويد:
چو فرزند را باشد آيين و فر / گرامي به دل بر چه ماده چه نر
در اين گونه موارد اين اصل را بايد در نظر داشت كه فردوسي تنها راوي صديق روايت‌هاي گذشته است و تنها عقايد قهرمانان داستان‌ها را بازمي‌گويد. به هيچ روي روا نيست كه شاعر بزرگ ملي خود را زن‌ستيز انگاريم، بلكه برعكس در شاهنامه بيت‌هايي وجود دارد كه به احتمال فراوان راوي خود فردوسي است و نشان مي‌دهد كه شاعر برخلاف تفكر رايج عصر خود و برخي از شاعران پارسي‌گوي نگاهي عاطفي و انساني به زن داشته است.
چنان دان كه چاره نباشد ز جفت / ز پوشيدن و خورد و جاي نهفت
اگر پارسا باشد و راي زن / يك گنج باشد پُر آگنده زن
به ويژه كه باشد به بالا بلند / فرو هشته تا پاي مُشكين كمند
خردمند و هوشيار و با راي و شرم / سخن گفتنش خوب و آواي نرم
برين سان زني داشت پر مايه شاه / به بالاي سرو و به ديدار ماه
باشد که زنان هم ميهن ما درس پاکي از فرنگيس گيرند و چون سيندخت خرد ورزند و مانند گردآفريد دلاورانه به دفاع از حقوق و ارزش‌هاي راستين خود برخيزند. ايدون باد و ايدون تر باد.