در سایه این پیشرفت تکنولوژی، چه راهکارهایی برای حفظ حریم خصوصی افراد وجود دارد و قانونگذاران برای این موضوع چه فکری کردهاند؟ این طور به نظر میرسد که هر جامعهای مختصات و ویژگیهای خاص خود را دارد و در موضوع عکاسی از افراد در مکانهای عمومی راهکارها و قوانین متفاوتی وجود دارد.
به عنوان مثال در کشوری مثل لبنان با شرایط امنیتی و حساسی که همیشه بر آن حاکم است، هرگونه استفاده از دوربین یا تلفنهای همراه برای عکسبرداری از اماکن عمومی و چهره افراد ممنوع است. این ممنوعیت تنها یک مادهی قانونی نیست، بلکه به فرهنگ عمومی مردم نیز سرایت کرده و اهمیت حریم خصوصی را برای آنها دوچندان کرده، به طوری که اغلب این صحنه در خیابانها دیده میشود که مردم به فردی که مشغول عکسبرداری در فضای عمومی است، اعتراض میکنند.
هنری کارتیه برسون از پیشگامان عکاسی خیابانی در مورد عکاسی از چهره افراد در اماکن عمومی و حریم خصوصی آنها گفته: «عكاسی خیابانی به معنی وارد شدن در حریم خصوصی معمول مردم است. به همین خاطر مكانهایی مانند خیابانهای شلوغ شهرهای بزرگ، میان راهها، كارناوالها، رژهها و نظایر آن، مكانهای مناسبی برای این نوع عكاسی هستند. هر چه شلوغی بیشتر باشد، محدوده حریم خصوصی افراد كوچکتر میشود؛ هر چند حریمی را كه فرد برای خودش محفوظ میداند و انتظار دارد دیگران رعایت كنند، تا حد زیادی به فرهنگ هر جامعه بستگی دارد. در بعضی از كشورها بیشتر از سایر جاها مردم به صورت عادی در انظار عمومی میایستند، صحبت میكنند و بیشتر هم را در آغوش میگیرند. اما قوانین نانوشته عمومی همه جا حاكم است».
برسون معتقد بود که در محیطهای شلوغ و پر ازدحام، مردم کمتر به حفظ حریم خصوصیشان اهمیت میدهند و در نتیجه عکاسی از آنها راحتتر است: «در محیطهای شلوغ مثل نمایشگاه، در میان راه یک كارناوال، در یک اتفاق ورزشی، رژه، كنسرت یا مراسم عمومی؛ نیاز مردم به حریم شخصی و تنهایی كاهش مییابد. سطح تحریک احساسات نیز در این گونه وقایع بالاتر است كه باعث كاهش احساس نیاز به حریم بیشتر میشود. در بیشتر این موقعیتها مردم سرگرم هستند و بنا بر این راحتتر با موضوعات مختلف برخورد میكنند».
در ایران و در ماههای پایانی ریاست جمهوری محمد خاتمی طرحی موسوم به «حمایت از حریم خصوصی» به مجلس ارایه شد. این طرح شامل 7 فصل و 83 ماده در نهایت پس از اعمال تغییرات زیادی در دولت محمود احمدینژاد، در سال 1385 در مجلس به تصویب رسید.
مادههای 51 تا 53 این طرح به موضوع عکاسی از افراد و حفظ حریم خصوصی آنها اختصاص یافته است:
ماده 51 ـ فيلمبرداری يا تصويربرداری رسانههای همگانی از افراد كمتر از 18 سال و مجانين و انتشار يا پخش آنها بدون اجازه ولی يا قيم آنان ممنوع است.
ماده 52 ـ چنانچه از حوادثی كه در اماكن عمومی رخ میدهد، فيلمبرداری يا تصويربرداری به عمل آيد رسانه مربوط در صورتی میتواند رضايت افرادی كه از آنها فيلمبرداری يا تصويربرداری به عمل آمده تصاوير يا اعمال و گفتار آنها را پخش يا منتشر كند كه به طور متعارف اطمينان حاصل كند آن موارد كاملاً خارج از حريم خصوصی قرار دارند.
ماده 53- فيلمبرداری يا تصويربرداری رسانهها از افرادی كه در يک جمع يا اجتماع خصوصی حضور دارند بدون رضايت آن افراد ممنوع است. رسانههای همگانی میتوانند از افرادی كه در يك جمع يا اجتماع عمومی شركت دارند بدون رضايت قبلی آنها فيلمبرداری يا تصويربرداری كنند مگر اين كه:
1ـ فرد خاصی صريحاً مخالفت خود را با اين عمل اعلام كرده باشد يا حضور آن فرد در جمع يا اجتماع به گونهای باشد كه انتظار متعارف داشته باشد تصوير وی در آن جمع يا اجتماع بدون رضايتش منتشر يا پخش نشود.
2ـ هويت صاحب تصوير با ذكر نام يا مشخصات او معرفی شده باشد يا حضور وی در آن تصوير به نحوی برجسته شده باشد كه وی را عمداً به ديگران معرفی كند.
فرانسه از کشورهای اروپایی پیشگام در زمینه عکاسی خیابانی است. لویی داگر عکاس فرانسوی، تصویری را در سال 1838 از بلوار تمپل پاریس ثبت کرده که بعدها به عنوان نخستین عکس تاریخ بشر شناخته شد که انسان در آن وجود دارد.
با این حال، حتی در کشوری مثل فرانسه، قوانین در گذر زمان تغییر کرده و محدودیتهای زیادی برای عکسبرداری از چهره افراد در اماکن عمومی وضع شده است. در مقدمه ماده 9 از قانون حقوق شهروندی فرانسه آمده که «حوزه خصوصی افراد و آزادی بیان مرز باریکی دارند و هرگونه عکس یا نقاشی از چهره افراد جزو حقوق فردی آنها محسوب میشود».
مریم اشرافی عکاس ساکن پاریس در گفتوگو با حقوق ما بر این نکته تاکید میکند که هر چه قوانین وضع شده سفت و سختتر باشد، باعث محدودیت بیشتر در عکاسی خیابانی میشود. وی گفت: «فرانسه برخی از پدران عکاسی خیابانی را به دنیا معرفی کرده که تاثیر شگرفی بر تاریخ عکاسی گذاشتهاند، اما وضع قوانین مختلف ظرف 25 سال گذشته تغییراتی را در شیوه عکاسی خیابانی ایجاد کرده که غیر قابل کتمان است».
به گفته اشرافی «با اینکه قوانین مربوط به رعایت حریم خصوصی در کشوری مثل فرانسه بسیار جدی و سخت است؛ ولی در مقایسه، انگلستان قوانین راحتتری دارد و همین راحتی بیشتر باعث شده تا عکاسی مثل مارتین پر، مردم و زندگی روزمره آنها را سوژه اصلی عکسهای خود قرار دهد».
وضع قوانین مختلف هر چند حریم خصوصی افراد را بیش از گذشته حفظ میکند، اما عملا در درازمدت ممکن است معضلاتی نیز ایجاد کند. اشرافی در این زمینه گفت: «وجود قوانین و تلاش برای رعایت حریم خصوصی تا حدودی خوب است، اما در طول زمان ممکن است محدودیتهای زیادی برای عکاسی خیابانی و ثبت چهره مردم در شرایط مختلف ایجاد کند. ما به لطف افرادی مثل هنری کارتیه برسون با فرهنگ و فضای مردم در سالهای عکاسی او آشنا شدیم اما قوانین مختلف ممکن است باعث شود تا پل حافظه تصویری ما با انسانهای آینده قطع شود».
در عمل اما، تکنولوژی به شکلی در حال پیشرفت است که وضع قوانین مختلف در راستای حفظ حریم خصوصی افراد را اجتنابناپذیر میکند. پس از اینکه شرکت گوگل از عینکهای هوشمند خود پردهبرداری کرد، بحثهای مفصلی در مورد حفظ حریم خصوصی درگرفت. منتقدان بر این باور هستند که عینک گوگل و فنآوریهای مشابه آن به فرد این امکان را میدهند که از افراد مختلف عکسبرداری کرده و چون دوربینی به شکل کلاسیک آن وجود ندارد، سوژه هیچگاه متوجه نمیشود که از او عکسبرداری شده است.
شرکت گوگل اما به نوبه خود با صدور بیانیهای تاکید کرد که حریم خصوصی افراد برایش مهم است و مردم میتوانند به این شرکت اعتماد کنند و مطمئن باشند که راهکارهایی برای حفظ حریم اشخاص در نظر گرفته خواهد شد.
در این بین بسیاری معتقد هستند که چهره افراد مشهور، حریم خصوصی آنها محسوب نمیشود و تصویربرداری از آنها وقتی در اماکن عمومی حضور دارند مانعی ندارد. مشهورترین قربانی این تفکر، پرنسس دایانا همسر سابق ولیعهد بریتانیا بود که به خاطر فرار از دست عکاسان، جان خود را از دست داد.
کشورهای مختلف جهان، قوانین متفاوتی را با توجه به فرهنگ عمومی جوامع خود وضع میکنند تا حریم خصوصی افراد بیش از پیش حفظ شود؛ اما این طور به نظر میرسد که این قوانین با زندگی دیجیتال کنونی هماهنگی ندارد.
مریم اشرافی در این زمینه میگوید: «با اینکه بسیاری از مردم در مورد عکاسی از چهره خود در اماکن عمومی وسواس دارند و دلشان نمیخواهد تصویر آنها بدون رضایتشان ثبت شده و مورد استفاده قرار بگیرد، اما همین مردم، تصاویری از خود و زندگی شخصیشان را در شبکههای اجتماعی منتشر میکنند، بدون اینکه بدانند این تصاویر را افراد دیگری که هیچ شناختی از آنها ندارند نیز میتوانند مورد استفاده قرار دهند».
دیدگاه و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمیکند.
توجه داشته باشید کامنتهایی که مربوط به موضوع مطلب نباشند، منتشر نخواهند شد!
افزودن دیدگاه جدید