رفتن به محتوای اصلی

یاشماق
19.05.2011 - 12:14

چکیده:

آشنایی با آداب و رسوم سایر اقوام زیبایی بهتری به زندگی انسان می بخشد از جمله اقوام ایرانی،قوم ترکمن می باشند که در ترکمن صحرای ایران زندگی می کنند.فرهنگ و آداب و رسوم این قوم دارای تنوع بسیاری می باشد ازجمله رسوم آنها در عروسی هایشان رسم «یاشماق» یا روگیری می باشد که عروس پس از انجام مراسم عروسی باید از صحبت کردن با فامیلهای دسته اول داماد مثل پدر و مادر وخواهر و برادر و غیره خودداری نماید و با گوشه ای از روسری خود جلوی دهان و بینی را بپوشاند که به این عمل یاشماق گویند. فامیلهای داماد باید طی مراسمی خاص که توسط زنان طایفه صورت می گیرد دستمال را از روی دهان عروس بگیرند و عروس نیز با گرفتن هدیه اقدام به صحبت کردن با آنها می نماید.

رسم یاشماق پیامهای اجتماعی بسیار مفیدی برای عروس داردکه عروس ضمن آشنایی با روحیه خانواده داماد در مدت روگیری و شناسایی فامیلهای داماد بصورت دقیق خود را جهت شروع زندگی در محیط جدید یعنی خانواده داماد آماده می کند.

چهره و آرایش یک زن نخور با یاشماق (دهان پوش)

گل واژه ها: یاشماق، عروس ، داماد، روگیری، آداب ورسوم

مطالعه اقوام مختلف و آشنایی با فرهنگ و آداب و رسوم آنها زیبایی هایی خاص را در ذهن انسان پدید می آورد وبه ذهن انسان شکوفایی می بخشد و شادی و نوآوری را برای زندگی انسان تجلی می بخشد. چرا که آشنایی با فرهنگ و آداب ورسوم متفاوت اقوام دیگر تصویر زندگی آنها نیز برای ما نمایان گردیده و ارتباطات ایجاد می شود و این ارتباطات نیز باعث زیبایی بیشتر زندگی انسانها می گردد.

از جمله اقوام ایران زمین قوم «ترکمن» می باشد که دارای فرهنگ خاص در زندگی خود می باشند و توجه هر محقق و مردم شناس را به خود جلب می نماید.

این قوم در شمال ایران در استان گلستان، منطقه ای بنام «ترکمن صحرا» که هم مرز با جمهوری ترکمنستان می باشد زندگی می کنند. این قوم جد خود را اغوزخان یکی از نوادگان «یافث» فرزند حضرت نوح(ع) می دانند.

از جمله رسومی که در بین دختران تازه ازدواج کرده ترکمن وجود دارد که نظر مردم را به خود جلب می کند رسم «یاشماق» می باشد که ضمن تشریح آن به پیامهای آن نیز می پردازیم.

این رسم ازنظرتاریخی دربین ترکمنهای ایران بیش ازدویست سال سابقه داشته است که شواهدموجودبیانگراین موضوع می باشد.

این رسم یکی ازرسوم رایجی دربین ترکهامی باشدکه ازدیرباز دربین ترکمنهاکه یکی ازشاخه های ترکها می باشنددیده شده است.

پس از پایان مراسم عروسی و آوردن عروس به منزل داماد برای همیشه، پدر عروس آمادگی خود را برای دیدار با داماد اعلام می کند که اصطلاحاً به آن «یاراشماق» (آشتی کردن) می گویند. برای این دیدار، داماد با نزدیکان خود به دیدن پدرزن می رود که ابتدا جلوی درآلاچیق (خانه ترکمنی) می نشیند تا از درون برایش یک ظرف پلو بیاورند . سپس مقداری پول از ناحیه خانواده عروس به داماد هدیه می کنند. قبل از این مسئله داماد تا دو سال وظیفه داشت با پدر، برادر بزرگ ، زن برادر و حتی گاه عموهای عروس برخورد و ملاقاتی نداشته باشد. در حقیقت با این ملاقات با خانواده عروس رسماً اجازه مراوده و برخورد با بقیه را نیز پیدا می کرد.

البته در این دوران عروس نیز می باید از پدر داماد، مادر داماد، برادر شوهر و عموهای داماد دوری می کرد. عروس هم برای عادی شدن روابط با خانواده و فامیل شوهر می باید مراسم رونماگیری را پشت سر می نهاد. برای این کار مادر داماد پس از آماده کردن دو طبق مملو از قاتلمه ، اکمک و مقداری هدیه ، به منزل خانواده عروس می رفت و به مادر عروس در حین آمادگی تفهیم می نمود که قصد دارد عروس خود را ببرد. این عمل اقدامی برای اعلام بردن عروس از خانه پدرش به خانه شوهرش می باشد. پس از بردن عروس به خانه شوهر عروس اقدام به «روگیری» از کلیه فامیلهای درجه یک داماد می کند. روگیری یا همان «یاشماق» بدین ترتیب است، پس از اینکه عروس را به خانه داماد آوردند و خرده رسومات مخصوص انجام شد به تدریج دختران اوبه و طایفه به دیدن عروس می آیند. عروس هم از این زمان به بعد می باید روی خود را از پدر و مادر و خویشاوندان درجه یک داماد برای مدتها (گاه تا دو سال) می پوشاند. این عمل«یاشماق» نام دارد. که در بین تیره های یموت عروس چهره را کاملاً می پوشاند ولی در بین طایفه تکه ها یا گوگلانها عروس با روسری قسمت پایین صورت خود تا روی دهان و بینی را با دستمالی می پوشاند و از حرف زدن با افراد مذکور خودداری می نماید.در بین ترکمنها مرسوم است پس از مدتی این پارچه یا دستمال باید از روی دهان عروس برداشته شود و صحبت انجام شود که این کار توسط هر شخصی که می خواهد با او صحبت کند یا بصورت جمعی انجام می گیرد که به برداشتن آن حذف روگیری نیز می گویند.

جهت حذف روگیری از عروس مادر شوهر و یا زنان بزرگسال طایفه با اطلاع قبلی و دعوت از زنان و دختران خویشاوند و طایفه خود، در طی مراسمی دست عروس را بر روی نان می گذارند و سپس می پرسند که این چیست؟ عروس به گونه ای که می باید حاضرین صدایش را می شنیدند می گفت: نان ، که طرف مقابل به بهانه اینکه نشنیده است، عروس را وادار به تکرار چندین باره آن می نمود تا اینکه در مقابل مادر و فامیل شوهر به زبان آمده و حق صحبت یافته و سپس روی گرفتن از خانواده شوهر را از آن زمان به بعد کنار می گذارد.لازم به یادآوری است که عروس درحین اینکه روی از هر یک از فامیلهای دسته اول داماد بر می دارد یعنی اینکه وقتی که می خواهد به دیگران اجازه صحبت با او را دهد با توجه به نسبت فامیلی هدایایی می گیرد که هر چه نسبت فامیلی نزدیکتر باشد هدایا نیز باید بزرگتر و یا ارزشمندتر باشد. مثلاً از پدرشوهر و مادر شوهر خود هدایای ارزنده تری می گیرد که در گذشته گاه به گرفتن یک نفر شتر نیز ارزش این هدیه می رسید گفته می شود با میزان هدیه ای که اطرافیان به عروس برای این کار می دهند عروس می تواند بفهمد که برای شخصیت او چقدر ارزش قائل هستند. هر چه میزان هدیه با ارزش تر باشد عروس نیز از منزلت اجتماعی بالاتری برخوردار است.

پس از انجام مراسم روگیری زنان حاضر در مجلس با هلهله ، شادی و کف زدنهای ممتد و برگزاری مراسم رقص و آواز به واقعه جنبه رسمی و قطعی می دهند. در این مراسم زنان به خواندن ترانه ها یا شعرهایی بصورت دسته جمعی یا انفرادی می پردازند که خود به دیگران می فهماند که چنین مراسمی در حال برگزاری می باشد.

نمونه ای از این شعرها بشرح ذیل می باشد:

ترکمنی:

آی تِرِک،گون تِرِک بیزدن سیزه گیم گِرِگ

اؤوی ینگّه دوران دیل گِرِگ آردی تنگه لی گِرِگ

سایراپ دوران دیل گرگ دیل ایچینده کیم گرگ

هر کیمه گلجک گرگ سایراپ دوران قیزیل دیل گرگ

دییأن قیزگرگ اوردا،ییقرا آلانما

فارسی:

دختری مثل ماه و خورشید می خواهیم از بین ما چه کسی را می خواهید

عروس می خواهیم که لباسهایش پر از آویزه های سکه با شد و تنها باشد

کسی که شیرین زبان باشد می خواهیم از بین شیرین زبانان چه کسی؟

به هرکس که نوبت خواهد رسید کسی که شیرین زبان و ماهر باشد می خواهیم

می گوید که دختری می خو اهیم پس به گروه ما حمله کن آن کس را بردار و ببر

شعری دیگر در این مناسبات:

آی تِرِک ، گون تِرِک بیزدن سیزه کیم گرگ

داوود دیین شوم گرگ هر کیمه گلجک گرگ

اوئی نیگلی گرگ آردی تنگلی گرگ

سایراب دوران قیزیل دیلی قیزگرگ

فارسی:

دختری مثل ماه و خورشید می خواهیم از بین ما چه کسی را می خواهید؟

داوود را که بسیار شجاع و بی باک است هر دختر در وقت مشخص خود سرانجام عروس خواهد شد

ساقدوش اوباید همراهش باشد به همراه داماد پول هم باید باشد

دختری باید باشد که همچون بلبل بخواند و زبانش از طلا باشد.

اما یاشماق چه پیامهایی را می تواند داشته باشد؟

بارو گرفتن عروس در ابتدایی ترین روزهای ازدواج خود و صحبت نکردن او ، اولین پیام این است که عروس با صحبت نکردن خود نسبت به دیگران احترام قائل می شود . دومین پیام این است که عروس از خانواده خود جدا شده و به خانواده داماد با موقعیت دیگر می رود و با روحیات اخلاقی خانواده داماد آشنا نیست اگر در ابتدا لب به سخن پردازد امکان اشتباه کردن دارد و چند روزی را روگیری می کند و صحبت نمی کند تا اینکه کاملاً با روحیات اخلاقی خانواده شوهر آشنا شده و کم کم وارد مذاکره شود تا از بروز اشتباهات جلوگیری بعمل آید.

پیام دیگر این است که عروس با سکوت خود و روگیری در واقع قدر ومنزلت خود را در بین خانواده داماد بالا می برد و یک نوع احساس بزرگی را در خود بوجود می آورد.یکی دیگر از دلایل روگیری میتوان ابراز احساسات عروس باشد که نگرانی خود را بابت اینکه از خانواده خود جدا شده است را عنوان می کند.

پیام دیگر از روگیری این است که خانواده داماد موقع روبرداشتن عروس هدایایی را به عروس می دهند که ارزش هر هدیه ای که بیشتر باشد بیانگر این است که آن شخص به عروس بیشتر علاقه داشته و عروس میتواند افرادی که علاقه ای به او دارند را از همان ابتدای زندگی شناسایی کند تا بتواند در دوران زندگی با آنها رابطه خود را معین نماید.

بطور کل در بین تراکمه اصیل ایران رسم روگیری بسیار مهم است و هر دختر در وقت ازدواج باید این رسم را رعایت نماید و بسته به روحیات اخلاقی هر طایفه زمان این روگیری فرق می کند طوایفی که از روحیات اخلاقی عاطفی برخوردارند زمان روگیری کمتری دارند و بالعکس.

اما روگیری یا یاشماق معایب و محاسنی دارد که از جمله محاسن آن می توان به آشنایی تدریجی عروس با روحیات اخلاقی خانواده داماد و شناخت میزان علاقه فامیلهای داماد به عروس توسط عروس وخانواده او ، بالابردن منزلت عروس را نام برد و از جمله معایب آن می توان به اینکه این رسم حس خجالت کشیدن را در عروس بوجود می آورد امکان دارد بسیاری از خواسته های عروس در دوران روگیری عنوان نشود و عروس در دوران روگیری دچار عذاب روحی و روانی گردد. و از طرفی در فصول گرما پارچه ای که جلوی دهان عروس می باشد باعث ایجاد گرمای شدید می شود و ممکن است برای عروس ناراحتی روحی و جسمی بوجود آورد.

منبع وماخذ

منابع فارسی

1. مطالعات میدانی نویسنده .

2. تقوی عقیل ،مردم شناسی ترکمنهای ایران ،چاپ اول ،انتشارات مختومقلی،1388

3. معطوفی اسدالله ،تاریخ وفرهنگ وهنرترکمن ،جلددوم ،انتشارات سمت ،1376

4. احمدی انه محمد،تاریخچه ترکمن ،نشریات قابوس ،1376

5. ایری مایسا،سیری درتاریخ وفرهنگ ترکمن ،چاپ دوم ،نشرفراغی ،1384

6. جرجانی موسی ،زن ترکمن ،چاپ اول انتشارات مختومقلی ،1382

7. اعظمی رادگنبددردی ،نگاهی به فرهنگ مادی ومعنوی ترکمنها،نشرمولف ،1382

منابع لاتین

8. پرفسورمحمت سارای ،ترکمنهادرعصرامپریالیسم ،دانشگاه سووان ،1978

9. و،بارتولد،تاریخ ترکهای اسیای میانه ،انتشارات توس ،،1977

10. پرفسورقفس اغلو،فرهنگ ملی یاتاریخ سلجوق ،استانبول ،1972

11. م ،ب ،بطروشفسکی ،ن ،وپیگولوسکایا،تاریخ ایرانیان ازدوران باستان تاسده 18،ترجمه کریم کشاورز،انتشارات پیام ،1975

 

دیدگاه‌ و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.

ایران گلوبال
برگرفته از:
انسان شناسی و فرهنگ

فیسبوک - تلگرامفیسبوک - تلگرامصفحه شما

توجه داشته باشید کامنت‌هایی که مربوط به موضوع مطلب نباشند، منتشر نخواهند شد! 

افزودن دیدگاه جدید

لطفا در صورتیکه درباره مقاله‌ای نظر می‌دهید، عنوان مقاله را در اینجا تایپ کنید

متن ساده

  • تگ‌های HTML مجاز نیستند.
  • خطوط و پاراگراف‌ها بطور خودکار اعمال می‌شوند.
  • Web page addresses and email addresses turn into links automatically.

لطفا نظر خودتان را فقط یک بار بفرستید. کامنتهای تکراری بطور اتوماتیک حذف می شوند و امکان انتشار آنها وجود ندارد.

CAPTCHA
لطفا حروف را با خط فارسی و بدون فاصله وارد کنید CAPTCHA ی تصویری
کاراکترهای نمایش داده شده در تصویر را وارد کنید.