شتاب تخریب و تاراج جنگلهای ایران
( بر اثر غارت چوب و سوداگری/ ویلاسازی/ جاده سازیهای بی رویه و خطوط لوله نفت و گاز.../ حضور میلیونها دام درجنگلها/ تبدیل عرصه ها به مرتع و مزرعه و.. تخلیه انواع زباله ها و آلودگی آب و خاک. . . آتش سوزی در جنگلها و...)
کریم قصیم

پیشدرآمد: طی یکی دوسال اخیر بارها در تارنمای رسانه ها ی داخل کشور با ناباوری و ناراحتی خبر تخريب سه چهارم جنگل هاي ايران (آخرین بار دیماه 93) را خوانده ام و جهت مقایسه بعدی هربار یادداشت برداری کرده ام . در فرصت های دیگر بررسی وسیعتر این بحران را پی گرفته ام ولی هربار مشابه همان خبرها و گرایشهای تخریبی، منتها به صورت باز هم شدیدتر، مکرر به چشم آمدند. برای کسی که فراتر از 22 سال مرتب پیگیر مسائل و بحرانهای محیط زیست ایران بوده بسیار دردناک است شاهد چنین روند مرگباری برای یکی از مهمترین اکوسیستمهای محیط زیست میهن باشد:
اکنون، به شهادت تمام گزارشهای کارشناسان ایرانی و مراجع بین المللی(فائو)، ایرانزمین در حال از دست دادن شتابان جنگلهای خود است. علاوه بر عواقب خشکسالی، تخریب و نابودی جنگلها به سبب ادامه
غارتگری دیرینه و مزمن عرصه ها، تغیرکاربری و ویلاسازیهای بی حساب و کتاب درعرصه های جنگلي بدون ملاحظات محیط زیستی، همین طور تجارت "قانوني" و غير قانوني چوب و ادامه و حتی افزایش
چرای میلیونی دام در پهنه های جنگلی،هرج و مرج طرحها و اقتدار غارتگران بعضاً نظامی
...همه عوامل نامبرده در پناه سوء مدیریت حکومت اسلامی جملگی در تشدید روندهای تخریبی و شتابگیری تاراج جنگل هاي ايران نقش آفرین هستند. در دازنای 36 سال سیادت و حاکمیّت ولایت فقیه و سیاستهایش،
ام الفساد افزایش جمعیّت و ترکیب پیچیده آن با انواع جهالت و سوداگری است که مجموعاً منجر به افزایش روز افزون تخریب و تاراج و نابودی جنگلهای ایران شده است.

چند عدد و رقم تاریخی

برآورد کريم ساعي، پايه گذار جنگل داري علمي ايران، نشان داد که در سال 1320، تنها در شمال ايران نزديک به 43 ميليون هکتار جنگل وجود داشته است. می دانیم که پيش از دهه 1340 و ناگزیری مالکان به فروش زمين ها، جنگل در اختيار مالکان بود و بهره برداري از جنگل به شيوه هاي سنتي انجام مي‌شد. قطع درختان براي توليد زغال و ساخت خانه و... و کاهش ساليانه مساحت جنگل ها رویهم ناچيز بود.
به گفته قاسم دهياري، پژوهشگر محيط زيست، بعد از دولتي شدن مديريت منابع طبيعي از دهه چهل و بر پا شدن کارخانه هاي چوب و کاغذ در استان هاي شمالي، کاهش مساحت مناطق جنگلي سرعت پيدا کرد. وي اعتقاد دارد: کارخانه هاي کاغذسازي ( و اکنون کارخانه های نئوپان که به جای غوزه پنبه از چوب بهره می گیرند) در شمال ايران با توان رويش جنگل هاي شمال و وضعیت حضور میلیونها دام درعرصه ها
متناسب نبوده است. . .
پس از انقلاب 57 و روی کارآمدن سیستم و طرز تفکری که برای محیط زیست و جنگلها چندان اهمیّت قائل نبوده، روند تخریب و نابودی جنگلها شتاب بیشتری گرفت . بنا بر برآورد(گیرم خوش بینانه) فائو مساحت جنگلهای ایران پیش از انقلاب 57 حدود 19 میلیون هکتار بوده. در حال حاضر( برآورد1393) مساحت جنگل هاي ايران به کمتر از 8 ميليون هکتار رسيده است.
تازه بخشهای گسترده ای از این مساحت شامل عرصه های نوکاشت هستند و قرنها طول می کشد تا شاید (اگر دراثرعملیات گوناگون تغیرعرصه صورت نگیرد و) این نونهالان به درختان تنومند و ریشه دار و استوار جنگلی تبدیل شوند.
طبق آمار منتشرشده دولتی ، در دهه 1360 برداشت چوب از جنگل هاي هيرکاني به حدود دو ميليون متر مکعب در سال می رسيده که حالا این برداشت تا سه برابر افزایش یافته و هیچکس هم پاسخگوی عواقب این غارتگری رسمی نیست. قاچاقچیهای چوب و برداشتهای آنها هم اضافه می شوند.
مطابق آمار سازمان خواربار و کشاورزي ملل متحد (فائو) گویا مساحت جنگل هاي ايران در فاصله سال هاي 1990 تا 2010 ميلادي ثابت مانده بود که نشان مي‌داد به اندازه تخريب، جنگل کاري شده بوده (که این برآورد فائو در واقعیت میدانی بعید به نظرمی رسد، مگراین که فرقی میان عرصه های انبوه جنگلی و پهنه های نونهال کاشته قائل نشده باشند، مثلا در نوعی عکسهای ماهواره ای؟). اما صد ها سال طول مي‌کشد تا بافتي مشابه جنگل از درختان تازه کاشته شده به وجود آید .
تکرار می کنم: در کنار نابودي جنگل ها توسط نهادهای دولتي/ و "انقلابی"/ قاچاقچي هاي چوب نيز با اره هاي خود به جان جنگلها افتاده اند. (مواردی دررسانه ها افشاء شده اند که نشان می دهد این عاملان تخریب و تاراج گاه خیلی بهم نزدیک و مربوط بوده اند. . . ) اين گروه هاي خطرناک پرونده قتل جنگلبانها را هم در کارنامه خود دارند و درسایه تسامح و "رحمانیت" حکومت اسلامی حاضر به دست برداشتن از تجارت پرسود خود نيستند.
آنچه حفظ مساحت فعلي جنگل هاي شمال را غیرممکن ساخته تبديل زمين هاي کشاورزي به مسکوني و از آن طرف فشار به اراضي جنگلي و مرتعي و تصرف آن ها است، يعني جبران کمبود زمين هاي کشاورزي ( درپی جمعیت افزایش یافته ...) با دست اندازي به زمين هاي جنگلي و رشد ويلاسازي در دهه اخير ، که - بعلاوه عوامل تخریبی که ذیلاً می آیند- رویهم موجب نابودی عرصه های جنگلی شده اند. البته، در کنار خانه سازيها ، جاده سازي و خطوط لوله نيز از تهديد هاي جنگل بوده اند.
همین طور رویکرد شتابان برداشت چوب از جنگلها(به خصوص اکنون درسه استان گلستان، مازندران و گیلان) ، بعلاوه عوامل و علل دیگری،در تمام عرصه های جنگلی کشور با شدّت تمام به ابعاد و دامنه ویرانگری می افزایند که به برخی ازمهمترین آنها درزیر توجه می دهیم.

تخلیه زباله درجنگلها

دررسانه ها به تکرار گزارش شده حدود۵۰ واحد دفع زباله به وسعت ۳۰۰ هکتار در جنگل های شمال وجود دارد که روزانه به طور میانگین بیش از ۳ هزار تن زباله در آن دفن می شود. با اینکه سال ها درباره تبعات انباشت زباله هشدارهای بسیار داده شده ولی روند انباشت زباله ها ، حتی پسمانده های بیمارستانی و عفونی در جنگل ادامه دارد. سوءمدیریت پسماند ها و انتخاب جنگل و رودخانه به عنوان مخازن رایگان زباله و فاضلاب و آلوده سازی آب، خاک و جنگل در سطح و زیر زمین و به دنبال آن بروز بیماری های عفونی انگلی، گوارشی، پوستی، تنفسی، انواع سرطان ها و مرگ های زودرس مشکوک و...، دستاورد فاجعه بار این سوءمدیریت در شمال و دیگر مناطق کشور است . . . گویا هیچ یک از شهرک های صنعتی کشور مدیریت پسماند ندارد و زباله های صنعتی تولیدشده را هم در گوشه یی تخلیه می کنند. (روزنامه همبستگی).
سالهاست که شمار کثیری تصویر و حتی فیلم انتقال کامیونی زباله های شهری و روستائی به حاشیه های جنگلی و تخلیه آنها درعرصه های آزاد - بدون کمترین حصار - ، حتی درکناره رودها ... وجود دارد.
چرای دام در عرصه های جنگلی
این رویکرد ویرانگر جنگلها به قدری در این سه دهه و نیم دوران حاکمیت ولایت فقیه در عرصه های طبیعی کشور جا افتاده که شخص احمدی نژاد یک بار در صحن مجلس به صراحتی بلاهت بار پیشنهاد نمود "14 میلیون هکتار جنگلهای باقیمانده را به دامداران بسپاریم چون آنها بهترین حافظان جنگلها هستند! و با واگذاری جنگلها می توانند 14 هزار شغل ایجاد کنند."(دیماه 91) حالا فکرش را بکنید اگر این طرح جاهلانه تصویب شده بود رسماً چرای رقم رسمی(واقعی که بیشتراست) 7 میلیون دام در عرصه های جنگلی باب می شد و تتمه پهنه های جنگلی هم تا امروز قطعاً ازبین رفته بود.
چرای شمار کثیری دام در زمینهای جنگلی موجب کوبیده شدن و سفت شدن زمینها و کاهش و درنهایت ازبین رفتن حالت اسفنجی عرصه های جنگلی و افت نفوذ آب و بارشها به عمق خاکها و درنهایت سفره های زیرزمینی می شود. این عارضه یکی دیگر از دلائل لزوم ممنوعیت چرای دام درجنگل است.

سیل، توفان و رانش و تخریب زمین جنگلی

با روند تخریب جنگل ها و تغییر کاربری، کاشت نهال های سریع الرشد در شیب های کوهستانی، سدسازی های رو به گسترش، جاده سازی های بسیار در شیب های تند مناطق کوهستانی ارتفاعات البرز، تخریب مراتع، معدن کاوی، سوءمدیریت رودخانه ها و... در مجموع شرایطی را ایجاد کرده است که با بارش چند ساعت باران، سیل های هول انگیز اتفاق می افتد و خود عامل دیگری در سرعت و شدت بخشیدن به تخریب عرصه های جنگلی است.
چرخه معیوب زیر هم شتاب گرفته است: جنگل تراشی دامنه ها موجب افزایش سیل و خرابی و این به نوبه خود باعث ویرانی عرصه های نوکاشته و بی رمق جنگلها می شود.

جنگل سوزیهای عمدی و غیرعمدی

نگاهی به آمار های رسمی در سالنامه های آماری سه استان شمالی، افزایش روزافزون جنگل سوزی ها را نشان می دهد. بر اساس این آمارها، تنها در فاصله سال های ۱۳۸۴ و ۱۳۸۵ حدود ۶۶۷ مورد جنگل سوزی در سطحی معادل ۱۱۸۱ هکتار از جنگل های شمال اتفاق افتاده است. به علاوه بر اساس اطلاعات منعکس شده در رسانه های خبری، در سال ۱۳۸۶ و شش ماهه اول سال ۱۳۸۷ نیز بیش از ۸۵۶ هکتار از جنگل ها طعمه حریق شده است که با اضافه کردن این رقم به رقم پیشین نزدیک به ۲۰۳۷ هکتار از جنگل های باستانی شمال و مزارع چوب در این دوره زمانی سوخته و نابود شده است.
این درحالی است که سازمان های مسوول این امر تنها به ذکر دلایلی همچون صعب العبور بودن، وزش باد گرم، خشکسالی، بی دقتی گردشگران و مشابه آن اکتفا کرده اند. ولی هرگز دیده نشده که سازمان بازرسی کل کشور و قوه قضائیه عوامل مستقیم و غیرمستقیم ایجاد جنگل سوزی ها یا تعلل در خاموش کردن آنها را مورد پرسش و تعقیب قضایی قرار دهند و نتایج آن را شفاف به مردم که صاحبان اصلی این جنگل ها هستند، ارائه دهند.
وانگهی رسانه های گوناگون خبر از آتشسوزیهای عمدی داده اند که آشکارا زیرسر مسئولان و رفتارهای
قوای نظامی بوده اند:
کوردستان میدیا: به دلیل مانور نظامی در پایگاههای قوای مسلح حکومتی دربخش باینگان از توابع شهرستان پاوه ..مراتع و پوشش گیاهی منطقه طعمه‌ی حریق شده و در آتش می‌سوزد. خرداد 91
به گزارش رسیده به وب‌سایت کوردستان‌میدیا، از روز بیستم خردادماه به علت مانور نظامی نیروهای ایران در پاسگاه‌های "دروله" و "کلور" در منطقه باینگان، کوه‌های این منطقه همچنان در آتش می‌سوزند.
مانور نظامی نیروهای حکومت دلیل اصلی آتش سوزی در کوه‌های "بیژل" و "کلور" در آن منطقه می‌باشد و بعد از سپری شدن سه روز از آغاز مانور، آتش‌سوزی هنوز مهار نشده و از سوی مراکز ذیربط هم هیچ اقدامی بعمل نیامده است.
به گفته اهالی آن منطقه، حکومت جنگل‌ها و مراتع کردستان را عمداً آتش زده ... (همیّت این مسآله درحدّی است که در نوشته ای جداگانه باید بدان پرداخت.)
+++

طی سالهای اخیر به لحاظ شتاب گذشته مصوبات احداث طرح های صنعتی و اجرای آنها ( به نظرنگارنده پی آمد افزایش مداوم جمعیّت و نیز تراکم و تمرکز بی سابقه ثروت و سرمایه درکف بخش خاص و کوچکی ازاین جمعیّت )، ساخت و سازهای اعیانی و بخصوص ویلاسازی تفریحی و درنتیجه نیاز به چوب و پی آمد آن پاک تراشی و تغییر کاربری جنگلها شتاب بی سابقه ای گرفته است. در همین مدت سیاست دولت ها در فقدان برنامه آمایش سرزمین، بر پایه طراحی و اجرای سازه ها و صنایعی بوده است که پیامدهای مهلک آنها به هیچ وجه ظرفیت محیط طبیعی کشور را در نظر نگرفته است. عواقب پاکتراشی عرصه های جنگلی کشور به طور تصاعدی برهم اثری مخرّب داشته و رویهم محوری بسیار مهم از بحران فزاینده و مرگبار محیط زیست ایران را تشکیل داده اند: شتابگیری ویرانی و نابودی جنگلها، به ویژه درشمال کشور.
تجربه های فراوان ( ازجمله تجربه تکان دهنده و درعین حال تراژیک کمیک احداث سد گتوند) به روشنی نشان داده اند که ازهیچ یک ازجناحهای حاکمیّت - چه غالب و چه مغلوب - کاری درست و علمی و حاصلمند، حتی درجهت توقف فجایع و نقط عطف مسیربحرانساز کنونی ساخته نیست.
آن چه می ماند اقدام و آکسیون مستقیم مردم است که برآمد مطلوب و قدرتمند آن می تواند بر شتاب کنونی بحرانها و ازجمله شتابگیری تخریب و تاراج جنگلهای ایران نقطه پایانی گذارد، وگرنه...