Zamana
(Bütün mətn)

A.Elyar

 

"Mən çinaram, çinar əyilməz, əyilsə sınar".

Məhəmməd əmin azad vətən

 

 1

Bazar günü idi.

Şəhər meydanında çoxlu kəndli və şəhərli yığışmışdı. Bir kişi nitq elirdi. Bu bir təzə iş idi ki geçmiş də görünməmişdi.

Bir para adam deyirdi "indi Azərbaycanın çoxlu şəhərlərində belə bir Mitinqlər olur".

“Mitinq” yeni bir söz idi ki onların qulağına dəyirdi:

"Ərbablar əllərin ağdan-qaraya vurmurlar, yalnız işin sonunda gəlib hasili tay-tay aparırlar. Beçara əkinçi və ev -uşağı ac-ba-susuz qalır. Bu ədalət deyil; göz qabağında zülmüdü... Yer o adamındi ki onu əkib-biçir; hasil becərir..."

«Gəl gedək ayın-oyun alıb kəndə qayıdaq; gecə qalarıq» Əli Gülzara sarı dedi.

 

«Onun haqqı var, düz deyir.» Gülzar dedi.

Əli -nin atasına dediyi söz yadına düşdü:

«O mənim də sözümü deyir, undakı ərbab gəldi tay-tay buğdanı apardı dedim , dədə bəs biz, biz nə yeyəcəyik? Dedi : bala, bizə də Allah kərimdir...

Bu kişi düz deyir, yer bizim olmasa aclıqdan qurtulacağımız yoxdu. Gedək Gülzar, gedək, mən atamnan danışmalıyam; bəlkə razı oldu xidmətə getdim. »

Yolda Gülzar dedi:

« Tutaq getdin, allah eləməsin qayıtmadın, bilirsən ki mən bədbəxt olaram?»

«Biz ki hələ evlənməmişik, qorxma, qayıdaram, əyə qayıtmasam da bir ayrı insan nan evlənərsən.»

« Bilirəm sən elə belə sən. Amma mən sənin kimin dəyiləm. Bəlkə hamı kişilər elə bellədi(r)lər. Doğrudan bizim sevgimiz sənin üçün elə bir belə dəyəri var?»

« Gülzar tərsə anlama, məndə belə dəyiləm. Məndə istirəm sevgimiz yaşasın, ev-uşaq sahabı olaq. Amma sonrası nə olacaq? Gənə də ərbablara qulluq edəcəyik; gənə də biz əkəcəyik onlar aparacaqlar? Yox! Gedərəm ya ölərəm yada bu pis gündən qurtularıq.»

İndi bu danışıqdan düz doqquz ay geçir. Kəndlilərin birisi kəndə xəbər gətirdi ki" Əli diridir, gəlir, kənd yolundadır."

Və Gülzar xəbəri eşidərkən hiss elədi ölmüşdü təzədən dirildi. Bilmirdi neynəsin. Axşam çağı idi və hava ala-toran. Qaçdı çıxdı dama, evlərin bacasından bağırdı:

« Muştuluq, Əli diridi, gəlir...»

«Qız utanmırsan? Utan xəcalət çək!»

Nədən utansın, sevgidən? Sevirəm bağırtısından ki, doqquz ay idi onun boğazında qalmışdı, biləsin boğurdu və indi birdən birə partlamışdı? Yox, Gülzar sevginin qovğasından heç utanmırdı və onu  ucadan bağırırdı.

Bircə barıt deyil ki partlayar, bəzən sevgi də barıt kəmi patlayar və bütün bəndləri dağıdar.

İl , 1325. Azər ayının son həftəsi. Hava soyuqdur və bir yüngül qar yeri ağardıbdı. Əli kəndin yolundadır. O Qoşa –çaydan Təbrizə və Mərəndə gəlib, və oradanda Qırxlara. Gah maşın-nan gahda piyada. Və indi  Zəncirə kəndinin yolundadır. Fikrə cumub. Sınmaya fikir elir və yoldaşlarına. Dar ağaclarına,  və e ‘damlara. Kitabların yandırılmasına. Və ərbabların yenidən güc tapmasına. Fikri gedirdi o sözlərinin yanına ki Mitinq də əsgər yoldaşlarına demişdi:

« İstəyirik özümüzə işliyək, özümüzə yaşıyaq. Özümüz əkək- özümüz biçək. İstəyirik yazıb oxumaq örgəşək. İstəmirik uşaqlarımız bizim kəmin savadsız olsunlar. Istəyirik öz dilimizə yazıb- oxuyaq... »

Və  indi sınma , silah təhvil vermə , e `damlar və qan tökülmələr...

Ağır bir qəm-qüssə ciyarın pöşəlirdi. Nə bir çıxış yolu görürdü , nə də bir dildar. Gülzara fikir verdi. Özündən soruşdu:

«Indi Gülzar nəmənə elir? Evlənibdi?...Ona nə deyəcəyəm? ...Bəlkə indi o mənə dayaq ola bilər. Bircə ona güvənə bilərəm ...Bircə...»

O gecə Gülzarı gördü :

« Əli Allaha şükür ki sağ -səlamət gəldin çatdın. Ürəyin aç! Olan –olub geçən -geçib

darıxma, uşaqlarımızı böyüdüb salarıq canlarına... uşaqlarımızı...»

»Fikirlərin elə, biz burdan getməliyik ...» -Əli dedi.

 

 Zəncirə

2

 

 

Ərbab kəndin yanında, Çilə’- xanada, Pəhləvi bürkü başında , ayağında təzə çəkmələri, adamları-nan bir daş üstün də oturmuşdu.

Koxa və alçaq gözə gəlirdi. Təzə qırxılmış üzünə, və burulmuş buğlarına bir əl çəkib ayağa qalxdı. Bir təpik təlisə vurub dedi:

«Gedə vurun suyu çıxsın!»

Durt kişi təlisi verdi təpiyin qabağına. Hey təpik idi ki ona çəkdilər. Təlisdən qan axdı!

«Bəsdir, gedək. O daha tüfəng-nən yer ölçüb bölə bilməz. Əyə ölməsə qalsa bircə uşaqlara oyuncaq ola bilər», ərbab dedi.

Onlar gedəndən sonra çobanlar yığışıb təlisin ağzın açdılar və gənc Əslanı çıxartdılar. O ağzı bağlı, huşdən getmiş , qanına bulamış idi. Qul-qıçı, baş-gözü dağılmışdı.

Onu evə götürdülər. Ata-anasının harayı göyə çıxdı...

Bu günlərdə Gülzar -nan Əli , və İbad- nan Yunis kəndi tərk elədilir.

Sonralarda Əli xəbər tütdü ki Əslan diridi. Amma sınıqları pis qovuşmuşdu. Beli bükük, üz-gözü çapıq, qol-qıçı sınıq, əyri-buyruq yol gedirdi.

Necə ki ərbab demişdi, küçələr də uşaqlara oyuncaq olmuşdu...»

**

Qəbir üstündə yazını verdi əlimə, baxdım dedim:

«Bağışlayın, bunu saxlaya bilərəm?»

O ki özünü atamın dostdu tanıtmışdı dedi:

« Əlbəttə ki saxlaya birsiz, bu sizindir, əmanət üçün mənim yanımdaydı. Qərar idi onu sizə verim. Yaxçı oldu ki sizi burda gördüm.»

Atamı torpağa tapşırdıq. Evə qayıdıram.

Çətin ayağımın altın seçirəm. Hava çislidir. Narın-narın yağış gəlir. Adamlar qaraltı kimi yanımdan keçirlər. Çox ənayındı. Əslində bu şəhər dumanlı deyil. Yalnız bəzən səhər çağları, bir ağ torpaq rəngli sis-nən, özünü göstərər.

Bilmirəm atam bu yazıda nə  demək istəmişdi. Bir şey başa düşmədim. Çox zadları bilməliyəm. Ondan, uşaq lığımdan, az xatirəm var. Onlarında çoxusun unutmuşam. Atadan uzaq böyüdüm; çox pis...

«Səlam. Başız sağ olsun. Sizə təsliyət deyirəm. Mən uzaqdan gəlirəm , gec yetişdim. bağışlayın.»

Gənc bir xanım səsi fikrimi qırıb pozdu:

«Məmnun, siz ?»

«Mən Mərcanam. Istəmirsiz mənə təsliyət diyəsiz?»

«Sizə təsliyət? Adamız ölüb?»

«Bəli. Biz ikimizdə yetim olmuşuq.»
Onun duruşuğun yaxçı görmürəm. Elə bil bir qaraltı yanımda gəlir:

«Bağışlayın, ürəkdən sizə təsliyət deyirəm. Son qəmiz olsun.»

« Mersi. Sizin atayız, bir cürə mənim də atam idi. Mən on iki yaşındaydım onnan tanış oldum və bu yaxınlaracan  ilğim var idi.

Axı bilirsiz, təəssüf-nən mən heç vaxt ata üzü görməmişəm. Onla aramızda olan dostluq bütün yaşayışımda məni quruyubdur. Mən ondan bir doğru ata məhəbbəti görmüşəm.»

«Sevinirəm ki sizin ondan xoş xatirəyiz var. Daha  çox sevinərəm ki bildiğiyizi artıq mənnən paylaşasız. Mən ondan uzaq böyüyüb və hərdən bir onu görmüşəm. Öz əlimdə  deyildi, həyatimin quruluşuğu beləydi.

Bəlkə də bir az təqsirkaram. Onun həmişə mənim üçün vaxtı var idi ,amma mən...nə deyim ...onun tərsinə... 
Bu gün qəbir üstündə bir dost mənə bir yazı verdi ki Əli-nən Gülzar dan söhbət edir; baxdım amma bir şey anlamadım.»

«Bilirəm nə deyirsiz. Onlar kənddən köçürlər .»

«Necə? Bunun nə ilgisi var atamnan ?»

«Bilmirəm. Mən sevirdim onları deyib təsvir etsin, oda  əsirgəmədi. Sonda bəzi bir şeylərdən not götürdüm ; əyə istərsiz verəbilərəm.»

»Lütf  elərsiz, çox məmnun olaram.»

«Burdadır .»

O cantasın açdı , not dəftərin mənə verdi:

«Çox sağ olun. Məhəbbət elədiz. Buyurun xidmətdə olaq.»

«Sağ  olun. Qalsın sonraya.»

«Sonra sizi necə görə bilərəm?»

«Zəhmət çəkməməyin. Mən sizi taparam.»

İstədim əl verəm , gördüm yoxdur, gedibdi!

Ev də dəftəri açdım:

«Mənim Əli və Gülzarla heç bir tanışlığım yoxudu. Nə onları yuxuda görmüşəm , nə də başlarının "qəza-qədərin" eşitmişəm.

Bilmirəm niyə gərək addım-addım onlarınan sürünəm; və bu görünməz şüşə duvarın dalından onları izləyəm?

İstəyirəm onları hiss edəm , əllərindən tutub danışam , bilmirəm nədən başım duvara dəyir!

Mənnən onların arasında bir tükənməz ayrılıq var. Görürəm, səslərin eşidirəm, Amma həyatlarına girməyə haqqım yoxdur.

Bala-bala özümü ailənin bir üzvü kimi hiss edirəm , Amma nə fayda, yalnız bir duvar dalından.

Nə buraxıb qaça bilirəm , nədə bir imkanım var özümü tanıtdıram.

Elə bil məhkumam bu görünməz divar dalından bir maqnit gücü ilə dallarınca çəkilib sürünəm. Və səsim də çıxmaya.

Mən onlardan deyildim. Amma elə bil onların özü idim.

Bu yeni dünyada ki ayılmışdım , ya necə deyərlər, ona ayaq qoymuşdum, heç bir şeyə əlim çatmırdı.

Hər zad göz qabağında axırdı. Hava mənim havam idi; amma nə fayda, yalnız duvar dalından. Mən qoxusuz, dərdə dəyməz bir durub-baxan idim...

Yayın qızıl günləri, payızın xəzəl çağı, qışın soyuğu şaxtası qarı, və baharın yağışı gülü, yaşayışın şur- şövqü,  və insan sevinci, dərd-qəmi, bütün hamısı və habelə başqa şeylər, gözüm qabağında həyatlı axırdı. Amma  mənsiz, və mənim onlara əl vurma haqqım olmadan.

Bu qalın sınmaz şüşə duvarı yumuraqlayırdım, ona pəncə dırnaq atırdım ,təpik çəkirdim, bəlkə bir yol açam; amma həmişə başım daşa dəyirdi. Mənnən onların arasında bir tükənməz ayrılıq varırdı.

Mən məhkum idim onlarınan sürünüb əziləm. Nə buraxıb qaça bilirdim, nədə bir imkanım var idi özümü tanıtdıram.

Mən bir qız idim ki elə bil fələk, yazışın qabaqdan belə yazmışdı...

 

 Çilə-xana

3

3

"İbad Əmi köçdü"!

Xəbər məscid qabağında ağızdan- ağıza yayıldı. Kimsə nə istirdi dedi. Amma bilmədilər o niyə və haraya köçüb getdi.

Çox hayıfləndilər ki gənə bir yaxçı kişi onları yalqız qoyubdu.

Bilirdilər : İbad Əmi bir kişiydi ki, İranın çoxlu yerlərin işliyə-işliyə gəzib dolanmış idi. Neçə il "Kənd -Xoda"ydi və ondan çoxlu şirin xatirələri var idi.

Ondakı işdən əl çəkmişdi:

«Məndən istəyirlər məzlumun haqqın zalıma verəm, bu iş mənim əlimdən gəlməz» -demişdi.

O savadsız idi amma söhbət yolu ilə öz dövrəsinin qabaqcıl fikirlərinə vaqif idi. Məşrutiyyəti, Xiyabanı və Peşəvərini sevirdi. Şah və xanları gerici sayardı.

Əkin, pətək, dam-duvar, dava-dərman, mal-davar işlərinə baxmaq onun hünərlərindən idi. Kənd onun ilan yağıynan dəri naxoşluğun dərman eləməyi hələ də unutmamışdı. Amma onun lab böyük hünəri mehrbanlığıydı. Özgəyə və özülünkünə  bir mehriban ata kimi yanardı.

Həyat yoldaşı təzə ölmüşdü. Bir qızı iki oğlu var idi. Qızı evlənmişdi, Yunis, kiçik oğlu, 12 yaşında, və Əli böyük oğlu onnan yaşayırdırlar.

Eləki Əli sərbazlıqdan qayıtdı və köç məsələsini araya qoydu, oda oğluynan ayaqlaşdı...

Günəş yandırıb yaxır. Mal-davar çöldə yayılır. Ot-ələf iyi havanı bürüyübdü. İlan-çayan otların arasında mələyir. Sular "qəsirova" gedib. Peştə çayı ki Zəncirə-ni ikiyə bölürdü qurumuşdu. Dilsiz-ağızsız kölgələr sərinlik axtarırdırlar. Maşının təkərləri Urmu-nun zanbaqlı, əyri-buruq yolların sümürərkən şəhərə çatdı.

 

Yeddi-dəyiərman; Urmu

 

Ailə, Balov dərvazasının uç otaqlı " postu " yanında ki, şəhərə girən yüklərə cavaz verirdi, avtobusdan yendi.

Şey-şüyləri, bir neçə buxça par-paltar idi, duvar dibinə qoydular: 
«Bala, siz burda durun , biz gedək ev üçün, Məşə Məmməd gilə baş vurub qayıdaq. »-İbad Gülzara sarı dedi.

Əli, xiyabanın sağ əlində ,"Əyri Bucaq" küçəsində, Məşə Məmməd-in evin tanırdı. O geçmişdə fəhləlik üçün bir neçə dəfə Urmu-ya gəlmişdi, şəhəri tanırdı. Elə buna görə də atasına demişdi Urmu-ya köçsünlər.
 

Gülzar hələ yaxçı özünə gəlməmişdi. Ata-anasından ayrılan aləmdəydi. Köç, yol, gələcək biləsinə elə çətin gəlmişdi ki fikir elirdi onları daha birdə görməyəcək. Bir ağır qəm-qüssə ona zor gəlirdi. Atasının sözün yadına saldı:

«Bala, istirsən qal; qoy olar gedib bir dam tutsunlar sora get.»

«Ata qurbanın olum indi ya sora, nə fərqi var? Mən iki başdan gedəcəyəm, yaxcısı budur ki indi gedəm.» - cavab vermişdi.

Camaat, maşınlar, gəliş-gediş dəydi. Yunisin baxışları şəhərdə cummuşdu; hər yeri tamaşa elirdi. Xiyabanda uşaqlar qaçaq minirdilər faytonun dalına.

Piyadovdakı uşaqlar onların şeytanlığın eləyib faytonçuya:

«Əmi daldan bir qunut!» - deyirdilər.

Faytonçu qunutu faytonun dalına əndirərkən uşaqların baş-gözü yanıb yaxılırdı. Və onlar qoyub qaçırdılar.

Bu arada post qabağında bir şəxsi maşın balaca bir tormoz vurdu. Bir cavan qadının harayı qovzandı:

«Kömək, kömək ! Köpək oğlu saxla, məni hara aparırsan?! Kömək! Kömək!»

Bu anda post məmurların-dan birisi qaçdı maşına sarı :«İst!İst!»- bağırdı.

Şofer saxlamadı getdi. Məmur qaçıb aslandı maşının yük yerindən. Maşın bir az gedəndən sonra durdu. Arvadınan kişini çıxardıb idarəyə apardılar...

Gülzar bu səhnəyə mat qalıb durduğu yerdə qurumuşdu.

Əliynən İbad qayıtdılar:

« Bala gəlin gedək.» İbad dedi.

Onlar Məşhədi Məhəmmədin həyətində bir qış evi , təndirli damı, tutub yerləşdilər...

 

Əli fəhlə meydanındadır, Gülzar ev işinə baxır.

İbadıynan Yunis şəhərdən eşikdə "Dərə Dəyirmanı» yanında, dallarında odun gəlirlər. Onlar səhər tezdən çölə getmişdilər, odun yığmağa. "Cüvüdlər" dağından, "Qərələr" meşəsindən yüklərin tutub ləhləyə -ləhləyə gəlirdilər. Bəlkə odunları satıb evə bir az xord-xorək alsınlar. Dəyirman-nan xaraba burcların yanında, Yunis daha yeriyə bilməyib yıxıldı! İbad başın sallamışdı aşağı elə gedirdi.

Birdən birə dalıya baxdı :
« Bə bala sən harada qaldın?»- dedi və uşağa sarı qaçdı.

«Dədə yeriyə bilmirəm; acam!»- uşaq dedi.

Dünya dolandı İbadın başına:

« Tarı sənə qurban , mən burda uşağa haradan çörək tapım?» öz-özünə dedi. 
Birdən gözü sataşdı dəyirmana :

« Bala döz, gəldim!» -deyib qaçdı.

O dəyirmançıdan bir az un aldı, çay qırağında xəmir elədi, onu odda pişirib uşağa verdi. Uşaq cana gəlib ölümdən qurtuldu...

Bunların hamısını görürdüm, onların səsin eşidirdim , amma divar dalından. Bizim dünyamız ayrıydı.

Bəzən qarışıb yaxınlaşırıq, amma heç bir irtibat arada yoxudu. Can atırdım varlığımdan xəbərləri olsun; bir-birimizi hiss edək, görüb danışaq. Amma olmayan bir iş idi...

Kişinin məhəbbəti qoymadı ata odun yerinə uşağın cənazəsini dalına alıb şəhərə aparsın. Və mən çox sevindim.

Aclıq ölüm bu hasadlıqda uşaqların boğazın sıxıb canın alırdı.
 İbad öz-özünə dedi:

«Burda yaşayış yəni aclıq. Varlıların anbarlarıdır doludu...»

Yaşayış demək demokratları "Çarbaş" kəndində tank -nan basıb qırmaq idi; evlərin, arvad-uşağın başına uçurdub tökmək idi;  necəki xəbəri dillərdə gəzirdi. Azad vətən, Yekanlı, Sabunçu və ayrıları gərək məhv olaydı ki, aclıq həmişəlik olaydı; necə ki olmuşdu...

 Aclıq, yoxsulluq can alırdı; və mən yalnız bir kənardan baxanıydım...

Onlar dədə-bala evə yetişdilər. Əli iş tapa bilməmişdi. Gülzar qonşunun çaydanında çay qoymuşudu. Hələ  çayı içməmişdilər ki qonşu qapını kəsdi: 
»Çaydanı verin lazımdı.«

«Hələ  çayı içməmışıq»-Gülzar dedi.

« Verin lazımdı»- qonşu dedi.

İbad durdu ayağa, çaydanın çayın eşikdə yerə boşaltdı, verdi qonşuya:

« Dur gedək odunları sataq»- Əliyə sarı dedi.

Onlar odunları aldılar dallarına düşdülər yola. Bu xiyaban mənim-o xiyaban sənin ha gəzdilər. Kimdir odun alan, heçkəs. Çox yol gədəndən sonra bir mağazaçı çağırıb :

« Ay əmi gəl bura, odunları neçə deyirsən ?» -soruşdu.

«Hacı ağa, qiymət demirəm, neçə verisiz verin. Bu iki nəfərin bir günlük işidir» -İbad yaxınlaşıb dedi.

Mağazaçı yaxcı qiymətə odunları aldı , və onları çay içməyə dəvət elədi.  İş-güclərindən soruşdu. Dedi:

« Mənim adım Vəli Ağa Bəy-di. Baranduz mahalında, «Dizə=Dizəc» kəndindənəm. Indi şəhərdə yaşayıram və bu dükanı dolandırıram. Dizə də bağ-bağçam var, istəyirəm onların qırağına duvar çəkəm. Əyə mayil olsaz ev-uşağı götürün , gəlin gedin kəndə, işə başlayın. Duvar işi qurtulandan sonra, ayrı işlərimə yetişər siz. Galdiki ayrı adamlara da işliyə bilərsiz. Haqqızdan xıyalız rahat olsun , mən sizi razı salaram. »

İbadınan Əli,  kişi-nın iş verməsindən çox sevinib ona söz verdilər ki dönəsi günü Dizəyə getsinlər. Onlar bazardan çaypəz, istikan-zir,  və yemək alıb evə qayıtdılar.
İndi Gülzar öz çaydanında çay qoyubdu...

 

Onlar Dizə də yerlədilər.

Və ailə, Vəli Ağa-nın mülkünə möhərə duvar vurmağa başladı.

Zəncirəyə xəbər verdilər Gülzar istəyir ata-anasını görsün. O çox vəxt evdən çıxıb gözün tikirdi maşın yoluna.

Gözü yolda qalmaq, xora kəmi onu içəridən yeyərdi:

«Qəm -qüssəm başımdan aşıb -mənim kimi dərdə qalan yoxdur- qürbət eldə bağrım pişib- necə yada salan yoxdur...»-öz-özünə deyib oxurdu və gözləri yaşa dolurdu..

Əli şəhərə getmişdi. Yoldan yetişib xəbər verdi "qayın atası ölübdü. Və qayın anasıda Gülzarın dayısı evinə gedibdir. "

Gülzarın bütün umudu zay oldu. Və  ailə yasa düşdü...

 

Körpu; Baranduz- çayı

 

Arx qırağındaki sıraya düzülən qələmə, söyüd ağacları yel də əsirdi. Gülzar oturmuşdu qab-qaşıq yüyürdü. Və özü-özünə fikirləşirdi :

« Bir gül kimi, qışın şaxtasında qarında, gərək solam. Elə bil mənimki də belə gəlibdi. Yaz gülü qışda bundan artıq ola bilməz. Bilmirəm yaşayış niyə belədir, niyə dəyişmir?»

Bu bir sorqu idi ki, onun zehnində gəzirdi. Ayrı tərəfdən də, onun uşağı olmurdu, çox yaralı səss-nən özünə dedi:

«Yaşayış daş kimindi. Yoxsulluğun özü qərə olsun; qurtulmağa gəlmir. Yalqız adamın əlindən nə gələ bilər? Quş quşluğunda balasıynan gəzər, mən bilmirəm niyə mənim balam yoxdur?...»

Bu düşüncə dəydi ki birdən gördü ağac dalından bir qız uşağı onu güdür:

«Ay gözəl, sən kimsən?» -Gülzar soruşdu.

Qız qaçıb uzaqlaşdı. Və bir ayrı ağacın dalında gizləndi:

«Nədən qaçırsan, gəl bura görüm kimsən? Ata-anan kimdir? Bu ikimci dəfədir, səni görürəm. Qorxma, gəl bura! İstəyirəm sənnən tanış olum...

Çox tanış gəlir, elə bil bizlərdəndi. Üz-gözü , yeriş-duruşu bilmirəm kimə çəkib ...» -Gülzar dedi.

Və qıza sarı getdi. Amma o yox oldu! Gülzar qab-qaşığın götürüb tələsik evə qayıtdı:

« O bizə bənzirdi, kiçik üzü, qəhveyi saçları , par-paltarı, hamısı mənə tanış gəldi...» -dodaq altı öz-özünə dedi.

İbad Əminin bu qəziyyədən xəbəri olarkən:

«Bala qüssə eləmə, uşağın olacaq , uşaq sahabı olacaqsan , və bu acı xəyalların hamısı geçib gedəcək »- dedi...

 

Yunis böyüyüb bir gənc igid olmuşundu. Amma qulaqları ağır eşidirdi.
 İbad Əmi qocalmışdı, və Gülzar-nan Əli uşaq sahabı olmuşdular. Onun adı "Səfər" idi.

Gülzar yalqızlığın unutmuşdu və çətinlikləri önəmli saymırdı . "Səfər"-in quş kimi qığıltıları ona umud verirdi. Ürəyi məhəbbət-dən coşub və dözümü artmışdı. İndi onun lab böyük umudu həyatında, balasıydı; hər bir sevgili ana kimin.

 

O gün ki Əli uşağı aldı dalına, bir gün tamam yol gedən sonra , bir uzaq kənd də onu doktora yetirdi , qayıdanda Gülzar elə sevinirdi ki az qalmışdı ərini küçə də bağrına basıb öpsün.

 
Amma onlar tək deyildilər.  Heç vaxtda tək olmamışdılar. Özləri üçün bir otaqları yoxudu. Buna görə də məcbur olmuşdular hər zaman öz şəxsi duyğu, maraqlarını öldürsünlər.

Bu durum belə gəlmişdi belə də gedirdi. Duyğuları öldürmək bir əski qayda olmuşdu.

Yoxsulluq, duyğuları öldürmək, ağır işlər, savadsızlıq, ha belə bir şeylər çox adamları ağac kimi qurudub kələ-küp -baz, hır-tır qanmaz eləmişdi.

«Niyə yaşayış belə çətindir? Niyə gözəlləşmir? Nəy üçün yoxsulluğun sonu yoxdur? Nəy üçün hər kuzəyə əl atırıq, qurpu gəlir əlimizə? ...»

Bu cavabsiz sorğular gün -bə -gün Gülzarı didib dağıdırdı.

Amma bunla belə uşaq ailənin həyatin şirinləşdirmişdi:

Gülzar qadınlar ilə çayda par-paltar yüyürdü. "Səfər" sinəsin qoymuşdu çayın qırağına suyunan oynurdu. Birdən uşaq dığırlanıb düşdü suya; onu tutanacan, su biləsin götürüb apardı:

«Ey vay ! Uşağı su apardı!» Gülzar bağırdı.

Və  onun dalınca çay qırağında qaçdı. Özün suya atıb uşağın qabağın kəsdi. Və quş balığı sudan qapan kimi onu qapdı. Səfərin bir yumurağı düyünlüydü:

« Bala aç görüm əlində nə var?» qadınların birisi dedi.

Səfər : «Pul!»

Qadınlar:« On Şahı!»

Gülzar:« Oğlum, yumurağın suda niyə açmadın?»

Uşaq:« Pulum gedərdi; dədəm daha mənə pul verməzdi!»

Və hamı güldü.

Bu hadisə üçün Əli evdə bir dava -həngamə saldı yola ki gəl görəsən!...

Yazıq Gülzar, Əli- nin pis əxlağın görürdü amma bir söz demirdi. Hər şeyə dözürdü. Bilirdi o belə deyildi; yaşayış onu bu günə salmışdı.

Ruhunun kökünə vaqif idi . Həyatin pis vəziyyətinə acıqlanırdı amma Əli dən bir şey ürəyinə almırdı.

O subaylıq sevgilərin unutmamışdı. Və həmişə geçmişin xatirəsiynən bu günki həyatına baxırdı.

Bütün bonlar gözümün qabağında öz varırdı , amma əlimdən bir şey gəlmirdi; buda biləmi çox incidirdi. Istəyirdim onların həyatına girib yardımçı olam ...

Bilmirəm, bəlkə də yardımçı ola bilməzdim və heç bir düyün mənim əlim-nən açılmazdı. Onlar üçün nə iş edə bilərdim, bilmirəm. Bircə bunu bilirəm ki yaşayış əzabdan başqa bir şey deyil.

Yalnız Gülzarın səsi mənə sövq verirdi. Ondaki qonşunun uşağına öz balası kimi döşündən süt verirdi və iki uşağa lay- lay deyirdi; mənim bağlı dünyamın dərbəçəsi açılırdı.

Ana lay-layı, dünyanın ən gözəl ürək nəğməsidir. Dünyada bundan gözəl bir nəğmə tapılarmı? Bundan gözəl bir iş olarmı ki anaların lay- lay səsi, həyatda cingildəsin? Gülzarın ruh titirədən səsi hələ də qulağımdadır:

«Gün gedər batan yerə , mələklər yatan yerə; lay- lay balam lay-lay.

Analar qurban olar, balalar yatan yerə; lay-lay balam lay-lay.

Lay-lay dedim yatasan, qızıl gülə batasan, qızıl gül içində; şirin yuxu tapasan.

Lay- lay balam lay –lay.

Lay- lay beşigim lay- lay; evim-eşigim lay- lay.

Sən yat şirin yuxuda, çəkim keşigin lay- lay.

Lay- lay umudum bala, duz çörəyim bala

gözlərəm böyüyəsən görəm köməyin bala...

 

Onlar illər boyu ağır bir durumda, Dizə də həyat sürdülər. Sonda bu qərara gəldilər ki şəhərə qayıtsınlar.

Ailə Urmu-ya yapışan Dizə kəndində, Balov darvazasına yaxın, bir qış evi tutub sakin oldular.

Əliynən Yunis fəhləlik elirdilər. İbad Əmi Urmu-nun ətrafındaki kəndlərdə çərçilik işinə baxırdı ; və bəzən də şəhərdə xiyaban qırağında qovun-qarpız satırdı...

 

Urmu

4

Şəhərdə azğın avara bir qaraltıydım. Amma kor deyildim. Hər zadı görürdüm , və heç bir şey gözümdən yayılmırdı. Ən incə, narın tərpənmələrdə . Bütün hamisini hiss edirdim . Ürəyimə sancılan bir xəncər kimi. Harayım qalxırdı, Amma nə fayda, yalnız öz səsimi özüm eşidirdim. Mən məhkum idim bircə öz içimdə, ruhumun ən dərinliyin də, bağıram.

Nə dəyəri var ki, nə demək istəyirdim? Bəyə boşluqda ağzı-gözün tərpənməsi də bir məna daşıyarmı? Bilmirəm, bəlkə də daşıyar...

Urmu əkinçilik, maldarlıq səhəridir. Hələ ərbab-rəiyyətlik ilgiləri kəndlərə hakimdir. Şəhərdə camaat ticarət, fəhləlik , və dükan-bazar , karxana işlərinə baxır. sənət , kültür , təbabət , və habelə işlər, başqa yerlər kimi cansızdır. Karxanalar( Dunxaniyat, Qənd...) , və üstü örtülü əski bazarda, pıçaqçı ,dəmirçi ,tənikə , nəccar, misgər və zərgər sinifləri camaatın işin yollandırırlar.

İnsanlar kütləsi: Türk, Kürd, Erməni, Asoru, Zərdüştü və başqaları bir-birinin yanında dostluqla yaşayırlar.

Dizə , şəhərin aşağı məhəllələrindən biridir. Amma kənd özəlliklərin hələ də saxlayıb. Mal-davar sürüləri, at-eşşək , "Qanlı" arabaları , səhər tezdən çölə çıxırlar, və camaat mal-davar, əkin-biçin , Səviz-xana, bağdarlıq, işlərinə baxır. 
Kobba yemiş evlər, suvaqlı, kərpic, möhrə divarlar; qələmə, yemiş bağçaları, sıraya düzlün söyüd ağacları, hamısı yaşayışın kənd üzünü göstərir.

Obiri taydan Balov darvazası , dükanlar, qəhvə-xanalar, qarajlar, kərxalar, və maşınların gəliş-gedişi, habelə camaatın coşqun həyatin görsətir ki, kənd özəllikləri çoxdandı aradan getməyə başlayıbdı.

Uşaqların bir bölümü «Nişat» və «Firdovsi» mədrəslərinə gedirlər və obir bölümü də, gündəlik işlər də
öz ailələrinə  yardımçıdılar. Mədrəsələr Balov dərvazasına yaxın yerləşiblər.

 

«Köhnə Yol» Nişat mədrəsəsi qabağından başlanır, balaca «Daş Qapan» çayı -nın körpüsündən gəçib şəhərdən eşiyə «Dərə Dəyirmanı»-na çatır.

Daş Qapan çayı «Kərimin Tutluğu» yanından ,«Dəvə Boyu» və «Dərya»- ya sarı axır. O «Dərə çayı»-nın ardıdır. Və burda -Daş Qapanda-uç yerə bölünür. Bir qolu «Buynuzlu dam-daş»-qabağından «Bədən Dibi» və «Yeddi Dəyirman»-a sarı gedir, və birisi də dizə-dən geçir.

Bu üç arx öz yolunda qələmə , söyüd, iydə, cəviz ağacların, ərik, alma bağçaların, tərə, buğda, çuğundur , tütün zəmilərin suvarıb sonda batıb gedirlər.

Çox adam içməli suyu bu arxlardan götürür, bəziləri də həyətlərdəki quyulardan.

Arxların suyu bəzən çox kifir olur. Qadınlar uşaqların əskisin orda yuyarlar.

Yayda çayın suyu azalıb quruyar. Qadınlar diyən kimi «su qəsirova » gedər . Qışlarda arxların üzü buz bağlar və hər yeri qar tutar. Budaqlar qarın ağırlığın saxlamayıb əyilərlər. Və gözəl mənzərələr yaranar.

Yay-yaz-da çevrə dolar gül-çiçək-iynən . Cürə-bə-cürə quşlar yarpaqları arasında ürəyə yatan bir Simfonu çalarlar. Mal-davar səsi məhəlləni bürüyər.

Qar düşərkən , küçə- bacada , Nişat mədrəsəsi qabağında, darvazanın dallısı «Dik» də  ki, uca və boş bir yerdir, uşaqların aşıq oynaması, züvül getməsi, qargüllə atması başlanar.

 

Bahar da uşaqlar evlərin qabağında, meydançalarda, Pillə -Dəstə, Arada -Qaldı, Bizit`timi- (Bizim dili=Bizim tili) , Köz , Top, uyanları-nan günü keçirdərlər. Bu oyunlara kiçik qız uşaqlarıda qatışar.

Yayda «Dizə Yolu», ona yaxın «Maşın Yolu», və «Köhnə Yol», eləcə də çoxlu küçələr , qalın toz-torpağa bürünər. Köhnə Yol, maşınların gəliş-gedişi üçün çox zaman toz-duman da itər.

Möhrə duvar

«Dik»-də , gəzəyən pəhləvan, tənəfə çıxan, ilan oynadanlar uşaq-böyükü sevindirilər. Burada qış və bahar su-çomur dizə çıxar.

“Cücə -Göz -Rəşid”-in həyəti dam-daşlı bir bağçadır. İçi doludur ərik, alma, alça, və habelə başqa yemiş ağacları-nan. Burda üç ailə yaşayır. Amma hacı özü orda oturmur. Bu ailələrdən biri də «İbad Əmi» -nin ailəsidir. Hacı Rəşidin dizə də üç bölüm mülkü var, iki bağça , bir həyət.  Özü demiş , bonları üç dənə çörəklə almışdı. Aclıq imiş.

İbad Əmi gedib bazardan, çərçi qutusuna "ayın-oyun" alsın, və sabah kəndlərə getsin. 
Yunis-nən Əli şəhərdə çalışırlar. Gülzar səhər tezdən «zibil sətil»-in alıb əlinə, düşüb malların dalısına; zibil yığır.

O həm evə baxır, həmdə odun-təzəyin fikrindədir. Çevrədən zibil, xəzəl, odun, yığır çörək yapmaq üçün. Onların təndiri həmişə yanar.

Qonşularda çalışırlar. «Dadaş Əmi» arabasında nəft satır. Məmməd Əli «səbzi-xana»-dadır. Dadaş Əmi -nin arvadı-Maral xala-nın gözləri görmür, evdə dir. Və «Xəccə» xala çayda qab yuyur.

 

«Mama!...Mama!...Mama!...»

Səfər kolxuda(qış evi, təndir damı) qışqırdı. Bu neçəmci yoldu ki haray salmışdı. Bağıra-Bağıra incə barmaqların qapıynan duvarın arasına soxub bütün gücü iylə dartı verdi. Amma nə qapı açıldı , nədə anasından bir səs gəldi.

Ağlaya-ağlaya tumanına işədi. Eldəki dincəldi tumanın dəyişib getdi yatsın; Amma yalqızlıq, ağlamaq, nigarançılıq qoymadı ...

O sübh süfrə başında:

«Mama, qapanı qıfıllayıb gedirsən, mən eşiyə gedə bilmirəm» -dedi.

Gülzar naxoş idi. Başı gicəlirdi. Və hamiləydi. Bir tutqun səs-nən :

« Bala! Bunnan belə, getməmiş, göndərrəm eşiyə gedərsən.»- dedi.

Ana dediyin ələdi. Amma Səfərin işi yollanmadı. Genə də hərdən bir bağlı qapı ona bir böyük dərd idi.

Undaki İbad bazardan qayıtdı, Səfər küçə də uşaqları-nan oynurdu. Gülzar evdə deyildi. 
İbad onu axtardı. Qonşuda kimsə yoxudu. Bu baxışda gözü sataşdı üstü açıq mavilin dərin çuxuruna. Birdən gördü birisi orda batır-çıxır, batır-çıxır! Dayanmadı, qaçdı. Əlin atdı ona :

« Bə bala, burda niyə!? » şaşqın dedi.

Və onu eşiyə çəkdi. Gülzar danışa bilmirdi. O yarı canlıydı ...

O gün İbad əmi şam-nahar qoydu. Təndiri salıb çörək yapdı. Və Gülzarı yuyundurub bəslədi.

Axşam çağı həyətin qapısı döyüldü. Səfər evdə anası yanında oturmuşdu. Birdən qor kimi daşlandı:
«Əmi gəldi»- deyib eşiyə qaçdı .

«Baba!...Baba!...Baba!...»

Uşaq bağırdı. İbad əmi onun dalısınca tovaraq qaçdı.

«Baba! düşdüm quyuya!»

İbad yetişib gördü, uşaq su quyusuna düşəndə , əlin atıb ağızdaki daşa, asılı qalıb; haray təpir. Və bir anda unu qapdı...

 

Ölüm onların başı üstə gəzirdi. Onları tuta bilmədi ; amma başqa yerlərdə çoxlu uşaqları tütmüşdü.

Ölüm oyun oynurdu. Və yaşayış ölüm-nən qumar oynamaqdan suvay, başqa bir şey deyildi.
İbad bunu bilirdi. Amma Gülzar bu oyunu  təzə yoxlurdu.

Küçə qapısı və Təndir damı

 

O gecə Əli hamıynan atışdı:

«Öz dərdim yox, sizin dərdiz məni öldürdü!»

O belə fikir elirdi ki "bunlar olmamalıdı".

«Ölüm insan-nan oyun oynur. Yaşayış belədi. Ölüm -nən oyun oynamaq. Əyə ona sınqın versən diri sən»-İbad dedi.

Gülzar yorğan-döşək dəydi. Bir söz demirdi.

Bilmirəm onun içində nə geçirdi. Çox dinməz-söyləməz nəzərə gəlirdi.

Ondaki başdan-ayağa poxa bulamışdı, çətin özünü ayaq üstə saxlamışdı ki İbad su gətirsin. Üz-gözü qıvrılmış ürəyi qalxırdı, Amma gücü-nən özün saxlamışdı. Noxuş-noxuş, dərdli-qəmli , üstü-başından tökülən pox damcılarına hürüt-hürüt göz tikmişdi. Və  indi də balasını, öz ciyərin, quyuda asılı görürdü...

Ax Gülzar! Nə çün sükut edib sən belə? Söylə dərdin anam, bacım , dustum, sevgim! Demə sən, nə bilim könlündə nə geçir? Əlimdən bir iş gəlmir.
Sən barı söylə dərdin, bacıyan, gözəlim! Mən dam-duvardan baxanam. Görübsən qəfəsdə Qaplan necə vurnuxar, və əlindən bir iş gəlməz? Bir camakadan, pacadan baxan oldum...

Sən danışmasan, kim bu səssizliyi iç eliyə bilər?...

Yox! Demə bizimki də belə gəlibdi, belə gedər...

Nə bilim, bəlkə də içində elə bir tufan var ki demək istəmirsən:

Qadınam , vurğun; anayam, çalışqan. Amma məhkumam pox quyusunda batıb-çıxam, batıb-çıxam ; bəlkə diri qalam...Yaşayış?...Bəlkə də o poxdi  ki, Gülzarı başdan-ayağa 
bulamışdı!

Azğın, avara bir qaraltıyam dəli Həsən kimi. Görürdüm, və heç bir şey gözümdən yayılmırdı. Bütün hamısını hiss edirdim . Ürəyimə sancılan bir xəncər kimi!

Dəli Həsən, ağlı Həsən!

Uşaqlar onu daşa basmış, şəhərdən eşikdə bir köhnə boş qəbirə pənah gətirmiş. Və əzab da. Gecə toydan qayıdanların fatihə sindən:

«Adamı qoymursuz burda da yata!»

Və bu anda, ölən kim, səktə eliyəm kim! Ölü xoddadı ! Dəstə-dəstə adamlar, xəzəl kimi qəbiristanlığa töküldülər! ...

Ondaki ölülər durar, dirilər ölər. Belə deyilmi?...

«Get gedə! Get mən- nən gəlmə! Diyəllər bə hələ məndə dəliyəm!»-dəli Həsən dedi, dəli Fərmana .

Və “Əsgər Lov-Lov” daşa basdı , daşa basanları. Dəli İrza, yol üstə əl-qolun ölçdü. Və şəhərin qızlarına , toy paltarı tikdi.

Xiyabanda fərman verdi, “Timsar”, gəliş-gedişə ! Azad Vətən dururmu? Nitq edirmi? Timsar unutmayıb demokratları. Nə bilim, bəlkə Azad Vətən durur. Bəlkə də fərman verir demokratlar. Yoxsa nə edir, xiyabanda, bizim bu Timsar? Nə bilim, bəlkə də «Yəkanlı» , devrimçiləri yorandan sonra , genə «Çarbaş»-da  arxa durub «Sabunçu»- ya . Gənə yenib, bizəm bu İsa- lar səlibdən.

«Get gedə, Get! Mən- nən gəlmə! Diyəllər bə hələ məndə dəliyəm!»

 

5

Ox, ya, Rezin-daşı

 

Heç bir yerdə dinc, rahatlıq yoxdur. Nə eşikdə , nə də içəridə: Insanların könlündə.

Bəs nə çün dirildilər, nə çün yaşırılar bu insanlar? Bəlkə də, gənə bir rahatlıq üçün. 
Xalq pozğun, əzilmiş bir həyatda,  it təkin bir-birinin ağzından sümük qapırdı.

Yaşayış , gələcək, nigarançılıq, bir əjdaha kimi ağızın açmışdı, rahatlığı udurdu.

Adamlar ax-vay- nan dünya-ya gəlib, ax-vay- nanda gedirdilər.

Toplum, başı aşağı, dinməz-söyləməz, yük aparan adamı sevirdi .

Qara dağ hambalları təkin, bazar-xiyabanda, yük aparanları.

İbad arzu edirdi Əli, Yunis, Gülzar yazıb oxumaq örgəşsınlər. Onların özləri də bu işi çox sevirdi. İstirdilər savadlı yaşasınlar.

Amma bəyə bu it yaşayışı qoyurdu? Yüz nəfərdən bir nəfər yazıb-oxumaq ancaq bacarırdı.

O arzu elirdi Yunis evlənsin və özünə ailə qursun. Ha zaman söz düşürdü Yunis deyirdi:

« Mən özümə çörək tapa bilirəm bir ayrısına da tapam ?»

Ailə bir adam üzlü həyat üçün avara olmuşdu. Və  bu avaralıq hələ də sürürdü.

Bu vəziyyət də  Əli Səfərin gələcəyindən bərk nigaran idi. Onların içəri rahatsızlığı, və ürək sıxıntıları günü-gündən bətər cism və ruhların işdən salırdı.

«Sizin dərdiz məni öldürdü», Əli diyən kimi, bu çırpıntı-nın əsərindi.

Bir adam ki gün də 10-12 saat işdən sonra bir suyu çəkilmiş alma kimin, tilifi evə atıla , onun daha yazıb-pozmağa gücü qalmaz. Savadı elə oyudu ki sərbazlıqda öz ana dilinə az-ba-çuq öyrənmişdi və sonralar yavaş-yavaş həyatın toz-dumanında itib- batıb getmişdir.

 

Əli ana-ynan uşağı bərkə qoymuşdu:

«Uşaq gərək vəxtində evdə olsun. Oşaqlarınan dava eləməsin ki, ata-anaları üstümüzə qoşun çəksinlər. Daş atıb özgə -nın şüşəsini sındırmasın. Uzağa getməsin ki biləsin oğurlasınlar. Xalqın dar-duvarından çıxıb yer-yemişinə əl atmasın. Muğayat ol fırtına çıxartmasın. Ədəb-ərkansız uşaqları-nan çıxıb oynamasın...»

Eləki bir çətinlik araya gəlirdi yazıq İbad Əmi neçə saat dəlil-nəsihət verərdi ki qal yatsın.

 

 Gülzar, yazıq ana, gün bə gün artıq öz içinə cumurdu və ağır sükutu lap acılaşırdı.

Bunla belə qabaq ki kimin ailə -sın sevirdi.

Onun dinci yoxudu və həyatı rahat deyildi. Amma bilirdi ki rahatlıq hamı-nın yardımı-nan ələ gələr; və bir adamın  işi deyil .

Hamının da əli bağlıydı. Və heç kimin əlindən də bir iş gəlmir. O bir tərəf- dan görürdü ki bircə bonların yaşayışı deyil ki pisdir, ailələrin çoxusunun həyati dar-ba-dağımdı.

yoxsuluq və əzab içində yaşamaqdan suvay heç bir yol qalmamışdı.

Urmuda azad və rahat yaşamaq röyası onlar ucun bir kabusa dönmüşdü.

Bir kabusa ki mənim bağrımı çatladırdı.

 

Boylamışdım oğurluqca divardan bu həyata baxırdım. Ya belə deyim , bir şüşə duvarın dalından tamaşaçıydı.

Hərdən istərdim buraxıb qaçım; qaçım bu yaşayışdan ki heç bir ilgim onnan yoxdur.

Olmuşdum, bir yuxuda, qorxudan qaçıb, qaça bilməyən adam təkin. Heç bir qaçaq yolum yoxudu.

Nə onu ata bilirdim, nə tuta bilirdim. Nə də uda bilirdim.

Gülzar kimi dözməliydim , onla gəzməliydim, avara-avara!
Udula-udula!

 Uşağın adın, babası köçlərə görə “Səfər" qoymuşdu, O elə cin toxumuydu ki bu "it yaşamın" qayda-qanunun bir-birinə vurmuşdu . Nə içəri- nin qaydasına baxırdı , nə də eşiyin.

Yazıq Gülzar, yazıq ailə unun əlindən zara gəlmişdi. Kimsə-nın sözünə baxmırdı və elə öz bildiyinə gedirdi: Bir zaman hamamda arvadların hovlusunu aşağı çəkirdi.

Bir zaman bazarda təllənmiş kişmişləri cibinə doldururdu. Və dükançını dalınca salırdı.

«Kişmişi qoyublar uşaqlar götürsün» deyirdi.

İndi də deyir:« Ağaclar uşaqlarındı».

Və hərdən -bir çörəkçidən çörək alanda onun yanlışın tutub deyir:

«Yox, olmadı, mən sayaram! Bu bir dənə azdı» .

Axşamlar evə yığışmırdı. Əli yazıq yorğun-arğın gərək onun dalınca qaçardı.

Bəyə bəllidir bu cin harada gəzir?

Hansı  mədrəsə-nin dəmir novdanından yuxarı gedib ki Şirvani altında göyərçin tütsün?

Ya durub  darvazada Qasım kababçı-nın manqalı başında onla mübahisə edir ki neçə şiş kabab yeyib ya yeməyibdi.

Yada dözüb hava qaralsın mədrəsə -nin hulularına əl gəzdirsin ; və yazıq «Hidayət»-i , mədrəsə babasını, ağacların dibinə əkibdir.

Yada tapılmır ki şüşəsi sınmış qonşu gəlib havar- küv salıb getsin.

Kimsə bilmir o niyə axşamlar evə yığışıb gəlmir.

Heç kim anlamır o uşaqdır. Ona bir yeni dünya yaratmaq gərək...

« Ana ! Od parçası yanı nəmənə?»- bir yol anasından sürüşdü:

« Yəni sən! Sən bizim dədəmizi yandırdın. Havaxt istirsən adam olasan, adamlara qarışasan? Hamı sənin əlindən zara gəlib. Bir "Rezin- daşı" asıbsan boynuyan, ayaq yalın küçə-bacanı qatıbsan qabağıyan, dam-duvardan, bağçalardan yığışmırsan. Havaxt ayağıyam başmaq
 geyəcəksən?»

« Mənim adım Səfər-di. Od parçası deyiləm» -o cavab verdi.

« Yox! Ağlı uşaq olsan, sözümə baxsan, olarsan Səfər»-ana dedi.

Bunla belə Səfər çox mehriban və məhəbbətli bir uşağıydı. Odiki çoxlu yar-yoldaşı varıdı.

Mahmud -nan Yahı uçurdurdu. Bağçada yemək bişirirdi. Qurban- nan Rezin -daşı

düzəldirdi.

Və Zəbi -nən, dibdən qırxılmış başıynan, göldə mayallaq vururdu...

 

« Alaş!...Alaş!...Alaş!»

Səfərin səsi məhəlləni bürüdü.

O təkdir. Durt uşaq, əllərində "Dəstə"-yoğun ağac- onu dövrəliyiblər.

Lüt , bir tünikəy-nən , girə salıblar vursunlar. Çün, onların icazəsini almamış

göldə çimmişdi. Qoymurdular paltarında geysin.

Alaş dam üstə yatmışdı mürgü vururdu. Eləki onun səsin eşitdi divardan züvüb

güllə kimin Səfərə sarı yumuldu. Uşaqlar gördülər bir it gəlir-nə gəlir, heç qurda ona bata bilməz.

Bir an da yox oldular. Alaş yetişib dolandı uşağın dövrəsinə , gəlib əllərin qoydu onun çiyninə. Səfər onu qucaqlayıb öpdü. Par-paltarın geyib göldən uzaqlaşdı. Gəldi çıxdı ,söyüd ağacları altında, bağçanın, alçaq duvarı üstündə oturdu. Və başladı Rezin -daşı-sın bağlasın. Alaş dama qayıtdı. 
İncə bir yel ağacların yarpaqları -nan oynayırdı.

Birdən, iki əl, daldan, qondu onun gözləri üstə. Səfər hiss edərkən :

«Sidan»-dedi.

Südabə, Heydər əminin qızı ,9 yaşında, iki yaş Səfərdən yekə, ev işinə baxırdı və hərdən bir küçə də uşaqlarının oynurdu. Anası evlərdə paltar yuyan idi. Atası isə yük çəkən. Sidan əllərin çəkib:

«Hardan bildin mənəm»-dedi.

« əllərin bir az soyuqdu» -Səfər dedi.

«Nəmənə elirsən?»

«Rezin daşımı düzəldirəm.»

«Haçanın bir qolu yoğun, bir qolu incədi. Dəstəsi də çox yoğundu.»

«Olsun. Şüşəynən yonaram düzələr. Iydənin haçası elə belə olar.»

«Rezini hardan tapıbsan?»

«Bazarda, hamam dibindəki başmaqçıdan almışam. Hər şeyim var. Haça, rezin, dəri, rezin -bağı. İndi bağlıram, qurtulur.»

«Bunnan quş vura bilərsən?»

«Vura bilərəm. Amma vurmaram. Guşlar günahdı.»

«Bir serçə vur şorbasını pişirək.»

«Yox anam dava elər. Axı bilirsən, quşlarında canı var onlara da can şirindir; quşları 
incit miyəsən, ha!»

« Ha-ha! Ha zaman incitdim ?»

«Sınarsa qanadı quşun, uçub gedə bilməz, düşüb qalar, ölər quşlar. Quşları incit miyə sən ha!»

« Ha-ha! Ha zaman incitdim?»

«Gör nə deyir bala serçə alçada? Gör nə deyir o sığırçın almada?
»Ha-ha, nə deyir?«
» Bilmilrsən?«
» Bilirsən, de mən də örgənim? Yox! Bilmirəm.»

«Amma mən bilirəm.»

«Yaxcı, nə deyirlər?»

«Oları diyirlər ki, dedim da...»

«Hardan bilirsən?»

«Anam deyib.»

«Nişan vura bilərsən?»

« Vuraram. Sancağın apar qoy o uzağa, vurum.»

«Yox, sancağım toz-torpaqda itər.»

«Mən taparam. Silərəm, gənə taxarsan telləriyən. »

« Yox itər. Tapınca gec olar, çox gec olar.»

« Tapıb saxlaram, sora verərəm, taxarsan telləriyən.»

« Yox, bu toz qatlarında sancaq tapılmaz.»

«Əyə itsə mən taparam, qorxma tapıb silərəm, saxlaram, gənə taxarsan telləriyən.»

«Yox, bu qat-qat tozların içində, bir daş tutan sancağı, sən necə tapa bilərsən?

Qaranlıq düşər, gec olar.»
 

«Bəs bir daş atım havaya , gəlsin duşun başıyan! Qorxmazsan?»

«Yox, qorxmaram. Düşməz, at!»

«Qoy buları bağlıyım, indi ataram.»

Səfər elə ki Rezin- daşı -sın bağlayıb qurtardı , bir daş qoydu , çəkib atdı  havaya. Bir az sonra, birdən Sidan çıxırdı:

«Vay dalın yansın. Çinim dəlindi!»

Bu anda Gülzar çıxdı qapıya qab-qaşıq yusun. Gördü Sidan ağlaya-ağlaya evlərinə gedir:

«Sidan niyə ağlır?» Səfərdən soruşdu.

«Bir daş atdım göyə, gəldi düşdü başına!»

« Aman sənin əlindən uşaq. Indi anası gələr üstümüzə!»

« Mən neyniyim, özü dedi at .»

Ana qabları yuyub evə qayıtdı . Səfər divardan yendi gölə sarı getdi. Yoldaşları gəlmişdi.

Amma ürəyi Sidanın yanındaydı. Onun ağlamağın dan tutqun idi...

 

Göl, Daş qapan-nan Yetimxana arasında, ağacları dibdən kəsilmiş bir böyük bağçanın, içindədir.

Uşaqlar unun qırağında durub danışırlar :

«Gedək quş vuraq»-Qurban dedi .Və Rezin -daşısın çəkib birdaş atdı göyə.

« Vuraq kabab eliyək.»- Mahmud dedi.

«Gedək tutluğa, tut yeyək» -Səfər dedi.

«Gedək Şirvani altından göyərçin tutaq ,sirin su verək içib yoldaş olsunlar.»-Zəbi dedi.

«Yox, sənə bir şey olar gənə, nənən gələr bizim üstümüzə. » Mahmud dedi.

« Zəbi qorxmursan? Genə istirsən Şirvanıya çıxasan? Hələ ayaqların yaxcı toxtamıyıb»- Qurban dedi.
«İstirəm tənikə novdanın başın qucaqlayıb qopardam, genə yıxılam Səfərin başına , qərniz üstə , və onu özüm- nən beton üstə çalam»-Zəbi dedi.

« Bax, bax! Dünən axşam əsgəri- nən getdik yetim -xananın duvarından alça dərək. Əsgər çıxmışdı bir qələməyə. Dedim "gədə , gəl düş yerə, sən qələmə də alça axtarırsan? Düşdü gəldi,  and içirdi ki yox, alçaya çıxmamışdı.» Qurban dedi.

«Əsgər heç bilmir nə elir. Mənnən də getmişdik ora, duvardan yıxıldı yetim-xananın həyətinə!» -Mahmud dedi.

«Gedək, gedək tutluğa»-Zəbi dedi.

Hamısı tutluğa getdi[N1] .

Səfər evə qayıdanda iki başsız sığırçın əlində girdi həyətə. Gülzar evin qabağında ərik ağacı altında oturmuşdu yamaq yamayırdı. Uşağı görcək :

« Vay sənin əlindən, uşaq, vay! Gənə nə iş görüb sən? Gəl otur sən- nən danışmalıyam»- dedi.

Səfər oturdu:

«Ana niyə acıqlısan, bu quşları mən vurmamışın. Tutluqda çadırın qırağından yapışdıq , kömək elədik, buları əvəzinə verdilər. Mən demişəm daha quş vurmuyacağam.»-dedi.

«Bala, mənə söz ver ki quşları vurmayasan» -ana dedi.

« Olsun ana ,söz verirəm, quşları incitmərəm.

 

6

Urmu , Dizə uşaqları 

«Vurğunlar qul-boyun olub gedirlər.»

«Vurğunlar qul-boyun olub gənə gəlirlər.»

«Vurğunlar qul-boyun olublar.»

«Eşq axtarırsan? Budu ha, qul-boyun uşaqlara bax!»

«İstirsən eşqi görəsən,  bu qul-boyun uşaqları gör!»

«Bu uşaqlar bu zamanın uşağı deyillər...»

Və  habelə bir sözlər, məhəllə də , Zəbi-nən Səfərin haqqında dillərə düşmüşdü.

Zəbi, böyük babası tərəfindən yarı fars, yarı Azərbaycanlıydı. Amma ata-anası , və özü Tehranda anadan olub böyümüşdülər. Onun atası bənnaydı. Anasıda ev də dərzilik elirdi.

Ailələr paltar alanda hər iki uşağa-Zəbi və Səfərə- alırdılar. Onlar çox vaxt, gecə- gündüz bir-biriynən idilər. Və gecələr bir yerdə yatırdılar.

Başqa uşaqların tərsinə ki bir-biriynən dava- həngamə eləyib, yaman-yovuz deyib küsürdülər;

onlar bir-birinə, heç, "sənə nə" də deməmişdilər. Və hər yerdə özlərini qardaş tanıtdırırdılar.

Dost, ailə, və bütün məhəllə bilirdi ki bu uşaqlar bir-birinə vurğun dular.

Onlar bir doğru sevgiyə örnək idilər. Özləri bilmədən xalq içində bir ülgüyə dönmüşdülər.

Bir-biri-nin istəyin yerinə yetirirdilər. Amma böyüklər təkin yox, ki bir işi təklif üçün 
görürdülər. Onların zatı beləydi. İşləri öz-özünə belə görülürdü. Heç bir istək qabağa Qoymurdular, amma, hər lazim olan işi maraqla yerinə yetirirdilər.

Özləri bilmədən sevinc kədər hər iki sininki idi. Başqa çeşid yox , yalnız belə bir bağlılıq onlar üçün tanınmışdı. Həm özgör idilər həmdə bağlı.

İki yoldaşıydılar. Aralarında olan ilgi, dostluq bağıydı. “Bir-birini sevmək idi. Bəyə sevginin binası bu deyilmi? Elə buna görə də onlar seviliydilər.

Və küçə-bacada adların «vurğunlar; vurğun uşaqlar» qoymuşdular.

Sevginən dostluq bir olmuşdu, və bir-biridən seçilmirdi. Nə bilim bəlkə də sevgi elə bir cürə dostluqdu.

Niyə vurğunuydular? Bu sevgi haradan gəlmişdi? Kimsə onları beləmi böyütmüşdü? Yox,

onlar təsadüf üzəri bir-birini tapmışdılar və qaydadan qıraq aralarında sevgi yaranmışdı.

Bir gündəlik üz-bə üz çıxmaqdan, bir təbii və dərin yoldaşlıq yaranmışdı ki, hər uşağa qaba gələ bilər.

Amma bunun sevgiyə dönməsi , görünmüş bir şey deyildi. Qaydadan qıraq , bir təsadüf idi.

Zəbi və Səfərin sevgisi, ilk baxışların düyünü, və onların bir-birinə calanması idi.

«İlk baxış sevgisi» yalnız bir sıra adamlara və çox az qabağa gələr.

Bir "adı bəlli" gücdür. Və tanınmaz. Bir an, bir görüş də görsənər. Bir əzəli-əbədi düyündü ki yalnız bir para adamlara sirrini açar. O adamlara ki, ona malikdirlər.

Bəlkə də, bir iti baxışın, bir işıq telidir; ki ox kimi ürəyə sancılıb qalır. Başqa sözlə insanın tay  tikrarsız,  və ölməz cazibəsidir, bir "an"- da;  ki bəşər hələ onun rəmzinə pey aparmayıb. Çün tanınmış əb`ad-dan uzaqdır.

İlk baxış bir üz vermədir. Bu hadisə onlara üz vermişdi. Və balaca ürəklərin də, bütün 
varlıqları-nan, onu hiss edib, bilməzdən, əbədiləşdir misdirlər.

«Bir ruh iki bədən də». Hamıda bunu görürdü.

Bir «anı», sonsuz ladırdı(r)lar. O anı ki, bir na tanış, və əbədi  gücü canlandırırdı.

O yerdə ki camaat və ailə çevrəsi, günü -gündən artıq sevgi və məhəbbətdən boşalırdı.

Ruhlar yoxsullaşırdı, və adamlar  qurd  kimi bir-birinin canına düşürdülər. Bu arada bir sıra uşaqlar öz məhəbbət əskikliyin dostluluq yaratmaqla ödəyib yaşayışı gözəlləş dırırdılər.

Bəlkə də təbiət göstərirdi, bu tikanlıqda gülləri də var. Və həyat labda boş deyil. Uşaqların dostluğu, sevgisi, bu daş həyatın "Həmişə bahar" gülüydü.

Sevgi böyüklər üçün tapılmaz bir şey idi.  Aldadıcı, başdan ayağa yalan, bir zad idi.

Bir sıra adamlara hacat idi; bəzi istəklərinə çatmaq üçün.

Yaşayış qoxumuşdu. Adamlar ürək qalxıdırdı. Çoxları gəndov daydı.

Onlar heç vaxt, dostluğu , sevgini hiss etməmişdilər. Bilmirdilər nə dir.
 Ölmüş kütlə, saman, xaki tayları, nə bilər sevgi , məhəbbət , dostluğu nə nədir?

İnsanların birləşməsi sevgisiz yaranırdı; və yalaqlıq, yoxsulluqda pozulurdu.

Amma ondaki uşaqlar bir-birin sevirdi, taylarında öz röyaları kimi yaradırdılar.

Onların sevgi, dustluğunda, röya və həqiqət, qarışıb, canlanıb və gözəllığı yaradırdı.

Gözəllik qoxumuş həyati dəyişdirdi. Gözəl insan, umusuz bu gəndovun bir bucağın durultmaqda idi.

Uşaqlar bu yolaydılar. Uşaq gözəllikləri göstərib anladırdı, amma kimsə anlamırdı. Onları unudarkən yanından keçirdilər.

Gözəllik, zaman və həyatın qalın toz qatları altında diri-diri quylanmışdı.

Uşaqlar ondan xəbərsiz böyüyüb həyulaya dönürdülər. Qulluqçu olurdular, ürək qalxızdan çevrəyə, və həyata.

 

Urmu Cümə Məçid

 

 

Gözəlliklərə yaslıyam; güllər qəbiristanında. Və avara-avara girlənirəm. Heç birinin başdaşısıda yoxdur. Adları torpağa da yazılmamış; yazılanda silinmişdi.

Ağlıya bilmirəm. Gözlərim quruyubdu. Guru ağac kəmi. Səsim kimsəyə çatmır, əlimdə.

Heç olmur onları toz qatlarından çıxardıb silim. Can verib dirildim. Yox, heç bir işıq yolu yoxudu. Mən burada yalnız bir yoldan geçənəm .

Yalnız ürəyim də , varlığımın ən dərinliyin də bağırıram...

 

Dünən gecədən yağan yağış, hələ bütün kəsil məmişdi. Küçə-baca çor-çomur idi; və kiçik çala-çuxurlar suya dolmuşdular. Yağışdan islanan serçələr budaqlarda oturub cik-cik edirdilər. Qadınlar gecədən qalan qabları yığırdılar küçədən geçən-Dizə arxında- yusunlar.

Mədrəsələr bağlıdı və uşaqlar evdəydilər.

Qapı çalındı. Səfər tez qaçıb qapını açdı.

«Gəl gedək. Əyə  bu gün işimizi görməsək, getdi, birdə qaladı gələn ilə»-Zəbi dedi.

«Soruşdun nəmənə eliyək, hara gedək?» Səfər dedi.

«Həyə, ata-anam dedi gərək "Cümə Məscidinə" gedək.»

«Düzdü. Məndə soruşdum, babamda belə dedi. Amma pul lazımdı.»

«Məndə bir az var.»

«Bir azda məndə var.»

«Bəs niyə durmuşuq? Qaç, geyin gedək.»

«Yaxcı. Gəl içəri geyinim.»

Gülzar gördü uşaqların gənə qorqusu var; gedirlər. Amma təmiz paltarınan.

«Gənə hara?» soruşdu.

« Gedərik bir yaxcı iş görək.  Qayıtdıq deyərik?» Zəbi dedi.

«Yaxcı. Amma gec gəlməyin. Biriynən də dava eləməyin. Bu gün bayramdır»-Gülzar dedi.

«Baş üstə.»

Səfər hazır oldu , yola düşdülər.

Dizə dən Cümə Məscidinə -bazar içində-çox yoldur. Amma onlar yolun uzaqlığına fikir eləmirdirlər.

Pullarının az olmasından nigaranıdılar . Qorxurdular pul azlığı qoymaya işləri düzəlsin:

«Səndə neçə var?»-Zəbi sürüşdü.

«4 qıran. Hamısıda un şahılıq»-Səfər dedi.

«Məndə də 5 qıran var. Gəl bunuda qoy onun üstünə, elər 9 qıran. Əyə artıq istəsələr, bilmirəm. Neyniyək?»-Zəbi dedi.

« Yanı yox diyəllər? Pul azdı, Amma hamısı xırda puldu; bax! Bir ovucdur; çox gözə gəlir. Bəlkə gördülər çoxdur, heç saymadılar, elə biləsi alıb qoydular ciblərinə.-«Səfər dedi.

«Yaxcı. Gəldik saydılar, onda necə olar? Bəlkə dedilər "bu azdı olmaz; gərək 5, 10 Tümən verəsiz.  Onda necə olar?»-Zəbi dedi.

«Bilmirəm.»

«Bax!  Əyə dedilər "puluz azdı, olmaz" deyərik bundan artıq yuxumuzdu.»

«Gənə dedilər olmaz. Onda gərək nə eləmək? »

« Bilmirəm.»

«Mən bilirəm.»

«Hən?»

«Yaxcı bir dava elərix, hamınıda ora yığarıq.»

« Yox, dava eləmərix. Anayan qovl vermişəm.»

«Həyə, düz deyirsən.»

Onlar danışa-danışa məscidə yetişib içəri girdilər.

Hovuzlu bir böyük həyət ; dövrəsi hücrə-hücrə. Qapıdan girən yerdə, sağ əldən, hücrələr başlanır. Elə orada , bir kiçik hücrə də, bir gənc malla, qara saqqalı, 
ağ əmmaməli, və bir tələbə yanında, oturmuşdu. Onlar öz-özlərinə yavaşca Quran oxurdular. Zəbi yeridi qabağa salam verdi:

«Bağışlayın, qardaşlıq üçün harda əqd eliyə bilərik?»- soruşdu.

«Burda. Bu gün . Qum Qədir bayramında. Biz əqd elirik.»-malla dedi.

«Biz istirik qardaş olaq»-Səfər dedi.

«Çox yaxcı. əl-ələ verin.» malla dedi.

İki yoldaş əl-ələ verdilər.

«Hansıyız böyüksüz?»-malla soruşdu.

«İkimizdə bir yaşdayıq»-Səfər cəvab verdi.

«Bir-birin sözünə baxarsız? Qardaşlığı saxlaya bilərsiz?»-malla soruşdu.

«Bəli»- uşaqlar dedilər.

malla bir ayə oxudu :

«İndi siz qardaşsız. Qardaşlığıyızı saxlayın»-dedi.

«Sağ ulun. çox məmnun»- uşaqlar dedilər.

Səfər cibindən bir ovuc xırda pul çıxartdı.

«Yox, pul istəməz. Biz uşaqlardan pul almarıq. Pulu aparın xəşləyin» malla dedi.

Uşaqlar gənə də "sağ olun" deyib sevinc ilə yola düşdülər.

Onlar evə qayıtdılar. Yolda əl-ələ veririb, qul-boyun olurdular. Xiyabanda deyildilər. 
Öz aləmlərin dəydilər. Bilmirdilər haradan keçib, haradan gəlirlər. Sevincdən yerdə-göydə dururdular.

«Əvvəl dəfə ki səni gördüm, Məmməd-iynənindin; onlara gedirdin. Dibi bağlı küçə də. Mən birdən evdən çıxdım; bir-birimizin yanından geçdik.»- Zəbi dedi.

«Birdən evdən, dibi bağlı küçə də bir-birımızın yanından geçdik...Yox, çixdin geçmədik.

Yəni həm geçdik, həm də geçəmədik. Elə ki  bir ləhzə bir-birımızı gördük baxışlarımız tokkuşub düyün-ləndi.
«O işıqda. O işıqda ki mən gördüm...»-Səfər dedi.

«O işıqda ki məndə gördüm...

Və  ürəyimiz həmişəlik bir oldu»-Zəbi dedi.

«Yox! Bəlkə qəlbimiz elə əvvəldən bir idi. Bircə biz bilmirdik. Bu baxış yardım elədi ki

görək biz birik. İlk baxış...işıq..» Səfər dedi.

«İlk baxış...işıq...işıq...əyə olmasaydı mən səni hardan tapacağıdım?»-Zəbi dedi.

«Əyə küçə dəki ilk baxış olmasaydı biz heç vaxt bir-birimizi tapa bilmiyəcəyidik»-Səfər dedi.

«Adam gündə çoxların görür, Amma ilk baxış qabağa gəlmir»-Zəbi dedi.

«Niyə? Niyə belədi?»-Səfər dedi.

«İlk baxış fəqət bir dəfə qabağa gələr. Daha gəlməz. Son baxışdı»-Zəbi dedi.

«Deyirsən adam gərək onu axtarmasın? Yəni özü gələr ya gəlməz?»-Səfər dedi.

«Həyə. Birdən-birə gələr. Fəqət bir dəfə gələr , qalar; daha getməz, və gənə gəlməz»-Zəbi dedi.

«Heç kəsin sözünə də baxmaz?»-Səfər soruşdu.

«Həyə, bəzilərinə qabaq gələr, bəzilərinə də gəlməz»-Zəbi dedi.

«Adam bilməz havaxt gələr, havaxt gəlməz. Bəlkə gəldi, bəlkə də gəlmədi« -Səfər dedi.

«Həyə, təsadüfdü. Maşın-nan adamın təsadüfü kəmin. Heç kəs bilməz adam təsadüf eləyəcək ya yox. Havaxt eləyəcək ya eləməyəcək»- Zəbi dedi.

«Hamı bonları bilir? İlk baxışı deyirəm?»-Səfər dedi.

«Bilmirəm. Kimi bilər, kimi də bilməz.»-Zəbi dedi.

«Yəni olarda birdən-birə bir-birın görürüb seviblər?»-Səfər dedi.

«Həyə.  Maqinet kimi ilk baxışda bir-birə sarı çəkiliblər. Özləri ki yox, ürəkləri. Sora əyə adam dost olsa məhəbbət qalar» Zəbi dedi.

«Bilmirəm adamın ürəyində nə var. Fəqət bilirəm ki əvvəl dəfə səni görəndə işıq, gözəllik

gördüm.» Səfər dedi.

«Məndə elə o cür, işıq gözəllik gördüm»

«Həyə fəqət bir an»

«Həyə, fəqət bir an. Sora səndə geçib gedin, məndə»-Zəbi dedi.

«Bir-iki gün sonra gəldim göl qırağına, sən dedin "gəl kərpic kəsək". Eviyizi təzə 
düzəldir diz »-Səfər dedi.

«Həyə, baban istirdi bizim evin yanında yer alsın, dedim həm sizə kərpic kəsək, həmdə bizə»-Zəbi dedi.

«Həyə ev olmadı amma bir-birimizi tapdıq»-Səfər dedi.

«Həyə, tapdıq, yoldaş olduq, qardaş olduq; rahat olduq»-Zəbi dedi.

«Həyə, rahat olduq. çox.»-Səfər dedi.

elə ki evə girdilər :

«Hən, hardaydız?  Neynədiz?»-Gülzar soruşdu.

«Getdik  məscidə qardaş olduq»-Zəbi dedi.

Və cibindən bir pakt çıxartdı ki uşaqların məşq kağızından düzəlmişdi. Gülzara sarı

tutub dedi:

«Buyurun, xurmadır. Buda bizim qardaşlıq şirnimizdi. Indi biz doğuşdan qardaşıq».

Gülzar bir dənə götürüb:

«Mən balalarımın məhəbbət sevgisinə güvənirəm. Bizi başı uca elədiz»-dedi.

«Indi heç kəs, heç zad bizi bir-birdən ayıra bilməz« Səfər dedi.

Onlar qol-boyun olub evdən eşiyə çıxdılar ...

Zəbi Səfərə oxudu:

"عشق تو آخر به توفان میدهد خاکستر من
شعله عشق تو از بس در دلم بالا گرفته "*...

"سفر کنم تنها روم. تنها راه صحرا روم"**...
شوم نهان از دیده ها، تا شاید از دلها روم
من مرغ پر شکسته ام، بی بال و پر کجا روم
از من نمی پرسد کسی، کجا روم؟ چرا روم؟...

 

O sonra sözlərinin mənasını dedi :

«Ancaq  sevgin verəcək

külümü yel-tufana

sənin eşqin alovi

çox ucalıb könlümdə...

Yalqız səfər eylərəm

düşərəm çöllərə mən

özümü gizlədərəm gözdən

bəlkə ürəkdən çıxam mən

qanadı sınanmış bir quşam 
qanadsız hara gedə bilərəm

kimsə məndən soruşmur

hara gedim, niyə gedim mən...

 

Zəbi sözün qurtarandan sonra Səfər dedi:

«Dünən gecə, əmim-nən , dadaş əmi gilə geçdik. Bizə əsəli-kərəm-nən oxudu.

Qulaq as:

Fələk məni bağbandan elədi

süsən ağlar ,sünbül ağlar, gül ağlar

dost bağına axmaz oldu bu sular

dağlar ağlar, bağlar ağlar, dil ağlar...

 

7

Q. Kəsrayi

 

 

İbad əmi yapışdı Səfərin əlindən, "Nişat" adlı, bir ilk mədrəsəyə apardı.

Uşaqların yığını mədrəsə də ləpələnirdi.

Qapı qabağı qala-balığıydı. Uşaqlar hey girib-çıxırdılar. Hamıda özgə. Baba gördü uşaq

tumuxub, və özünü yalqız, adamsız, hiss edir:

«Bala, qorxma, get içəri. Hamı sənin kimin təzə gəlibdi. Yavaş-yavaş bir-biriz-nən yoldaş olacaqsız.» -dedi.

Bu arada bir uşaq Səfərə sarı gəldi:

«Səndə əvvəl kılasına gedirsən? gəl yoldaş olaq»-dedi.

Və əlin saldı onun boynuna ki içəri aparsın. Səfər babasına sarı:

«Baba mən gedirəm. sora evə gələrəm»-dedi.

«Yaxcı bala, get! Get içəri!»

Uşaqlar getdilər. bölündülər, müəllimlər gəlib özlərini tanıtdılar, və dərs başlanıb qabağa getdi.

Müəllim, ucaboy, arıq, başı keçəl, silindrli, çer, bir gənc kişidir.

Konaz və qısqacı. Onun yalnız məhəbbət, hünəri, bir toqqalı gön qayışı idi, ki Uşaqları onla vurardı.

Səfər dərsdən bir zad anlamırdı. Kitab, müəllimin danışığı farsı dilindəydi.

Və  o kötək yeyən uşaqların sırasından idi.

Bir yol Əli gördü uşağın əli yaralanıbdı. Bu xəyal-nan ki gənə də Uşaqları-nan vuruşubdu, onu bir tumarladı:

«Məni niyə vurursan? Biri-nən vuruşmamışam. Müəllim qayışı-nan vurubdu» -Səfər dedi.

«Yaxcı eləyibdi, gərək dərs oxuyasan»- ata cavab verdi.

O Farsı sözləri yadında şaxlıya bilmirdi.

Elə ki mədrəsədən çıxırdı bütün hər şeyi unudurdu. Sonda beyninə bir fikir düşdü :

«Çün uşağam Farsı yadımdan çıxır, yaxcısı budur ki dərsi evəcən yadımda şaxlıyam;

anama öyrədəm, unudanda ondan soruşum» öz-özünə dedi.

Bu işi də gördü. Eləki axşam top oynamaqdan evə qayıtdı Əli dedi:

«Oğlum oxu görüm bu gün nə öyrəndin?»

Oxuya bilmədi. Gülzardan soruşdu.  Oda bilmədi. Dava elədi.

«Bala niyə acıqlanırsan? Mən bir zad bilmirəm.»

«Axı mən sənə öyrətdim.»

«Canım-gözüm mənim savadım yoxudu.»

«Anaynan dava eləmə! Çalış özün hər zadı yadında şaxlayasan! Mədrəsə də uşaqlardan, yoldaşlarından, soruş öyrən!»- ata dedi.

« Obiri kılasın müəllimi çox yaxcıdı. Dərsi ucadan uşaqlar inan neçə yol qatlayıb deyir, hamı örgəşsin. Amma bu keçəl fəqət bacarır qayışınan adamı vursun...»

Uşaqların əlin yaralayan dərs:

« Dara , Azər

Kitab-e- Dara, ərusək-e- azər

Dara tup bazi mikonəd. Azər tup bazi mikonəd.

Tup-e- dara, ərusək-e- azər.»

 

Nişat ya Amir Kəbir mədrəsəsi

 

Səfər bilmirdi nə eləsin. Öz yaşayışının çətinliklərinə fikir eləyirdi.

Anası parçadan tikən mədrəsə çantasın asmışdı çininə evə gedirdi.

Sıraynan düzlün söyüd, qələmə ağacları, budaqlarda quşların səsi, arxda ot xəzəlin altından zini-zini axan suyun nəğməsi, möhərə divarlar, küçənin toz-torpağı, yalqızlıq, səssizlik,

onu fikrə cumdurmuşu. Dava-həngamələri araşdırırdı:

«Qonşu dedi :

"Oğlun Rezin -Daşı-nan vurub şüşəmi sındırıbdı."

Atam bir sillə qoydu qulağımın dibinə. Evdən qaçıb getdim, birdə qayıtmadım.

Onlar fənar əllərində küçə-bacanı, həyəti addım-addım gəzdilər. Məni tapammadılar ki tapammadılar.

Elə bil mən heç doğulmamışdım. Yada yağışın suyu kimin yerə batmışdım.

Bəlkə gecə, kimsə-nin gözünə yuxuda gəlməmişdi.

Səhər anam istirdi gənə düşsün dalımca, axtarsın; tapılıb dedim:

"Birdə məni vursaz, gedəcəyəm daha gəlmiyəm."

"Hardaydın?" -anam soruşdu.

"Ərik ağacı başında. Gördüm hər yeri dolandız. Sora yenib getdim dam üstə, tayada, yoncalar içində yatdım..."

 

Alaş noxuş idi. Küçə də böyük-kiçiyin girinə düşmüşdü ; daş idi ki təpəsinə yağdırırdılar! Bir an qapını açdım, gırdı içəri. Tez bağladım. Alaş qaldı, qaldı, mənə bir yaxcı yoldaş oldu...

Həsənin yalnız bir qıranı var idi. Onuda "Cərimə Dəxili"-nə saldı. Farsı danışmamışdı...

Kərim gərək pəncərə qabağından geçən quşu görsətəydi,  ki müəllim barmaqları arasına, qoyub sıxan midad, onu yaralamıyaydı. Farsı danışmamışdı. Quş tapılmadı. Barmaqlar

qarladı, yaralandı. O ağladı. Çox...

Ev vurur. Küçə vurur. Mədrəsə vurur. Hamı-nın əlindən ,ayrı iş yox, bircə vurmaq gəlir...

Amma "Usta Yusifi" istirəm. O gün başımın tükü ucaydı, mədrəsəyə qoymadılar, onun yanına getdim. Cibimdə pulumda yoxudu. Dedi "gəl içəriyə, nazım biləyin qaytarıbdı? Otur başıyın vurum. Əyə indi pulun olmasa sabah gətirərsən". Dedim sabah hətmən gətirərəm ". Və o başımı qırxdı...

"Keçəl Əbülfət"-i də istirəm. Gün də mədrəsə qabağında bizə xonçasında «şans şirnisi» satır. Çox yeməlidir. Hərdən bir içəndən 10 şahı cayizə çıxır. Bu nazım boş yerə danışır, ki on-nan bir şey almayaq..."

"Gasım kababçı" -nıda istirəm. Heç sayıb baxmaz ki neçə şiş kabab yemisən. Hər neçə verdin veribsən. Pulun ağ-buzuna baxmaz...

"Əmi Noxudçu"nuda istirəm. Xiyabanda dolanıb noxud satar. Onun çox yemli noxudları var...

Yalqızam. Nə bacım var nədə qardaşım. Bircə Alaşım var və Rezin Daşım(ox). Və oyun daşlarım...»

Səfər yalqız qalmadı. Zəbi-ni tapdı, on-nan əl-ələ verib illər boyu mədrəsəyə getdilər...

 

Mən nə görürəm? Haradayam?...

Ondakı uşaq mədrəsə dilin anlamaz, qayışınan anladarlar? Ondakı qorxudan quş olub budağa qonar;  və iti küçə də daşa basıb əzərlər, ondakı yoxsulluq adamın belin büküb ürəyin boşaldar...Mən nə iş görə bilərəm? İçim dalğalanır! Bu yaşamdı ya ölüm?...

Mən bir qurbanlığam ?

O deyiləm ki çoxdandı ölübdü; Ya düzü, öldürülübdü, və fəqət  ruhu, kölgəsi avara gəzirmi?...

Yox mən ölməmişəm. Addımların səsin eşidirəm. Adamlar danışırlar. Maşınların səsi də qulağıma gəlir. Hələ ölməmişəm. Amma bura haradır? Nə fərqi var ki haradır. 
Mən diriyəm ki bir ölü həyatın dalınca olam. Və onla bir daha öləm. Ölü yaşayışdan söylürəm, yox ölü adamdan.

Amma bunun nə ilgisi var mənlə? Bilmirəm. Bunu onlardan soruşmaq gərək ki, mənim nəfəs almağımı da dözmədilər. Və ondan da məni paysız qoydular. Amma mən ölmədim, hələ nəfəsim gəlir. Yox ölmərəm. Diriyəm. Uşaqlar dünya-ya gətirəcəyəm ki, Zəbi-nən Səfərin sevgisini gücləndirib ardın  tutsunlar.

Gülzar qonşunun süt əmər uşağına döşündən süt verdi; mən bir yaşamın süt əmər uşaqlarına, bir şəhərin, bir ölkə-nin uşaqlarına süt verəcəyəm.

Yox, ölüm məni qorxutmaz; mən doluyam yaşayışdan; tufanından. 
Dalğalanır süt döşümdə; zamanın şaxtasından qızarıb ovurdlarım, dodaqlarım.

 

Qüssəmin rəngi sevinc. Sevgi ilə süt verirəm ölüyə; yağışda həsrətli baxışlarım, darayır qarışmış tellərin. O gənə diriləcək; yox diridi o. Mən vurğunam bir "ölü-diri"-yə.

Bir qadınam. Bir ölünün qadını ki, dodaqlarım dan qan əmir, döşlərim dən yaşam içir.

Haraya gedir, gedirəm, yanıcayam. Aramızda ayrılıq yox, birik var. O mənam. Mən o.

Bizik bir-birinin ev- eşiyi, düz-çörəyi.

Dirilər-nən bir bağlılığım yoxdur. Nə yaxcı, tüstü olub hər şey.

Yalnız vurğunam bir ölü-diri-yə! Aparır məni o dalğalar içinə.

O qız təkin ki vurğun idi, daxmalara və qamış komalarda, həyat sürənlərin ölü yaşamına. Və “Qaraçıların” ... 
Və onlar-nan avara girlənirdi... O ki bir başqa ölü gündə , xiyabanda qana bulaşdı...

Bir qadınam. Bir ürəyi duru qız. Uşaqlıq röyaları kimi; ki görürəm...

Yoxum gəlir. Yoxum gəlir...

Elə bil Uşaqlar məni çağırır. Onlar böyüyüblər. Bəlkə də 13 yaşları var.

« Kimsə məndən soruşmur, hara gedim, niyə gedim mən.»-bu Zəbi- nin səsimi?

«Dost bağı.. Dust bağı ...Hara gedim... Niyə gedim mən...»-bu Səfərdi  ki, hıçqırıb sözü qatlayır ? Görəm gərək...

8

 

Zəbi-nən Səfər göl qırağında qoçaqlaşıb ağladılar!

Zəbi -nin atası evi satmışdı. İstirdilər Tehran-a köçsünlər.

«Heş kəs bizim yoldaşlığı-mıza fikir eləmir. Biri mənnən soruşmur istirəm harada yaşıyam.

Harada rahatam. Heş kəs mənim əlaqəmə fikir eləmir. Heş kəs bilmir bu ayrılıq necə çətindir.

Mən sən siz necə yaşaya bilərəm?...»-Zəbi dedi.

«Ayrılıq ölüm-nən bətərdi. Kaş öləydim bu ayrılığı görməyəydim. Indi mən hara gedim? 
Kim- nən əl-ələ verim? Necə tək qalım? Sənsiz! Sənsiz! Kaş öləydim!...»- Səfər dedi.

«Yox ölmüyəcəyik . Güclü ol! Baxaq görək gənə necə eliyə bilərik bir-birimizi tapaq; ya sən gələrsən mənim dalımca yada mən gələrəm sənin dalınca. Ola bilər ki uzuna çəksin, amma çarəsi yoxdur.

Heş kəs bizə fikir eləmir...»- Zəbi dedi.

«Sevgimiz dostluq bağın gülləndirmədi. Su içmədi. Bütün gülləri soldu...»- Səfər dedi.

«Ayrılıq dostluğun belin bükdü. Qılınc kimi ikiyə böldü. Amma bizi ayıra bilməz. 
Sevgimiz qalacaq. Biz ayrılıq, ölümdən güclüyük...»Zəbi dedi.

«Yox heç bir şey bizi ayıra bilməz. Nə ayrılıq, nə də ölüm...»-Səfər dedi.

İllər keçdi. Acı illər. Dərdli kədərli illər.

Ayrılıq bir keçilməz divar kimi onların arasında uzaqlıq salmışdı. O günə cən ki, Zəbi dən Səfərə namə gəldi :

 

 

سلام سفر خوبم ،برادرم،
سفر گل. دوست من. عشق من. همه چیز من.
ببخش که نامه را به زبان ترکی نمی نویسم. آخر کسی یادم نداده است. زندگی هم نگذاشته که خودم بروم دنبالش. نمی دانم تو  وضع ات چطور است؟

با اینکه احساساتمان یکی ست ولی باز می پرسم "دوست من حالت چطور است؟"
 میدانم که جواب میدهی «تو  چطور ی؟» و نگران منی. نمیدانم از کجا شروع کنم.
آخرین بار درکنار برکه با هم بودیم. و سیر گریستیم. بعد از آن هیچ خبری از تو ندارم.تنها احساسهای مشترکمان را دارم. حتی از دور.دقیقاً هر روز میدانم کجای تن ات درد میکند و کی حالت خوب است یا نیست.با اینهمه میدانی که ارتباط مستقیم جای خود را دارد. پس حرفم را از همانجا از کنار برکه آغاز میکنم:
پدرم خانه را که درکنار برکه قرار داشت فروخت. به تهران آمدیم. من از تو جدا شدم. این اولین جدایی بود.
اما من گرفتار دومی  هم شدم. بابا و آبا(مادر)  از همان اول که اینجا آمدیم جدا شدند. من و بچه ها پیش مادر ماندیم .پدرم به آذربایجان برگشت که آنجا کار میکرد. نمیدانم اورا آنطرفها دیده یی یا نه؟

 جدایی از پدر هم به درد من افزوده شد. علت نقل مکان به اینجا جدایی پدر و مادر بود. و ما بچه ها از آن خبر نداشتیم.
 برای تأمین مخارج زندگی خانواده، مجبور شدم تحصیل را کنار بگذ ارم و پیش دایی مشغول کار بشوم. بعد از کار به کلاس درس میروم. عضو کتابخانه هم هستم.
این هم جدایی سوم. جدایی از  محیط تحصیل.

 بعد، تا امروز، کار دیگری هم میکردم. مرتب به کاراژها سر میزدم. به کاراژهایی که از اورمیه مسافر داشتند. 
در اورمیه چیزی را جا گذاشته و گم کرده بودم که سالها به دنبالش بودم. فکر میکردم فقط اینجاها می توانم پیدایش کنم. کوچک بودم اجازه نمی دادند خودم به تنهایی مسافرت کنم. 
ازهرمسافری که از راه میرسید سراغ تو را میگرفتم. با این امید که بتوانم باهات ارتباط بر قرار کنم. با این امید که بتوانم دوباره ترا پیداکنم. نه نشد. دیگر نومید شده بودم.
 آخرسر به مادر و دایی گفتم دیگر بزرگ شده ام . 15 سالم است. مرخصی بدهند که خودم به اورمیه مسافرت کنم.  
دراین میان بود که تصادفاً «علی آقا» مغازه دار دم دروازه را تو خیابان دیدم. انگار دنیا را به من دادند.

بعداز سالها جست و جو کسی را یافته بودم.
ایشان را به خانه دعوت کردم. و از او خواهش نمودم که نامه و نشانی مرا توسط پسرش به تو برساند.
گوش کن چه میگویم. برایت برنامه دارم. حالا دیگر نشانی مرا داری.روی پاکت نامه نوشته ام.
 اولاً نامه بنویس. 
دوماً یک ماه فرصت داری خودت را برای مسافرت آماده کنی که بیایی اینجا. میخواهم ببینمت.
خرج رفت را باید آماده کنی. منهم هزینه ی برگشت ترا آماده میکنم.

دیگر اینکه، همیشه به روزهایی که باهم بودیم فکر میکنم. به کارگاه کاشی سازی؛ که تابستانها با هم کار میکردیم. و هنوز خیلی کوچک بودیم. به سبزی چینی در کوههای اطراف شهر و فروش آنها به «آفندی» ترشی فروش معروف اورمیه . به تکالیف مدرسه که با هم انجام میدایم...
و به محبت و مهربانیهای تو. و به حسودی محیط که میگفتند « انگار اینها را به هم دوخته اند».
به حرف ناظم مدرسه که میگفت :«چه تان شده؟ وقتی سفر مریضه حتماً ذبی هم مریضه!؟ وقتی ذبی مریضه سفر هم مریضه! شما را به هم دوخته اند؟!» 
تنها مادرانمان میدانستند که احساسمان یکی ست. و تعجب نمیکردند. نمیدانم شاید به راستی هم ما را بهم دوخته اند. 
برگردم به حرف اولمان که با هم داشتیم: هیچ چیز نمی تواند ما را ازهم جدا کند. نه مرگ. نه جدایی. گور پدر زندگی لعنتی.
ترا در آغوش میگیرم و  رویت  را می بوسم.
به امید دیدار و  دریافت نامه ات
 دوست و برادرت ذبی.  

 ***

 آخ ذبی!
آخ! خوبم. نامه ات رسید و خواندم.
سلام جانم. سلام.
واقعاً نمیدانم چه بگویم. 
تو سرانجام این دیوار لعنتی دوری و جدایی را شکستی. تو چقدر خوبی، پسر! 
به عشق تو حسودیم میشود.ایکاش منهم مثل تو بودم.
من همه ی احساساتم را در درونم خفه کردم ولی تو آنها را به عمل در آوردی.من درونی بودم و تو بیرونی. من شعله ای نامریی هستم، ولی تو  آتشی هستی که از آن سر دنیا هم دیده میشود و گرمایش یخها را آب میکند.
یادت هست هنگام عقد برادری به دنبال انتخاب برادر بزرگ بودند و ما گفتیم " همسن هستیم"؟
تو نشان دادی که واقعاً بزرگی. تو بودی که دستم را گرفتی برای بستن عهد بردی. تو بودی که گفتی باید تحمل کنیم "ما قوی تر از مرگ و جدایی هستیم". حالا هم این توهستی که دیوار
لعنتی دوری را شکستی.واقعاً نمیدانم در برابر عشق تو چه بگویم. کاش منهم مثل تو بودم. منهم راه گشا بودم. اما نه، تو نشان دادی که خیلی بزرگتر از منی . من در مقابل محبت و تلاش تو خیلی کم میاورم.

بعد از تو من گیج و منگ بودم. ناقص بودم. و تنها. آری تنها. با اینکه دوستانی دارم، و دوستان خوبی هم هستند . خیلی خوب اند. ولی هیچکدام نتوانستند جای خالی ترا پرکنند. همه جا را گشتم، به هر کسی روی آوردم تا شاید تکرار بشوی؛اما نشدی که نشدی. یگانه ی من. نشدی. 
همتای الماس، الماس است. اما تو الماس من ، همتا نداری. برایم کیمیا بودی و کیمیا ماندی. 
 هیچ کس وهیچ چیز نخواهد توانست جای خالی تو را در دلم پرکند. هیچ گاه و هیچکس. و این خیلی وحشتناک است. میدانی ذبی خیلی وحشتناک و تحمل ناپذیر است. 
ایکاش در زندگی ذبی ها تکرار میشدند. میدانی زندگی چقدر زیبا میشد؟
خیلی سعی کردم توسط آشنایان مشترکت که به تهران آمد و شد داشتند نشانی ات را به دست بیاورم. ولی موفق نشدم. خواستم بیایم دنبالت . ولی کجا؟ هیچ آدرسی از تو نداشتم.

قربانت شوم. من حالم خوب است. مدرسه میروم. تابستانها هم کار میکنم. فروش میوه، سیگار ، بلیط بخت آزمایی،  روزنامه؛ کار در توتستان، مزارع توتون،انگور چینی، کارخانه آهک سازی و عملگی و مانند اینها را از سر گذرانده ام . در کاشی سازی هم با هم بودیم. خوب یادت هست. یادت هست هنگام جا دادن کاشی ها در قفسه های تخته ای،که تند و تند انجام میدادیم و فرصت نفس کسیدن هم نبود، تراشه ای لای انگشتم فرو رفت و تو آنرا با سنجاق در آوردی؟ و چقدر کاشی های آماده برای برداشت رویهم تلنبار شدند و صاحبکار دعوا کرد؟

ایام فراغت را با کتاب خوانی سپری میکنم.کاش باهم بودیم و با هم میخواندیم.کتابهای خوبی گیر میاورم، می نشینم و میخوانم. در همان دخمه ایکه خودت دیده ای. جایت خالی. 
معلم خوبی دارم که با کیف پر از کتاب به کلاس میاید و آنها را بین ما بچه ها تقسیم میکند. اسم اش «آقای کسرایی» ست. شاید برایت آشناست. خیلی آقاست. 
تازه از او یاد گرفته ام که چطور می توان آدمها را دوست داشت. با تمام خطرناک بودنشان. و با تمام بدیها و خوبیهایشان.

انشاء های مرا دوست دارد. وقتی چیزی میخوانم دستش را زیر چانه اش میگذارد و به فکر فرو میرود. نمیدانم به چی میاندیشد. او نه تنها معلم ما ست. بلکه دوست خوب ما هم هست. مثل پدرم دوستش دارم. خیلی به آینده ی بچه ها علاقمند است. احساس میکنم در آرزوی سعادت همه ی کودکان است. مخصوصاً به  آینده ی ما بچه های دخمه نشین زیاد فکر میکند.
 
 از دکه ی کتاب فروشی«باقر آقا»، نزدیک سینما ایران، هم کتاب میگیرم. مرد بسیار نازنینی ست. خیلی دوستش دارم. وقتی دکه را هنگام فصل انگور چینی می بندد قبلاً به من خبر میدهد که یک گونی پرکنم و به خانه بیاورم . البته بعد که برگشت برایش پس میدهم و هزینه ی امانت را هم مناسب حساب میکند. با پسرش که اسم اش "صالح" است دوستم. پسر خیلی خوب و مهربانی ست.

از خانواده ام بگویم. پدر و مادرم حالشان خوب است. پدر مشغول کارگری ست. و مادر هم خانه داری میکند.اما پدر بزرگم "عباد" فوت کرده است. خیلی حیف شد. بعد از او من مدتها خمیده راه میرفتم؛ بدون اینکه خود متوجه بشوم. دوستانم این را گفتند. تا حالم خوب بشود مدتها طول کشید. آخر میدانی او را خیلی خیلی دوست داشتم. او برای من همه چیز بود.محبت پدر و مادر و پدربزرگ را یکجا به من میداد. او رهنمای خوب خانواده بود.
آرزو میکرد بعد از اینکه خانه خریدیم در خانه خود بمیرد. یک بار از روی نادانی بهش گفتم "مرگ بهتر از این زندگی ست". گفت: "میدانم پسرم. اما میخواهم در خانه خود بمیرم. نه در خانه ی اجاره ای. میخواهم از زندگی بچه هایم خیالم راحت بشود. بعد بمیرم."

میدانی که ما همچنان در این دخمه ی یک وجبی اجاره ای زندگی میکنیم. اما بعد از فوت پدر بزرگ به مادرم گفتم "تنور را جمع کند. و دیگر به دنبال جمع کردن سرگین نرود. از بازار نان میخریم. با پدرم صحبت کرده ام که کمی پول جمع کنیم تا بتوانیم زمینی برای خانه بخریم. این است که تابستانها زیاد مشغول کار هستم.

عمو یونس هم کار میکند. اما پرده ی یکی از گوشهایش را یک الکلی با سیلی یی که یکهو به او زد پاره کرد. وضع گوش دیگرش را هم که دیده بودی .آنهم حالا دیگر توان شنوایی ندارد.یعنی عمو به کلی ناشنوا شده است. بهر صورت مشغول کارگری ست. 
برادرم "ولی" بزرگ شده تازه به مدرسه میرود. خواهرم"ملک"  تازه به دنیا آمده است. اما او مریض است و هر هفته به درمانگاه می بریم اش. معلوم نیست چه بیماری دارد. آب بدنش کم کم خشک شده و تنها پوست و استخوانش مانده است.
ببخش که ناراحتت میکنم. ولی تو غریبه نیستی. 

همسایه یمان داداش عمو را دیده بودی. نفت فروش را میگویم. نقل مکان کرده اند. به جای آنها خانواده ی «رخسار" آمده بود که آنها هم، اکنون از اینجا رفته اند. پدر رخسار را میشناسی همان است که رفتگر دروازه بالو بود و همیشه  دور فلکه را تمیز میکرد. بینی درازی داشت. سالها با رخسار دوست بودم. خیلی دوستش داشتم. نوخسرnuxsərصداش میکردیم. وقتی از اینجا رفتند خیلی ناراحت شدم. میخواستم باز هم ببینم اش که خبر خود کشی اش در شهر پیچید. او را به پیرمردی عقد کرده بودند. 14 سالش بود.
نرفت و با دارو خود کشی کرد. من مدتها حال خوشی نداشتم. زندگی میگوید"بچه ها حق ندارند عاشق یکدیگر شوند". مگر بزرگترها حق دارند؟یا میتوانند؟ نه،شمشیر جدایی همه جا هست. همه را شقه میکند. و راهی جز مرگ پیش پای آدمها نمیگذارد اینجا عشق و دوستی ممنوع ست. زندگی زشت یعنی همین.
همه جا را گشتم، به هر کسی روی آوردم تا شاید تکرار بشوی؛اما نشدی که نشدی. یگانه ی من. نشدی. و این خیلی وحشتناک است. میدانی  ذبی، خیلی وحشتناک و تحمل ناپذیر است. ایکاش در زندگی ذبی ها تکرار میشدند. میدانی زندگی چقدر زیبا میشد؟

اما دیدار . باشد .آنچه نوشتی انجام میدهم. پس بعد از یک ماه میام به دیدارت.
بینهایت خوشحال شدم. بالاخره ترا یافتم. توی یگانه ام را. بی همتایم را. 
میدانی در این سالهای دوری پی بردم بعضی چیزها تکرار نشدنی ست. در کتابی آمده " در یک رودخانه تنها یکبار میتوان شنا کرد". آری ، "در زندگی تنها یکبار میتوان ذبی یافت". و من این سعادت را داشتم و دارم.
خیلی حرفها دارم که با تو بگویم. بماند برای دیدار.

به زبان نامه اشاره کرده بودی. وضع منهم بهتر از تو نیست. منهم حرفهایم را به زبان نامه تو نوشتم.
نوشتن به زبان ترکی بدون تحصیل و مدرسه به این راحتیها نیست.
منهم مثل تو از بابا هیچ خبری ندارم. کاش میشد او را هم میدیدم. هنوز یادم هست که چطور با مهربانی شلوار لی را در لباس فروشی پای ما میکرد. حیف شد. حیف. خیلی دوستش دارم.
آری من هم احساسهای مشترمان را دارم. غم و شادی،درد و راحتی را هنوز هم احساس میکنم.  
وقتی بدون علت یک جایم درد میکند یا گرفته ام، میگویند "چیه؟ باز ذبی ناراحته؟ میگویم "نه ، امیدوارم نباشد،خدا نکند."
دوستت دارم. رویت را می بوسم.
به امید دیدار
دوست و برادرت سفر.

 

9

Urmu Pəhləvi Xiyabanı 

 

Uç aləmin, yesiriyəm. Səfərin, özümün, atamın . Sanıram atam tərəfindən özümlə Səfərin dünyasına girmişəm.

Aləmlərə girib-girməmək adamın öz əlində deyil. İnsan istər-istəməz onlara daxil olar. Ya adamı girdirərlər.

Burada bütün hər zad bir-biri-nin içinə girən kölgələr kimi, könül sıxan qatışıq havalar təkin dalğalanır. Və sel-su kimi insanı özünlə götürüb aparır.

Adamın özü , çevrəsi, və diriliyi başqa səhnələrdə, və özgə insanların donunda meydana gəlir. Bəlkə də tərsinə, qız oğlana, kişi arvada, uşaq böyükə, tanış özgəyə çönür.

İnsanın duyğusu, fikri çeşidli kölgələr donu geyir...

Özümü bir aləmdə görürəm ki zahirdə mənnən heç bir əlaqəsi yoxdur .

Bəlli deyil hansı kölgənin, adamın, səhnə-nin donun geymişəm.

Niyə onu izləməm gərəklidir? Bəyə bir qorxulu yoxudu? Onun harasındayam mən?

İstəyirəm özümü tanıyam ...

Yadıma gələn, mən bir öyrənci qızam. Bir varlı ailədən. Atam ticarət işinə baxır. Ölkə də böyük məqamlara sahibdir. Ailə -nan bir dənəsiyəm...

Amma bunun nə bağlılığı var Səfərin ailəsinə? Niyə gərək ələ düşəm,

və bir şüşə divar dalından, yox, bir başqa ələmdən bir ayrı aləmə yıxılam mən?

Bura niyə girmişəm? Burada heç bir düzgün əlaqə həyatım-nan görünmür. Necə olar ki hər şey də tərsə görünəm; və bütün arzu-diləyim özgə bir dirilik tapa? Belə bir şey olarmı?

Əslən  mən haradayam? Nə haldayam?

Hiss edirəm o güləm ki şəlalədən düşür. Ya bir an sükutam bir Simfoniyada. Və bir duruxma şer havasında. Lap düzü bir qaçmayam bu uzun qorxulu yuxu, kabusda...

Üç aləmin əsarətindəyəm. Səfərin, özümün, atamın .

Doğrudan, atam, o mənim ilk dünyam, haradadır? Necə olubdu?  Bəs niyə tapılmır?

Burda mən Səfər və ailəsindən suvay bir zad görmürəm. Yalnız bir mənəm bir o.

Sanıram atam tayından özümlə Səfərin dünyasına girmişəm. Özümü bir aləm də görürəm ki zahir də mənnən heç bir əlaqəsi yoxdur. Neçə olub ki istər-istəməz bu əsarətə düşmüşəm?

Bir şey bəllidir. Özüm istəmirəm amma məjburam Səfərin yaşayışı-nın ala-kölgə silə axam.

Burda zaman məkan, baş -son, bəllidir; və bir yüngül dirilik axır. Amma lap düzü, mənim üçün bir coşun səhnədir ki biləmi udubdu. Onun zaman-məkanı da bəlli deyil.

Mən bir fərzi nöqtəyəm. Elə bu. Bundan suvay da heç  bir zad deyiləm. O nöqtəyəm ki bircə xəyalda yerləşə bilər. Səfərin dünyası bu nöqtə- nin tərsəsidir. Və mənim üçün , mənim xəyalımda, ikiməci nöqtə . Bəs atam necə? Onun mən-nən nə arası(rabitəsi)var? O halda ki ,mən unda , bir "keçərgi xəyalam ".

Atamdan gəlirəm? Onun aləmində doğulmuşammı? Yox, burda ata-anadan, belə bir 
şeylərdən, xəbər yoxdur. Bircə mən özüməm. Bir keçərgi xəyal. Doğulmamış. Atam mənim öz xəyalatımdır.

Bilmirəm bəlkə də heç birimizin varlığı yoxdur. Yalnız bir keçərgi xəyal ulduzuyuq. O xəyal ki bir daş tikəsi kimi varlıq daşıyar. Bir xəyal ki yalnız qəşş aləmində, cünun , komada tapıla bilər.

Amma mən neçə ağac bu dünyalardan uzağam.

Biz bir nöqtə-nin saysız xəyalları, cingiltisi deyilik? Bilmirəm...

Məjburam, istər-istəməz, Səfərin dünyasında əriyib onla bir olam.

Bu bir xəyal axarıdır. Arx təkin varlıq daşıyır. "Çəkilib, yeyilib, eşiyə atılıb". Və qatlanır...

Mən çəkilirəm, su yerə çəkilən kəmi...

 

Gülzar evin qabağında, budaqları dama sallanan ərik ağacı altında, oturmuşdu yamaq yamayırdı. "Vəli" həyət də haça düzəldirdi, və "Mələk" nənni də  yatmışdı.
Səfər həyətə girəndə Vəli qaçıb Gülzara sarı:

«Nənə, nənə, Da-Da gəldi!»-dedi.

Səfər onu öpdü. Gülzar ayağa durub Səfəri bağrına basdı:

«Bala gəldin? Xeyir olsun, xoş geçdi?» soruşdu.

«Həyə ana, çox xoş geçdi.»

«Zəbi dən nə xəbər? Kefi yaxcıdı?»

«Bəli yaxcıdı. İşlir, kılasa gedir. Hamı yaxcıdı. Salamları var. Dedilər bizim əvəzimizdən anayın üzün-nən öp. Gəl yadım nan çıxmamış burcumu verim.»- anasını öpdü.

«Bala yediğin-işdiğin nüşü-canın olsun. Gördüyün-nən de!»

«Dözün hələ şokdayam. Sevinc, sarsıntım getməyib. Bilmirəm bu iki həftə niyə bələ tez geçdi. Elə bil iki gün idi.  Mən mağazaya getdim. " Dizel» maşınların hacatların satırlar. Zəbi orada deyildi, qardaşı «Pərviz» ordaydı; öpüş-görüşdən sonra dedilər " o gedib eşiyə, indi gələr. Bir neçə dəyqədən sonra gəldi. Doçərxəy -nən. Eləki məni gördü, atıldı yerə, çarxı ötürdü, çarx getdi yerə dəydi . Qaçıb belimdən tutub qovzadı göyə ha danladırdı...

İki gün onların evində qaldıq. Sonra üçümüzdə getdik  Zəbi-nin dayısı evinə. Onlar səfərə getmişdilər.

Yatı vaxtı Zəbi-nən Pərviz mənim üstümdə davadaydılar. O deyirdi Səfər taxtın mənim yanıma çəksin, buda deyirdi yox mənim yanıma. Dedim dava yox, mən ortada yatacağam. Zornan taxtımı çəkdik araya.

Şəhəri yaxcı dolandıq. Tehran çox-çox böyükdür. Adam orda əl-üstü itir. Avtobus nan bir yerə getməmək saatlar vaxt aparır ...

Axşamlar yatı vaxtına qədər danışmaqdan yorulmurduq. Elə bil "qəcələ beyni yemişdik".

Pərviz deyirdi:« Siz professorların sözündən mən heç vaxt baş çıxartmadım...»

Zəbi cavab verirdi:« Uşaqlar böyüklərin dilin anlamaz...»

Neçə yol Fanfaya(uyun bağına) sınamaya getdik. Və  bağ-e- vəhşə-" heyvanlar bağçasına".

«Pərviz necədi?»

«Yaxcıdı. Həyə. Biz hamımız deyişmişik. Mən, Zəbi, Pərviz. amma Pərviz elə qabaq ki kimi şuluqçu , damaqlı və sevimlidir. Deyirdi" gəlin gedək genə hamılıq bir çarxa minib maşınları- nan bağlaşaq. Kefi var." Zəbi dedi yox! İstirsən bizi ölümə vərəsən? Bura Urmiyyə deyil. Orda neçə yol az qalmışdı bizi o dünyaya yollayasan". Pərviz dedi:" Səfər gəl ikimiz gedək. Bu qorxaqdı. Sən gəlsən Zəbi də gələr." dedim Zəbi mənim böyük qardaşımdı. dedi yox, yanı yox!"

«Oyun çıxartmayın! Böyük qardaş mənəm. Bir yaş sizdən yekəyəm. "Pərviz dedi.

«Yox, yox; buzurgi bə əqəl əst nə bə sal".

«Baba sizdə lap uşaq siz ha. Şuxluq elədim..." Pərviz dedi.

Belədilər  ha. Məndə qalmışdım onların əllərində...

Heyvanlar  bağçasına gedəndə Zəbi dedi:" Kefiyin pozma ha, burda heyvanları qəfəsə salıblar. Pis işədi. Bircə istirəm sənə görsətəm."

Gördüm, ürəyim tutuldu. Çox qalmadıq. Sevmədim. Hamı gəlib baxırdı...

Urmuya qayıdanda, qarajda, ikimizi də ağlamaq tutdu. Qərar qoyduq kağız yazaq. Dedi "yetişmədin xəbər ver ki ürəyim rahat olsun".

Şəhərdən zəng vurdum xəbər verdim.

Mən gecə avtobusda yata bilmədim. Gedim bir az yatım.»

«Get bala, get yat. Yorğunsan.»

Səfər Zəbi- nən görüşəndən sonra ancaq iki il mədrəsəyə getdi.

O qərara gəlmişdi yaşayışların deyişsin gördü atası yalqızdır, yer alıb ev tikə bilməyəcək. Təndir damında, dirilik yeri deyil. İti bağlasan orda durmaz. Qardaşı «Əhməd» ,bir yaşında, tüstüdən boğulub ölüb. İki uşaq-Vəli, Mələk-də gəlib, adam çoxalıbdır. Mədrəsəni buraxdı, atasıynan birlik də işə başladı.

Ata-anası onun mədrəsə dən çıxmağı üçün çox nigaranıydılar. Amma nə eləmək, evin gəliri yetirmirdi. Fəhlə iş tapsaydı 3 Tümən alırdı ki ; sonralar 5 və 7 tümən olmuşdu. 
Bu gəlir-inən ailəni geçindirmək olmazdı; bunla belə iki uşaqda mədrəsəyə gedirdi. 
Onlara dedi: «Mədrəsə mənim vaxtımı hədərə verir, dərs kitabların bazardan alıb oxuyaram , gedib imtahan verərəm. Xəyalsız rahat olsun. Lazım deyil mədrəsəyə gedəm.»

Təhsil mədrəsəsiz çətin bir işdir. Və çox adama, olmaz bir iş.

Uşaq, təzə gənc, müəllimdən dərs almamış ildə bir kılası çıxa bilməz. Mədrəsə -nin 
nəzm və tərtibi var, uşaq özbaşına nəzmdən çıxar, işi-nin dalısın tuta bilməz. Çox az adam bu yolda uğurlu ola bilər. Çətin bir işədi.

Səfər "kitab oxumağa" alışmışdı. Elmi, ədəbi, ictimai... Və ha belə  sahələrdə çoxlu ağır kitablar oxumuşdu; buna görə dərs kitabların anlamaq onun üçün rahat bir iş idi. O bu yolda oxuyub təhsilin başa verdi. Bir tikə yer aldılar, və bir dostuynan onun xımların tökdülər...

O,  iş və təhsil dövrəsin də,  məhəssil, müəllim, əməkçi və öyrənci siniflər-inən geniş əlaqə tapmışdı...

Və Gülzar bunu bilirdi. Səfərin lap yaxın dostu , ruhdaşı anasıydı. Kitablardan öyrəndiyi fikirləri Gülzarınan araya qoyurdu. Ana-balanın ruhu bir deyişirdi.

Bir yol Gülzar ona dedi: Bala, bilirəm yolun yaxcıdı, düz bir yoldu. İstirsən hamının yaşayış gözəl olsun, pis gündən qurtulsunlar. Mən sənə arxayam. Amma bunu nəzərə al ki pis bir yaşayışda ana bircə öz balasının sevgisi-nənə diridir. Unutma ki mən anayam. Sən bircə 
öz yoluyunku deyilsən, ailəyə də asılısan. Demə " el balasıyam", sən öncədən özüyünküsən, sonra ana-atayın balasısan, sonda el balasısan. Bir yanlı getmə! Əyə özüyün və ailəyin unutsan heç elin də balası ola bilməzsən. Heç vaxt bir yanlı getmə! Sonralar peşman olub vicdanın əzab çəkər. Elə yanan ailəsini qurban eləməz. Ailə elin bir parçasıdır, o elin ki sən səadətinə, qurtuluşuna çalışırsan. Özüyün qoru! Ev ürəyi, el ürəyi. Unutma!...»

Bir ara bu danışıqdan sonra Səfəri ailədən oğurladılar. Onlar hələ ev tikməni başlamamışdılar.

Yayın ortasıdır, şəhərə xəbər düşdü :" Urmu da bir qurup tutuldu. 22 iki nəfər..."

İşdə, bənna Əli-dən soruşdu:« Oğlun nəmənə elir?»

« Uzaqlarda qəra ağac kötüyü çıxardır» -Əli dedi.

 

10

Fələkə Xəyyam

 

 

 

Yay. Gün-orta çağı. Hava çox issi. Igidsizcəsinə. saat 12.

Urmu gölünün suyu azalıb ya quruyub ki, günü belə yandır ?

Səfər küçə də bir yuxa göyənək əynin də, kətan başmaqları ayağında, yeyin addımlarla yolçular arasında gedir. O cılaz gözə gəlir.

Küçə, şəhərin əsəli xiyabanı-Pəhləvi-nin ortasına çıxır.

Balaca qızlar cızıq(xəs-dər-çin) oynayırlar. Oğlan uşaqları fotbal. Təzə gənclər kömür-nən divara sevgi sözləri yazırlar.

Fəhlələr bir yarım çalıq binanın divarı dibində boş sırfaların(süfrə) açıb nahar yeyirlər.

Uzaqdan maşınların gəliş-gediş və düdək səsi qulağa gəlir. Camaat yorğun-arğın evlərə, və qəhvə- xanalara soxulublar. Nahar çağıdır.

O saat 12 on dəyqədə sınama İran yaxınında, Bağır Ağa potqası(kiyusk) dibində ki, qanov üstə durub, istəyir yoldaşın görsün. O yoldaşların düşünür ki tutulublar. Və Can Əli-ni.

Dostunu- yaşı 15- ki dünən çay qırağında kamıyona qum vuranda, işin və maşın sahibin sıxıntısından ağlayıb demişdi:

 

«Səfər! Səfər! Daha işliyə bilmirəm. Gücüm qalmadı, yoxudu! Bu sıxıntıy-nan daha işliyə bilmirəm. Dəyyus durub başımız üstə hey deyir "təz ol-təz ol". Mən öldüm, çatladım...» və hıçqırıb ağlamışdı.

«Can! Mənim əziz dustum, ağlama! Olsun yetər. İşləmərik, qayıdıb gedərik. Pul istəmədik, atası -nın goruna. Gedərik. Qurban sənə, ağlama!...Bir günü bu zülm, yoxsuluq sona 
çatmalıdır...»

Və işi ötürüb şəhərə qayıtmışdılar.

Onun savadlanmaq üçün maraq, istəyinə fikri gedirdi ki, necə nahar üstü iş başında ya axşam çağları qəhvə xanada, öyrənmə sevincindən, o yumru mehriban üzündə gözləri parıldırdı.

Bilmirəm Səfər "can "-ı niyə bu qədər düşünürdü. Zəbi-ni onda görürdü ya özünü? Ya vurğun idi yaşayışın deyişməsinə? Bəlkə də bonların hamısına görə idi; kim nə bilir?

Mən bir ayrı dünyada böyümüşəm. Qızlar dünyasında. Varlı-karlı ailələr dünyasında. Çox şeylər oxumuşam. Kitab yoluynan cürə-bə-cürə yaşayışlarla tanışam. İnsanların gözəl diriliyi üçün çoxlu arzu-diklim var, bəzən də çalışmışam. Amma heç vaxt həyati belə anlamamışdım ki Səfərin dünyasında görürəm. Düz ki bu yaşam mənə özgə və tutulmazdı, amma bütün arzu düşüncəmi dirildir. Və məni öz kamına çəkir...

Eləki potqa dibinə yetişdi yoldaşı orda deyildi. Durmadı. Xiyabanı baş-yuxarı getdi.

Xiyabanın o əlin də , bir kitab satan ki, hələ də müştərilərinin tutulmağın dan qorxudaydı, mağazadan Səfəri gördü. Elə o anda,  Səfərin gözü sataşdı yoldaşına ki mağazadan bir az uzaqda girlənə-girlənə gedirdi. Yeridi onun dalısıca. Xiyabanın ortasında fikrinə gəldi " yox, ona sarı getmək yaxcı deyil. Yaxcısı budur ki yolumu ayırıb yuxarı gedim; eləki arxayın oldum birisi dalımca gəlmir qayıdaram ona sarı. Hələ o, niyə qərara gəlməmişdi? Bəs niyə o əldə dolanır? Niyə mağazaçı məni güdür? Elə bil tas qaranlıq göstərir...»

Ondakı  piyada yoluna çıxdı, daldan iki kişi onun qulların tütdü. Üçümcü  kişi dedi "tərpəşsən güllədi!" Və əllərini buxovladılar.

 "Ləndver" xiyabandaydı. Onu maşına sarı apardılar:

« Kimsiz? Məni hara aparırsız?»-Səfər dedi.

«Gəl! Sora bilərsən.»-dedilər.

Camaat səhnəni görürdü:

«Bunlar kimdilər ki, bu hasadlıqda adamı xiyabandan tütüb aparırlar?»-birisi dedi.

«Əmniyyətsizlik məmurları. Görmürsüz hər yerə də vızza-vız salıblar?»- bir ayrısı cavab verdi.

Onlar Səfəri qoydular maşına Xəyyam-ın fələkəsin də idarəyə apardılar.

Səfər yolda öz-özünlə düşünürdü:

«Yoldaşım qərarı xəbər verib ya mağazaçı? Əyə yoldaşım desəydi mən gərək saat 12 on dəqiqə  də tutulmuş olardım. yox indi. Orada kimsə yoxdu; bir rüb sonra məni tutdular...»

bu fikir dəydi  ki onu maşından yendirdilər.

Gözləri bağlı deyildi. Görürdü biləsin hara aparırlar. Bir neçə pellədən sonra qapı açıldı içəri girdilər.

Onlar bir kiçik dalana çıxdılar ki sol -sağı otaq idi. Və geniş bir ağaclı çəmənli həyətə açılırdı.

həyatin sağ əlində bir böyük əski bina gözə deyirdi. Səfər çevrəyə bir göz dolandırdı.

Onu apardılar dalanın sağ əlində bir otağa. Və  bir uca boylu qalın-qıyım, qərəşin kişi gəldi adın -suyun soruşub farsca dedi:

« سفر با سین یا صاد؟ »
«با سین.»
«چرا باسین؟»
«به معنی رفتن از جایی به جای دور است.»
« تو کجا بودی؟ ما عکس ات را به پاسگاهها داده بودیم که پیدات کنند.کجا بودی؟»
«درخانه بودم.»
«آدرس خانه ات در آموزش و پروش نبود. نتوانستیم خانه ات را پیداکنیم.»
«نمیدانم.»

«میدانید اینجا کجاست و برای چه اینجا هستید؟»
«نه. »
« اینجا ساواک است. اداره ی اطلاعات و امنیت کشور ایران.»
«بله.»
« کی را بیشتر دوست دارید؟»
سورغوچو بو سؤز نن ایستیردی سفرین بوش دامارین تاپسین. امما او بونی بیلیردی:
«از دوست داشتن آزادم.»-دئدی.
«چرا؟»
«شکستن شیشه را دوست ندارم.»
سورغوچو آنلامادی سفر نه دئدی:
«پدر -مادر ات را دوست نداری؟»
« از دوست داشتن آزادم.»
« خوب . بگو جزوه ها کجاست. به کی دادی؟»

 

Bu sorğunu eşidərkən dustu Hüseyn -nin üzü durdu onun gözü qabağında.

O iti baxışları və düzlü gülüşləri-nən. Zülmdən bezar acıqlı öndəmi- nən.

özünlə düşündü:« Yox! Bu gülüşün getməsinə dözümüm yoxdu. Mən onu çox sevirəm. Canımdan da artıq. Əyə məndən soruşsa "Səfər bə sən niyə? Sən niyə? ".  Mən elə orda yıxılıb ölmüşəm. Dözümüm yoxdur onun niyəsinə. Mən ona vurğunam. Sevgi -nin niyəsinə cavabım yoxdur. Canım qurban sevgimə. Dostuma.»

Hüseyn ona gözəllik idi. Zəbi idi. Ailəsi və bütün toz-torpaq, çar-çamırda batıb qalanlar idi. Hüseyn yalnız bir dost deyildi, o bütün hamı-nın canıdır. Necə eliyə bilərdi hamı-nı öz canına qurban eləsin?

Zülmə qarşı, insanı sınmadan saxlayan bircə sevgidir. Ölümə də güc gəlin yalnız sevgidir.

Səfər sevgi dərsin Zəbi dən almışdı. Dahı indi ona Zəbi hər yerdə görünürdü. Hər yerdə çoxalıb cilvələnirdi. Və o hər an Zəbi-nən idi. Bu sevgi-ni qurban eləmək olmaz idi. Düşünürdü,  haqqı qoruyan yalnız sevgidir. Sevgisiz elm, yetərsiz olar. Gərək elm ilə sevgi bir olsun. "Onların ruhunda, sevgi ilə düşüncə bir olmuşdu.

Bu ruhu-nan :

dedi «کدام جزوه ها؟»- .
«جزوه هایی که به تو داده اند . به کی دادی؟آنها کجاست؟»
«کسی به من جزوه نداده»
«داده! باید بگی جزوه ها کجاست و به کی داه ای؟»
«کسی به من چیزی نداده و منهم به کسی چیزی نداده ام»

surğucu işdaşlarına sarı dedi:
"ببریدش زیر زمین."

 

 

Onu apardılar zir- zəmiyə. Az-ba çox bir saat dan sonra, baş-gözü yaralı, iki kişi qoltuğunda gəldi:
"از تو لایه های گرد و خاک،آب و گل، بلند شدی میخواهی رژیم عوض کنی؟»

surğucu dedi.

Səfərin halı çox pis idi. Və danışıq ona ağır. Duşundu "bu istir mənim fıkirimi anlasın. Boş damar axtarır. Amma mənim heç nədən qorxum yoxdur. İşin sonu ölümdü. O yerdə ki

"Can" çatlayıb ölür, heç yerə qardaşım boğuldu, bacım bir dəri-bir sümük oldu ,atam göndə min yol ölüb dirilir, ölümdən qorxum yoxdur..."

90 در صد مردم تو این لایه های گرد وخاک ، تو این باتلاق زندگی میکنند.تو فقر و بیکاری نابود میشوند.»

 Cavab verdi
 «تو که تحصیل کرده ای،برای تو کار زیاده.»
«مثلاً کجا؟»
«همه جا. خودم بهت کار میدم. هرجا دوست داشتی.»
«خوب بدهید.»
«فقط یک شرط داره، بچه ی خوبی باشید با ما کار کنید.»
«مثلاً چکار کنم؟»
«از محیط کارت گزارش بدهی. مرتب با ما در ارتباط باشی.»
«درباره چی گزارش بدهم؟»
«در مورد مخالفان رژیم. در مورد گروههایی مثل همین که درست کرده اید.»
«که چکار کنید؟»
«حرکاتشان را خنثی کنیم. نتوانند رژیم عوض کنند.»
« که چی بشود؟»
« رژیم شاهنشاه پابرجا بماند. جامعه پیشرفت بکنه. به تمدن بزرگ برسه.»
«رژیم شاهنشاه پابرجاست. خیلی هم محکمه. اولین قدرت در خاورمیانه هستیم.
نفت هم خوب فروش میره. از این بهتر چه ؟»
«باز هم بهتر بشه.»
«بازهم بهتر بشه، یعنی اینکه 90 در صد به 99 درصد برسه؟ برای این 90 در صد چه راحلی دارید؟»
«من راحل دهنده نیستم. من حافظ امنیتم.»
«کدام امنیت؟ اینکه 90 در صد مردم در لایه های گرد و خاک، تو باتلاقها نابود بشوند امنیته؟»
«بگو جزوه ها را کی بهت داده؟»
«کسی نداده.»
«ما میدانیم یکی داده. بهتره خودت بگی کی داده؟»
« نداده.»
«رفیقت داده. او را میاوریم اینجا تا بگوید که داده .»
« بیاورید.»
« میاوریم.»
surğucu işdaşlarına sarı:
« برید رفیق اش را بیارید»
Səfərin yoldaşı qoşun dustağındaydı. Gedilər dalıca.
«ناهار خورده ای؟»
surğucu sürüşdü.
 «نه.»
«چه میل داری سفارش کنیم؟»
« چیزی میل ندارم.»
Bir az sonra yoldaşın gətirdilər :

surğucu sürüşdü.
« این آقا را می شناسید

«بله. سفره . »
«جزوه ها را به این دادی؟»
«بله.»

« نه! به من نداده! اشتباه میکند. فراموش کرده. به من نداده.»
 -سفر اوجا سس له دئدی.
سفرین یولداشین باشقا اتاغا آپاردیلار:
این آدم بشو نیست ببریدش زیر زمین.»

Apardılar.

Durt kişi onu verdi söyüş, təpik , sillə, yumuruq, ağac, və sim şallaqın dəminə ki, cüzvə-lərin yerin də; yoxsa biləyin bərqə bağlarıq...

Onu "şil-şüt" eliyəndən sonra gətirib həyətə  taxt üstünə uzatdılar ki, hava alsın. Surğucu işdaşlarına sarı :

""من نگفتم او را بکشید و لاشه اش را بیارید اینجا"- acıqlanıb dedi.

Səfər bilirdi onların işi budur. Beşi vurar, biri qoruyar.

Yarım saat təxt üstündə qalandan sonra surğucu işdaşları nın yardım ilə onu əski binada bir otağa aparıb dedi:

« ببین چه میگویم. من و تو همشهری هستیم. فردا ممکن است در خیابان تصادفا از کنار هم رد بشویم. نمی خواهم کینه بدل داشته باشیم. کمک کن چیزی اینجا بنویسیم هم کار ما تمام بشود و هم شما. اینکه میگی کسی چیزی به تو نداده در حالیکه که رفیقت عکس آنرا میگه ، نمی توانیم بنویسیم. از طرف دیگر این گروه که تو یکی از افرادش هستی، برنامه ی خیلی وسیعی داشته که همه را ما میدانیم و  نوشته شده است. اگر زود اقدام نمیکردیم شماها حسابی کار دست ما میدادید. بعد هم که همه یتان اعدامی بودید. اتهام گروه  اقدام علیه امنیت کشور ، با مرام اشتراکی و قیام مسلحانه علیه نظام شاهنشاهی ست. راه اندازی انتشارات، خلع سلاح ساواک، شهربانی ، پادگان نظامی شهر، بریدن راههای ارتباطی . تحریک و سازماندهی مردم . 
اینکه چه چیزی از این برنامه را اطلاع داشتی و چه چیزی را نداشتی میدانیم. از آنهایی که اطلاع داشتی باید یک چیزهایی اینجا بنویسی. نمیشود همینطور پرونده را خالی گذاشت. از طرف دیگر زیر کتک بمیری برای تو و خانواده ات خوب نیست و هم برای ما. میخواهم کمک کنی کار را تمام کنیم. چیزهایی اینجا بنویسی. پرونده ی خالی نمی توانم تشکیل بدهم. سئوال من اینکه:
 جزوه ها چه شده، کجاست ؟»
«جزوه را من ندیده ام. دوستم میگه داده. من بارها کتابهای داستان از او امانت گرفته ام و به علت کمبود وقت بدون اینکه کیف را باز کنم برایش پس داده ام.شاید چیزی در کیف بوده که من ندیده ام. »
« خوب. در مورد ارتباط با معلم ات چه میگی؟»
« به او احترام میگذارم. بارها در خیابان دیده و سلام اش داده و رد شده ام. همین.»
«درمورد چاپ خانه چه؟»
«چاپ خانه یک مغازه است. آیا من مغازه دارم؟ یا  پول و سرمایه دارم که راه بیندازم؟ چیز صحیحی نیست . 
نمیدانم من چه گفته ام  که دوستم مفهوم "چاپ خانه" از آن برداشت کرده . چنین چیزی صحت ندارد.»
«خوب اینها را می نویسی؟»
«می نویسم.»

surğucu pərvəndəni bağladı , gəldilər . Həyət də baş surğucu ki çox heykəlli bir adam idi dedi:

«پسر بیا اینجا ببینم کارت تمام شد یا خودم ببرم زیر زمین تمامش کنم؟"

«نه کارش تمام شده. میتوانید او را به بازداشتگاه بفرستید» 
Səfərin sorğuçusu cavab verdi.
Səfəri yoldaşı -nan buxov-ladılar, qoydular maşına apardılar qoşun dustağına.
yolda bir məmur:

برای اینکه دست بند سفت شده و اذیت نکند، دست همدیگر را بگیرید. دست اتحاد

 بدهید

dedi.
onlar bir-birin əlindən yapışdılar:
  دست اتحاد بعد از خرابی بصره

Səfərin yoldaşı dedi.

Məmur güldü. Səfər bir söz demədi. O yoldaşının əlindən çox acıqlı idi.

Hava yavaş-yavaş qaralırdı...

11

Saedi ya Gohər Morad

 

Dostum gecə: «Götür görüşü yaz»-dedi.

Və mən dəftərimdə yazdım:

« Mordandın sıcaq havasında dostum -nan "Qohərmorad"-dın görüşünə getdik.

Qərarı telefon -nan qoyduq, qardaşının kilinik-in də. Nahardan sonraya. Biz ondan qabaq yetişdik. Və o bir neçə dəqiqə sonra gəldi. Cavan, xoş tip, qıvraq. Qalın buğları.

İlk baxışda o qəribəlik hissi ki, bu neçə gündə Tehranda canımızı sıxırdı, unuduldu.

Kef- əhvaldan sonra bizi dəvət elədi bir otağa, oturduq.

O özü bilmədən biz-iynən yaxın dost idi. Hər gün bir neçə dəfə adı bizim içimizdə gəlirdi:

«Saedi "Top"-da belə yazıb. Saedi "Tərs və Lərz"-də elə yazıbdır.

Gördün Saedi Səmədin barəsində nə yazıbdır? "şahkar u zendegiyəş bud...».

Oturduq. Sükut. O istədi söhbəti biz başlayaq. Amma biz yalnız onu tamaşa elirdik.

«Istərsiz söhbəti mən başlıyam? Oldu, dostlardan nə xəbər var?»

Bir neçə ay qabaq bizim şəhərdən görüş eləmişdi.

Danışığı, onun gənclər arasında kitabları yayılması barədə, və yazı işin ciddi tutmaqda" qısaltdıq.

« Yazı işin çox ciddi tutmalıyıq »-dedi.

Sonda bir namə verib :«Lütfən bunuda aparın yetirin.»-dedi.

O hamiya bağlıydi. Və ürəyi hamıynan döyünürdü. O ilgisiz yaşaya bilmirdi.

Səmədin yaxın dostlarından idi. Hiss edirdik Səməd-nən danışırıq.

Biz Səmədi arayırdıq? Bilmirəm. Amma hər yerdə, hər şey də ki, Səmədin duruluğu, insanlığı görünürdü, bir qeyri  təbii güc kimi, bilməzdən,  bizi özünə sarı çəkirdi.

Qohər Morda bu sevimli duruluqların biridi.

Sübh dostum məni yuxudan oyadıb:

« Yoxu görürdün? Rahatsız yatmışdın. Oyatdım biləyin.» -dedi.

«Bilmirəm. Uca divarlı bir kiçik həyət idi. Sağ əlində, yuxarıda, qabağı mil dəmirli,

dərbəçələr. Bir-birinin yanına düzülmüşdülər. Yanımda bir sıra adam durmuşdu, heç birisi də mənə tanış gəlmirdi.

Qoşunun böyük başlarında birisi gəlib hamını hazır-qaib elədi getdi.

Baxışımı həyətdən azad edən də uzaqda qəlmə ağaclarının ucundan başqa bir şey görmürdüm . Hərdən-bir qarqalar başımız üstdən keçirdilər. Onların içində bir yoluq qarqa varaydı ki çox çətin uçurdu.

Bir nəfər dedi: «Bax! Bax! Fələhy qarqa genə gəldi. gör nə çətin uçur.»

O biri:« Yazığın uçmağa bir yaxcı qanadıda yoxudu. Fəqət can atır uçmağa.»-dedi.

Obiri:« Əyə yolda bir neçə tələyi tökülsə, tappıltıynan düşəcək yerə!»-dedi.

Mənim ona görə ürəyim yerində durmurdu; az qalırdı bağrım çatlasın. Elə ki o özünü ağacın başına yetirib otururdu, mən rahat olurdum...Bilmirəm Fələhy qarğanın uçuş səhnəsi
 nə müddət, neçə yol mənə təkrar oldu ; amma hər dəfə onu görəndə hiss elirdim mən özüm  o ucadayam, və indi ki düşəm...

Bilmirəm neçə ay, ya neçə il olar ki bu danışıqdan geçir. Amma görürəm hər şey bir-birinə

qatışıbdır:

Hava soyuqdur. Hər yer don.  Kılasda buxarı od tutub yanır! *
Heyva şivləri də
 Hətta Şahin əkizi də!

Zaman buludlu. Təpinir sülək yel.

 Ev altı, həyət də. 
Şıdırğı yağır başıma
 Kifir sözlər:

«Cında! Bə niyə Şahin əkizi?! Niyə bə fəqət Şahin əkizi?! 
Qohər Morad, Qohər Morad nə yazıbdı?

Ondan nəmənə oxuyub san? Qəhbə! "Du mübariz", du mübariz məşrutiyyət!
 باید چکیده اش را بنویسی

Və mənim yadıma düşdü, o böyük yazarın adı.  Nə məhəbbətlər gördük .
 Kitabxana, balaca otaq. Yağış Paltovu.  Səmədin ruhi nişanələri. Və dosta hörmət. Unudulmaz  röya, xatirələr? Yox, bilmirəm...demərəm, yazmaram! Min ildir yazmaq bizə yasaqdı; bəlkə  genə min il də belə qalacaq. Və hər şey yolların tuz qatlarında itib-batıb gedəcək. Bəyə müəllimim demədi"

Ağzın qan olsa-yerə tüpürmə! Burda daş-kəssəyə də etimad yoxdur. Hər yer doludur casus xəbərçinən. Yer-göy zəhərlidir..."

Ev altı,

Həyət

Sülək yeldə əsir lalə.

Uçur serçələr gilasdan -oxuyur baharın həsrətin.

Yağır baş-gözümə qar, ara vermədən; ağır bir dağ yolu, mənim qarşımda.

Bir daş geçdi- uca kələmpur başından - bu mənəm- o -

Balaca ağlar qız- yanında oturan- duvar üstündə.

Yaralı cıran! Nə qədər uzaqsan! Nə qədər yaxın!

Ax! Nə dəli-sov oynayır -yeldə bu çöl laləsi!

Qayanın döşü, güllər, gecənin ulduzları!

Toz-torpaqlı yollar, ayaq izləri; görüb qayıtmışan, yolun sonunu.

Dostum! Uduzma döyüşü, sülək yellər, gör necə geçər.

Şırrılı sükutdan başqa, özgədir mənə hər şey.

Qanad çalır gecə quşu! Aydan bir xəbər yox; dalğalıdır qaradam.

Artıbdır məndə , çöl çinarlarının uca ruhu;

ayaq yalın, başı açıq; qaçıram, tikanlı simlərin bu tayında
Padeganı; şərhçinin qırağında.

12

Padeqan -Quşçu

 

 

 

«Dokdur tez olun, məriz ölür; "Zamana" əldən çıxdı. Bu qız öldü ...»

Məriz, dokdur, dava sözləri , adam və ayaq səsləri qulağıma dəyir. Hiss edirəm : Əzəldən məriz -xanadayam , yada bir yoluq buraya qayıtmışam. Mən məriz- xanada doğulmuşam, burada yaşıram, burda da öləcəyəm.

Uzaqda əyləşənəm. Vətən alçaqlar üçündür.  Mən öz gizli duvarlarımdan keçirəm.

Görünmədən. Yoxsa sayılan deyiləm. Bircə vətən əhli cazibəli suyu şirindir. Çöldə gəzən boz serçələrin vətənlə nə işi varmı?

Ax, gözlərim! Yorğun-arğın. Bütün bu səksəkəli qayğılı yuxulardan...

 

Gözətçi qapını açdı. Səfər at şalvarı və incə yay köynək əynin də , qaytansız başmaqları ayağında həyətə girdi. Və elə orda, qapı ağzında durdu. Sərbaz dəmir qapını bağladı. Bir çox dustaq hamılıq bənddən həyətə töküldü: «Gəlin, yalqız qalmayın, biridə gəldi. Uluyub hamını bura tökəcəyik.» bir oğlan dedi.

Bir az dolu  və uca boy bir kişi irəli gəlib :« Bura gəldiyin üçün incimə! Biz aftafa oğrusu deyilik, azadlıq üçün gəlmişik», Səfərə dedi.

Səfər dinmədi. Onu içəriyə apardılar. 15-20 kişi ancaq orda yerləşmişdi. İki mərtəbəli dəmir taxtlar, durt yanda düzülmüşdü. Biləsinə yer və pəti verdilər. O taxtın üstündə oturarkən

dustaqların biri içəri girib: Səfər gəl! Yoldaşın istəyir sən- nən danışsın» dedi.

«İstəmirəm səsin eşidəm» Səfər dedi.

«Hirslənmə. Indi vaxt tapıb sən- nən danışsın. Dur gör nə deyir. Belə bir vaxt az ələ düşər.»

Səfər durub həyətə çıxdı. Dostu tək sellulun həyətə baxan dəmir milli qapıcığından başın qovzayıb : « Səfər, mən- nən incimə! O "Eynək -saz" yadındadır?  O, hər şeyi xəbər verib, məmur imiş. Ona allandıq. Məni ölümümə vurub işkəncə elədilər, bir söz ağzımdan çıxmadı. Eləki gördüm o hər zadı yazıb onların qabağına qoyub, daha boş-boşuna dayanmağı düz bilmədim. Buna görə hər zadı boynuma aldım. "İştibah" –da mən-nən oldu. Tanımamış adama inandım. Nə cikkin bildim, nədə bökkün.» yavaşca dedi.

«Niyə öz aramızda olan işləri də demişsən?»

«Hər şey üzə çıxmışdı. Daha xırım-xırda şeylər üçün dayanmadım.»

«Xırım-xırda? Heç bir şey xırda deyil. Hətta iynənin ucuda...»

Səfərin yoldaşı dərbəçədən yendi. Və o bəndə qayıtdı.

Dönəsi günü səhər çağı saat beş də, bir "dərəcəli" bəndə girib hamını yuxudan oyatdı həyətə tökdü:« Bə səf! » bir nizami səslə qışqırdı. Səfər sıraya baxarkən gördü adamların heç birisini tanımır.

Bir Əfsər gəldi hamını "hazır-qaib" eləyib getdi.

Biri dedi: «Bax! Bax! Fələhy qarqa genə gəldi. Gör nə ağır uçur.»

O biri:« Yazığın uçmağa da bir qanadı yoxdu. Gör necə can atır uçmağa»-dedi.

O biri: Əyə bir azda tələyi tökülə, tappıltı-nan yerə düşəcək!»-dedi.

Səfərin ürəyi bətər döyünürdü. Hiss elirdi indi qarqa düşüb öləcək...

Mahmud Avropa ölkələrin gəzib qayıdar kən, pasportu olmadan, tutulmuşdu. O indi həyət də dişlərin "Fab"nan yüyürdü. Diş xəmiri çətin tapılırdı.

Birisi Urmunun adlı- sanlı müəllimi -Kəsrayi- dan danışırdı ki, necə bir mehriban ana təkin dərya dustaq- xanasına getməmişdən, uşaqlara yemək üçün süfrə salırdı; qazanı yuyurdu...
 

Kədərli günülər həftələr öldürücü ürək sıxıntısı ilə geçdi.

Sonda Səfəri dostlarınla birlik də “Quşçu Padeqanı”- na göndərdilər...

Və mənim ruhum azğın bir quş kimi avara olub çöldən -çölə düşdü...

Çöllər. Gözəl bir kəndlər . Çeşidli ağaclar , söyüd, qəlmə, ərik, alma, və...xüsusən badam ağacları.

Şor Dərya. Yaşam düzü. Və əlvan-əlvan mühacir quşlar...

Və  Padeqan. Ki qoş düşsəydi ora uçuşunda  itirərdi!

Səfər sərabmı məni öz dalınca çəkir ?

Onla nə ilgım varmı? Bilmirəm. Bəs niyə məjburam hər yerdə dalısıca düşəm? Öz əlimdə deyil.  Məyə adam royalarındakı sərab cazibəsindən özünü qurtara bilər?...

Yox, o sarab deyil. O mən özüməm .

Cismən fərqlənirik. Amma ruhumuz birdir. Bilmirəm hansımızın ruhu bölünüb o birisinin Qalıbına dolubdur. Mənim ki ya onunku? Nə fərqi var, bizim ruhumuz qarışmışdır. Bunu mən yaxcı hiss edirəm.

Amma o necə? O yalnız bir röya, xəyaldır mənim darıxma larımın çırpıntısında.

İstirəm ona yaxınlaşam. Əllərin tutub ləms edəm. Parlaq gözlərinin içinə baxam. Biləsin öpüb bağrıma basam. Qucağına cumam. Yavaşca söyləyəm bütün söyləməli sözlərimi.

Və uyam. Uyam, acı-şirin yuxularımızı.

Yox bizim aramızda bir divar durub. Bir keçilməz dünya. Ondan çıxıb geçmək mahal işdir.

Mən yatmışam ya oyağam? ölüyəm ya diri?

Yatış , oyanış, ölüm-dirim; nə fərqi var mənə? Mən dayıma bu qəbiristanda, heyvərə -lərin qan daman qaynaqlarında olmuşam. Neçə yüz , neçə minillik ölülərin, çənganlıdayam. Heyvərələrin! Öz Uşaqların yeyib dananların!

Bu dünyada dayıma ölü sayılmışam. Bircə xoşluğum bu sərabımdı. 
Bir körpəcə güləm, qoy aparsın axar çaylar sel məni...

Dustaq -xananın qapısı bir uzun salona açılır. Dib qapısı həyətə çıxır. Duvarlar uca. Başlarında tikanlı simlər.

Uzaqda bölgə dağlıq. Dağlar Padegana göz tikiblər.

Dustaqların sellulu bir böyük otaqdı. 9 kişi yerdə yatır. Hər gün onu« Te »-inən təmiz elirlər.

Sərbaz və dərəcəlilərin gediş-gəliş səsi salonu bürüyübdü.

Səfər əl-üz yumaq şirini açdı.

Bir "Sərbaz Vəzifə", yan-dövrəyə baxa-baxa ona yaxınlaşıb səlam verdi. Səfər ona sarı çönmədən salamın aldı. Səs tanış idi. Sərbaz «Səfər» deyərkən ona baxıb :« Şəban, sən burda nə elisən» deyib soruşdu. Və gənə əl-üzün yumağa başladı.

«Eşidim burdasız. Subaşı bahanasına, gəldim görüm yardım eliyə bilərəm. Bir sözün namən olsa yetirə bilərəm.»

Şəban Səfərin məhəllə yoldaşlarından bir idi. O burda «sərbaz vəzifə» dövrəsini keçirdirdi.

«Çox sağ ol! Mümkün olsa anama deyin məni gördün . Eliyə bilsə görüşümə gəlsin. Bir namə də yazaram. Amma qəlm kağızım yoxudu.»- dedi.

«Məndə var. Yaz sabah gəlib apararam.»

«Çox yaxcı ,var ol!»

«Oldu. Gənə bir işin olsa varam.»

O getdi. Səfər qəlm kağızı paltarı altında gizlədib sellula qayıtdı. Özünlə düşündü:

«Yox, burda bir şey yaza bilmərəm. Hamı görər, gedib xəbər verərlər. Subaşında yazmalıyam», öz-özünə dedi.

sellulun gözətçisi-sərbaz- subaşına getməyi çətin tutmurdu. Səfər namədə yazdı:

« Səlam,

canım ana! Bağışlayın.

Sizə çox qəm-qüssə vermişəm.

Arzu elirəm kəf-əhvalsız yaxcı olsun.

Mən yaxcıyam. Burda 9 nəfər Urmu-luynan bir yerdəyəm.

Yemək, həyətə çıxman, vərdiş, ruznamə oxumaq, otağı təmizləmək, bizim gündəlik

işlərimizdəndir.

Hələ ki burdayıq. Elə bil sonra bizi dərya dustaq -xanasına göndərəcəklər.

görüşsüz üçün ürəyim şişib. Çox sevərəm sizi.

Həmişə istəmişəm sizi sevindirib damaqlı görəm.

Amma əfsus ki eliyə bilməmişəm. Və dərd-qəmi- yizi artırmışam.

Bilirəm çox yalqız qalıbsız.

Məndə bu qədər adam içində yalqızam. Bəzən səhərsiz xeyr; gecəyiz xeyr-dən, suvay bir başqa sözümüz yoxdur danışmağa. Bir-birimizə özgə sayılırıq. Günü-gündən artıqda 
özgələşirik. Amma nigaran qalmayın, onda ki sizin məhəbbət, sevginizi düşünürəm qüssələrimin odu sönür.

Ax ana! Nə deyim, Necə deyim; mənə dünya dar olur eli qəməli görəndə...

Atama, bacı-qardaşıma salamın var. Üzüyüzdən öpürəm; dust-tanışa

Səlam yetirin. Oğluyuz Səfər.»

O dostuna güvənirdi. Amma bunla belə istəmədi bundan artıq bir söz yazsın. Düşündü ola bilər ki namə ələ düşüb yerinə yetişməsin.

Dönəsi gün, səhərçağı, Şəban gəlib naməni alıb getdi.

Bir həftədən sonra Gülzar Uşaqlar-inan birlik də (Vəli 12, Mələk 7 yaşında ) görüşə gəldi.

Gözətçi onları bir otağa apardı. Səfərin dostları qapının iri sim toru arasından onları görürdülər.

Uşaqlar Səfəri görcək başladılar ağlama. Gülzarın gözləri doldu.

Öpüş görüşdən sonra Səfər dedi:

«Nigaran olmayın. Görürsüz sağam. Bir neçə ay burdayıq. Sora yaxına gələcəyəm. Atama əmimə səlam yetirin. Hələ ki burda qərə ağac kötüyü çıxardırıq...»

Uşaqlar iki yandan onu qucaqlamışdılər. Elə qardaş-qardaş dəyirdilər.

Gülzar dedi: « Bala özüyün qoru. Yalqız deyilsən. Ürəyimiz sənin yanındadır. Ata-ana səndən razıdı. Başı ucalığı mızsan. Səndə bizdən nigaran olma. Atan işlir. Sağ- səlamət yaşırıq.»

Səfər bir az da Uşaqlarının danışdı. Onları güldürüb gözləri -nin yaşın sildi.

Bu arada gözətçi xəbər verdi, görüş vaxtı qurtuldu.

Az-çox bir rüb vaxt, heç bilinmədi necə gəlib-necə getdi.

Onlar getdilər. Səfər sellula qayıtdı.

Yoldaşları dedilər:

«A balam, Uşaqlar səni çox sevir.»

«Məndə onları çox sevirəm.», Səfər gülə -gülə dedi.

Ürək çırpıntısı , ruhi sıxıntılar, aylar davam tapıb, geçdi. 
Dəfələr sorğu-cavab, işkəncə:

« Qəblən rəftid kon dadid, hala amədid rejim əvəz mikunid?!..."

Bilmirəm bu kimdir ki hərdən mənim başım üstə adımı çəkib “Zamana, Zamana deyib oxuyur:

Zamana ay Zamana! Oxum gəlmir kamana...

 

13

Kola

 

Bu Pərəstar bir adamlardan deyib -danışır, elə bil ara-sıra mənə baş çəkirlər. Onların adını da bilir. Amma , mən kimsəni tanımıram.

Deyir mənim adım Zamandir. Söz yox, hətmən belədir. Qaldı ki, adın nə olub olmamağı nə dərdə dəyər.  Nə deyirlər desinlər.

Bilmirəm ha zamandan bu taxt üstündə yorğan -döşəyə düşmüşəm.

Pərəstar bədənimin yaraların görsətib dedi: Mən doğrudan olmuşdum, təzə dən dirilmişəm. Amma niyə? Bu yaralar nədən olub, hələ yaxcı xatirəmə gəlmir.

Bunu bilməyə də heç bir istəyim yoxdur. Mənə bir önəmli şey, yalnız bu taxtdır ki üstündə yatıram.

Həyatım mərizxanada, kabus. Bundan başqa bir dünyamda yox.  Röyaların o yanında hər şey içi boş . Və varlığım bir dəhşətli kabusdur.

Onda yırtıcı heyvanlar ovların canına düşüb. Nə qədər haray çəkirəm heç bir yana yetmir. Bu arada əlim bircə Səfərə çatır. Həqiqət də mənə yalnız Səfərdir.

Bunu bircə mənim təkin hiss edən adam anlar. Mən bircə Səfər-nən kabuslarıma dözürəm.

Hər zaman güzgüyə baxanda onu özümdə görmüşəm. Tellərimi əllərim içində gizlədirkən: "Bax! Elə o da bu biçimdədir". Öz-özümə demişəm.

Bəzən bir qaraltı təkin məndən ayrılıb uzaqlaşar. Bəzən də bir az uzaqda üz -ba -üz durub mən-nən danışar.

O gün elə durmuşdu mənə baxırdı. Birdən-birə şaşqın və uca səslə :

«Zaman! Zaman! Qız nə iş görürsən?  Bu çarxların hamısını işlə salıbsan, özündə yalqız!?»-dedi.

Mən saçlarımı dalda bağlamışdım. Qolu qıssa kişi köynəyi , göy şalvar, kətan başmaq geymişdim. Altı cut paltar tikən maşını işlədirdim. Maşınlar yatmadan, onların sapın, parçasını yetirməliydim.

«İşlirəm» dedim.

«Yox! Bu iş dəyil!»

« Arxayın ol, işlirəm» gülümsənib dedim.

«Özün qızarıb! Sən iş-nən özüyün öldürürsən!»

Çarxlardan uzaqlaşdım. O şaşqın mənə baxırdı. Paltar maşınları öz-özünə işlirdilər.

O danışa-danışa mənə sarı gəldi:

« Hərə bir təhər özünü öldürür, biri "xaşxaş "-nan, biri də iş-nən. Səndə iş-nən özüyün
 öldürür sən!»-dedi.

Bu sözü diyən də gözləri doldu yaşa. Qaldım nə deyim. Onun bu işi mənə həm gülünc, və həmdə qəmli gəldi. Bilmədim niyə bir belə mənim sağlığıma baş verib nigarandır. Və uşaq kimi gözləri dolur?

Getdim ikimci mərtəbə də pellələr üstə durdum; gözü yola. O gəldi əlimdən

tutub məni pəncərə qabağına apardı. Eşiyi görsətdi. Şəhər bütün buz və qar idi.

Evlər buz daşlardan düzəlmişdi:

«Bax! Görür sən? Özüyün öldürməyə gərək yox. Adama qüssə verib gözünü doldurursan . » dedi.

«Gedək» dedim.

Pellərdən yendik. Qapını açdı, xiyabana çıxdıq. Əl-ələ verib bütün gücümüzlə qaçdıq. Hava Bir az dumanlıydı. Qarın ağlığı göz qumaşdırırdı.

Xiyavanda kimsə yoxudu. Maşınlar gəlib-getmirdi. Uzaqdan bir nəğməsi gəlirdi:

«Sarı gəlin aman ... Sarı gəlin»

 Biz qaçırdıq. Və nəğmə səsi dalımızca . Oracan ki daha kəsildi. Yolun bir yerində çoxlu adam yığışmışdı. Bir avtobus qanov qırağında durmuşudu.

Birdən camaat aralanıb yol verdi. Bir dəstə gənc kişi, qolubağlı, məhkəmədən çıxıb maşına sarı gəldilər. Polis onları maşına mindirdi. Cavanlar oxurdular:

« Olaram dərdə həmdəm səni qəməli görəndə- ürəyimi üzər qəm -səni qəmli görəndə...»

Yığıncaq onlarla ayaqlaşırdı.

Və soruşurdu :« Neçə il? Neçə il?»

« 1-2- 3- 6 v...» , barmaqla görsə dərək cavab verirdilər.

Polis onları maşına təpib yola düşdü. Qar ağır və qalın idi. Maşın yaxcı gedə bilmirdi. Onun dalıca düşdük. Polislərin biri başın pəncərədən çıxardıb dedi: «Qayıdın! Qayıdın!»

Amma biz saymadıq. Bilmirəm niyə birdən-birə yıxıldım. Səfər getdi. Elə ki eşidim: Zaman! qayıt! qayıt...»-dedi.

Daha mən onu görmədim. Elə bil, biləsin, atdılar maşına apardılar. Diyəsən əvvəldən onların əlindəydi. Kölgə kimi çəkilib-getdi.

 

Urmu Zindanı

 

Mən bir qaçağan qaraltıyam donmuş yollarda? Bilmirəm...
 Uzaqda güllə səsi gəlirdi. Qan iyisi havanı bürümüşdü.  Qanlı qar...

Yox, kimsə onu məndən ala bilməz. O mənim varlığımın bir bölümüdür.

Bir zaman bu lənətli duvar, bizi bir-birdən ayırırdı. Heç ağlıma gəlmirdi onu bir gün yıxa biləm.

Ondakı Səfər bütün geçmişiynən qabağımda durub adımı dedi, mən ümidsizcəsinə əllərimi duvara sürtürdüm  ki bir daha onu hiss edəm:

« Zaman! Qız, burda nəmənə elisən?»- O soruşub əlini mənə sarı uzatdı. Eləki barmaqlarımız bir-birinə dəydi, hava qorxmalı guruldayıb ildırım çaxdı. Hiss elədim bizi bir-birdən ayıran, bu çoxdankı ayna divar, birdən pul-pul olub ayağımın altına töküldü:

«Hava gurludur. Yağış gəlir. Kolaya gedək», dedi.

Mən iydə ağaçaları altında arx qırağında durmuşdum. O məni geçirtdi.

Gölə -Məzdə bir bağın kolasına girdik. Kimsə yoxudu.

Bağın üzümlərin dərib aparmışdılar. Az-çox peşarısı qalmışdı. Payızın əvvəl ayının sonlarıydı.

«Burda nəmənə elisən?» deyib soruşdum.

« Yoldaşlarımı gözlürəm. Gediblər şəhərə, qayıdacaqlar. Bu yanda dolanırdıq

Bir ayrı şəhərli kişiyə rast gəldik ki, istirdi ev-uşağı-nın yanına getsin. Pulu yoxudu. Apardılar onu maşına qoysunlar.

Deyirdi işçiyəm. « Sero»-da çox çalışandan sonra pulunu verməmişdilər. Qalmışdı necə qayıtsın ailəsinə. Acından üzüm peşarısı eləmişdi. Bizi görcək çox qorxdu.

Elə bil ölümün görmüşdü. Ağladı. Bizim də gözlərimiz doldu. Yovşudduq, dedi" Üzüm buyurun". Dedik yardım eləyək evinə getsin. Sevindi.

Ciblərimiz də nə varıdı yığıb ona verdik... Amma sən, nə əcəb burda?

«Səni axtarıram.»

«Məni? Mən ki həmişə sənnənəm.»

«Necə?»

«Uşaqlıqdan həmişə səni röyalarımda görmüşəm. Sənsiz bir röyam olmayıb. Sənnən böyümüşəm. İki mizdə bir boyda, bir biçimdəyik.

Özündən söylə, harada qalırsan? Ata-anandan de!»

«Ax Səfər, məni yer adamamı eləmə; ölərəm. Qoy elə röyalarında yaşayım.»

«Qorxursan?»

«Yox! İstəmirəm kirlənəm. Səni də bulaşdıram.»

«Niyə?»

«İki miz də haram olarıq. »

«Ölümdən qorxursan?»

«Yox, pox içində ölməkdən qorxuram. İstəmirəm səni də batıram. Diri-diri quylanaq.»

« Yəni, röyadan doğru, başqa bir şey yoxdur?»

« Var, amma hamısı cənazədir. Qoxumuş, kirli.

Əvvəlimiz bəllidir, sonumuzu da görəcəyik. İstəmə məni kirləndirib yer adamı eliyəsən. »

«Olsun. Necə sevirsən elə olsun.»

«Necə sevirik elə də olsun.»

«Olsun.»

« Padeqandan sonra Dərya Dustağındaydın. Ha zaman azad oldun?»

« Yayın ortasında.»

«Nə xəbər?»

« Nəyin deyim?»

« Hər şeyin.»

«Bir qəfəsdir dərya yolunda. Kiçik bir bölümdü bu batlaqdan. Burda olanı ordada görə bilərsən: Polis, mücrüm, azadlıq sevən ,cır-cındırlıqlı, pis yemək, kifirlik, dərdi-qəm, qaçaqçılıq, təcavüz, bit-birə, döyülmə, etiraz, nifrət, dostluq, dava- həngamə, etiyad  və... Bir dünyadı lab eşik kimi.  Amma kiçik və sıxınıq. Adamları elə sıxıblar ki suları çıxır. İki min nəfəri təpiplər beş yüz adamın yerinə. Həyat üçün bir şey tapılmır. Üst-üstə doğru bir cəhənnəm yaradıblar! Başqa bir dünya!

On, on-beş nəfər kürd, "Sərdəşət"-dən, ordadırlar. Əlli-atmış nəfər başqa siyasi dəstələrdən.  Beş-altı kişidən suvay qalanı azərbaycanlıdır:

Urmudan, Təbriz, Ərdəbil, Sərab, Nəğədey, Xoy və...Ayrı şəhərlərdən. "Öyrənci, işçi, əkinçi, müəllim, mədrəsə sağırdı və...
1352 iməci il dir.

Qulu  Rustəmi , H. Səadət Nəğədeydən , Rəhim və yoldaşları Urmudan, dokdur İrəc Ərdəbildən , Rəhim Xoddadı , Sabir Məhəməd Zadə ,

Naqqaş Həbib Pur və başqaları ha belə bəndə çəkiliblər. 13 nəfər Urmuludur, qalanı ayrı yerli.
50-60 nəfər.

Xıdırı dustaqda tapmışdım. Ona "əbəd" vermişdilər. Uşaqlıqda "Sərdəşt"-də ata-anası ölmüşdü,  o yalqız qalarkən meşələrə üz qoymuşdu.

Uşaqlığın, təzə gənciliyen meşədə geçirtmişdi. Günlərin bir günü "Pişmərgələr" onu görüb üzlərinlə dağa aparmışdılar. O gündən Xıdır pişmərgələrə qatışmışdı.

Meşədə olduğu üçün adını «Xıdır dirəxti» qoymuşdu. Soy adın bilmirdi. Son xatirəsi dostu "Yusifdən idi ki, jandarmlar-nan vuruşda ölmüşdü.

Deyirdi:« Yusifə gülə dəydi. Tüfəngimi qoydum yerə biləsin aldım qucağıma. Neçə yerindən qan axırdı. Dedi:

“Xıdır mən öləndə də azadlıq nəğməsi oxuram”. Başladı oxudu ki, arada can verdi. Eləki onu yerə qoydum, oyandan Jandarmlar yetişib məni tutdular.«

Xıdırın zindandan çıxmağa heç bir umudu yoxudu. Ömürünün gözəl çağların dussaqda geçirtmişdi. Görüşünə gələni, kimsəsi yoxudu. Ona dedim :

« Bir gün gələcəyik səni zindan-dan qurtaraq. Qəm çəkmə. Burdan getdim görüşüyən gələcəkəm». Sözümə inanmadı.

Eləki azad oldum, ilk həftə bir az yemiş alıb gedim görüşünə.

Heyrətlə dedi :« Dostum lütfən gəlmə, sənə bir şey olar mən dözə bilmərəm. Xahiş edirəm gəlmə.»

« Xıdır, çox pox yeyirlər mənə çətinlik yaradarlar. Qorxum yoxdur. Eliyə bilsəm genə gələcəkəm.»- dedim.

Bir zənbil yemiş verib qayıtdım. İkiməci yemiş zənbilini götürüb Rəhimin görüşünə getdim. Zənbili verdim o pasıbana ki dussaqda biləsinə «riyazi» dərsi verirdim. Oda Rəhimi çağırıb zənbili ona verdi. Zənbildə bir neçə metir sim gizlətmişdik ki Radio üçün lazım idi.

Aylar çəkən-bərkişdən sonra, özümüzü qeyri siyasi zindanilardan ayırdıq. Siyasi bənd də yığışdıq. Daha qaçaqçı, qatillərin əlindən rahat olduq. Bunlar zindan məqamlarının təhrikat  ilə bizi incidirdilər.»

«Günləriz neçə geçirdi ?»

« Bütün gündəlik işlərə fikir çəkmişdik. Oxuyub-yazmaq, yığışıb- danışmaq, yeyib-yığışdırmaq, həyətə çıxmaq və habelə.

Hər şey dən dəyərli dostluq idi ki öz aramızda yaratmışdıq. Ayrı zindanların tərsinə, bizim aramızda bir-biri incitmək yoxudu.»

«Uşaqlar toplumun siyasi vəziyyətinə görə nə dəyirdilər.?»

«Deyirdilər çox ehtimalı var bir dinçi hökumət iş üstünə gələ. Əməkçilərin şansı azdır. Qaldı ki yoxsulların çoxusu iş güzəran dalıcadılar,

Odiki dinçilərə qovuşacaqlar. Uşaqlar silahlı mübarizəyə fikir verirdilər. Bəziləri də deyirdi "inqilab camaatın işidir, yox bir qabaqcıl dəstənin. İradə ilə inqilab yaratmaq olmaz. Çarəni " təşkilat - birlik"-də görürdülər. »

«Mübarizəni belə mühəndislik eləmək düzdür?»

« Düzdü ki inqilab kütlənin isidil, birlik təşkilat gərəklidir.

Amma boğunuqda mübarizəni mühəndislik eləmək mümkün deyil. Camaatın çoxusu bu yolla Oyanıb mübarizəyə girməz. Kütlənin çoxusun həmişə yoxu aparar.

Buğunaq qoymaz kütlə oyanıb təşkilat sahabı olsun. İnqilab üz verər, kütlə təşkilat sahabı olmamış.

Inqilab kimsəyə müntəzir olmaz. O dəstələr inqilaba sahib olarlar ki sünnətən toplum da nüfuzları var; və bütün hərəkətləri əllərinə alarlar.

Oda dinçilərdi. Dostlar din və ruhaniyyətin üstünə barmaq qoyurdular.»

«Yəni deyirsən Nəsiminin dərisini soyanlar hökumət sahabı olacaqlar?»

« Həyə. Çox ehtimali var.»

« Nə eliyə bilərik?»

«Birlik, bir-birə arxalanmaq. Qabaqcıl qüvvələr inqilab başlananda gərək bütün hərəkətləri öz ərlinə alsınlar. Hər yeri tutdular gərək öz adamların ora tiksinlər.

Nəft sənətinə, və nizami orqanlara. Yoxsulları işə tutmaq ən böyük vəzifədir. Gerici qüvvələri, ruhaniyyəti ki, qüdrətdən ötür yıxılıb dişləri sınır, gərək qırağa qoysunlar. Yaxsam bonlar qüdrəti qapsıyacaqlar. Sonrada qabaqcıl gücləri qətlə çatdıracaqlar.»

«Siyasi bəndi necə aldız?»

« Bir neçə yol etisab elədik. Son dəfə bir adı belli qaçaqçı dustumun selluluna gəlib mənə sarı dedi:

"Niyə sən mənə salam vermirsən?" Dedim:" Sən kimsən mən sənə səlam vərəm. Sən bir qaçaqçı mən bir siyasi adam. Mənim amacım ictimada qaçaqçı olmamaqdı. Sənnən mənim nə alıb-verməm?"- bunu dedim qayıdıb getdi.

Sonra öz əl- altısını, bir latı, göndərdi dava saldı, ki zindanılar bizi ayırdılar.

Uşaqlar yığışdı etisab elədik. Zindanın rəyisi bizi bölüb bəndlərə təbid elədi. Amma etisabı sındırmadıq. Məni verdilər 11-iməci bəndə. O yerə ki məhbusların məşğuliyyəti "bitləri bağlaşdırmaq" idi.»

« Bit müsabiqəsi?»

«Həyə, bitləri bağlaşdırmaq!»

«Necə yəni ?»

« Hər kəs öz bitin qoyurdu xətt üstünə. Hansı bit təz məqsədə yetişsəydi

O aparırdı. Yaman adamlar cığara əlində öz bitlərinə "ha mənimki, ha mənimki" deyib

onları qücələndirirdilər. Sıqaranın istisi biti qaçırdırdı. Və onlar aparırdılar. Cığara, pul, həb və belə bir şeylər üçün mərc elirdilər.»

«Mat qalmalı bir dünyadı.»

«Həyə; adam özün öldürmək, və belə bir oyunlar çox olurdu. »

« O nədən ötür?»

« Bir davada neçə qardaş vurur bir kisi ölür. Qətli ən kiçik qardaş boynuna alır ki, səğirdir.15 il zindanda qalandan sonra azad olub gəlir istir yaşasın. Amma neçə ? Nə pulu var nə də işi. Və nə qardaşlar ona arxa dururlar.

Gedir çöldə bir kişinin davarın oğurlur. Kişi 90 yaşındadır. Qorxudan səktə eləyib yıxılır ölür. Oğrunu qatıl adına tutub gətirib zindana salırlar.

O 11-iməci bəndin həyətində bir Naset tiqəsi əlində istəyirdi damarların vursun.
Deyirdi:" Qoymaram məni edam eləsinlər. Özümü öldürərəm".

Hamı yığışmışdı baxırdı. Kimsənin əlindən bir iş gəlmirdi. Polisində.

Mən onu sorğu-cavaba çəkdim. Danışıqdan sonra umudlanıb düşündü ki bəlkə də bu siyasi cavan haqlidi. Eləki yovşudu tiğəni əlindən aldım.

Qoymadım Polis də onu incitsin. Bu zindanı orddan vuruldu mənə. Deyirdi" sən mənim Məlakəm sən" . Cavab verirdim "a kişi Məlakə qız olar"

Deyirdi "yox , mən gördüm ki oğlanda ola bilər. Sən olmasaydın mən ölmüşdüm."»

«Sən mənim də Məlakəm sən.»

«Zaman, Məlakə oğlan olmaz, qız olar. »

«Yox, o zindanı haqlidi. Məlakə oğlan da ola bilər.»

«Bəlkə də ola bilər, amma mən Məlakə deyiləm.»

«Məlakələr heç vaxt bilməzlər ki məlakədirlər.»

« Amma mən bilirəm nə canavaram.»

«Kaş hamı cənavarlar sənin təkin olaydı.»

«Kaş bir balaca insanlaşaydıq»

«Kaş.»

«Hara baxırsan?»

«Yoldaşların gəlir. Mən gedirəm. Hələlik.»

 

 

14

 

 

Kimsə var yatanda şirin röyalar görər, kiməsə var kabus. Mən bir adamam ki gecə -gündüzü kabusdur...

Bütün səhnələr, simalar, qarma-qarışıq, bir dalğalı çay kimi məni götürüb.

Onların dalı-qabaqlığın, incəliklərin seçə bilmirəm; çox çətindir biləmə. Bir sıra kölgə kimi, röya, kabus kimi zehnimə gəlirlər. Və hər şey qırılıb qovuşmada, yaranıb qaçışmadadır.

Huşa gəldiyim zamanlar gərək onları sıraya düzüb yadımda saxlayım, bəlkə qalalar.

Yox unuda bilmərəm; maraqlıyam, məni çəkirlər.      

Dostlarımı, gəliş-gedişlərin, sözlərini sevirəm. Və içimdə bir gözəl dinc yaradırlar.

Varlığım axır. Hər anın, hər zərrənin bətnində... 

 

Səfər! Dostum nəyi düşünürsən? Sənnənəm; səsimi eşidirsənmi? Nədir bizim aramızdakı bu lənətlik divar? Gah uçub tökülür, gahda özün keçilməz göstərir. Gah ölüm-dirim arasındakı dərin dərə kimi aramızı kəsib uzaqlıq salır, gahda bizi bir-birə özgə edir?... 

Gahdan səndə əriyirəm, gahdan, bu "Şüşə duvar"-ın dalında, bir avara qaraltı kimi gəzirəm. Nəmənədi bizi bir-birdən ayıran, bu lənətə gəlmiş duvar?... 

Hər irin, hər kir olur olsun, ancaq, mənim üçün, bir ürəyi, ikiyə bölən, bir qanı daman xəncərdir. 

 

Nəyi düşünürsən dostum? Yox, mənə fikir eləmə. Lazım dəyil ölüyə fikir elliyəsən. Mən əldən çıxmışam. Bircə son nəfəsim gəlir-gedir. Ondakı həftələr boyu gəzmələr məni, o gizlin evdə saxlayıb, təcavüz etdilər, maşına qoyub şəhər qırağında yendirər kən gülləyə basıb getdilər, daha sən gərək məni ölülər cərgəsində sayasan.

Onlar gedəndə arxayın idilər ölmüşəm, yoxsa biləmi buraxmazdılar.

Onda ki başı kəsilmiş toyuq kimi qan içində çabalırdım, böyürümü təpiyə verib, leşimi sürüyüb, çuxura atdılar; daha arxayın idilər ki mən ölmüşəm. Yalnız bir az iqbalsız oldular ki, yoldan geçənlər məni görüb tez mərizxanaya yetirdilər.  

Pərəstar qadın deyir: 

"Bu möcüzədir. İndiyəcən bir belə yaraynan, heç kim diri qalmayıb". Əslində mən diri deyiləm. Hərdən bir huşa gəlib özümü tanıyıram, çox vaxt komadayam. Belə bir adam genə diri sayılarmı?... 

Yox, niyə, ancaq buda bir cürə yaşayışdır. Xas səni mən bu ölüm-dirim arasında tapmışam, eskizim.

Tapdalanmış arzularımı, yol və amacımı canlandıranı.

Yolum bura düşməsəydi, bəlkə heç vaxt səni tapmazdım.

Düz, öyrənci zamani evdən qırıb sənlə oldum, kütlə içində. Öyrəndim əfi ilanları necə sevmək olar:

«Əfilərin içində, ilan kimi huşyar olmaq gərək, yoxsa biləyin çalarlar. Bunla belə, onların oyanmağı üçün zəhmətə dözməliyik »- Səndən öyrəndim.

Yalnız xoşluğum sən idin. Mən sənin röyanla,  çevrənin  kabusuna dözdüm; həyatın düşünüb gördüm və sənlə böyüdüm.

Sənə "eskizim" dedim. Həyə, bundan artıq gözəl bir ad tapa bilmədim. Düzdü, mən eskizimə vurğunam. Yadındadır birinci dəfə istədim biləyin öpəm: «Narahat olmasan hələ döz, qoy zamanı gəlsin»-dedin? Və ondakı dustaqdan çıxdın bir-birimizi basıb bağrımıza öpürdük, mən dedim: «Döz qoy vaxtı gəlsin»- Sən güldün?...     

Yox, mənə fikir eləmə. Lazım deyil ölüyə fikir eliyəsən. Mən əldən getmişəm. Bircə ailəmə de məni bağışlasın. Yaşayışdır da; hərə öz yolun getməlidir. De hamisini sevirəm...

Ax çəkmə! "Zamana Zamana" Deyib qəmli-qəmli adımı təkrar eləmə; qəmiyən dözümüm yoxdur. Əyə narahat olmasan döz qoy vaxtı gəlsin...

Ax! Haradayam mən? Qarışmış dalğalar aparır məni.

Mən axıram, hər anın, hər zərrənin bətnində:

Məhbəsdən sonra   Əli səni Bəhram-nan tanış elədi. O bir işçi ailədən idi. Kitaba maraq göstərirdi.

Buna görə də arada yoldaşlıq yaranmışdı. O oxuduğu kitabları ona da verirdi.

Əli öyrənci idi və bacısı Bahar məhəssil. Mən öyrənci zamani dağçılar içində sən və yoldaşlarınla tanış oldum.

Öyrəcilərin içində, Urmu-da ,Tehran və Təbriz-də bizim çoxlu yoldaşımız vardı.

Və müəllimlərin içində. Xəbərlər əlimiz dəydi. Yadıma gələn baharın əvvəlləri idi, Əli gəldi sizə. Sən mərizidin, yorğan döşək də yatmışdın:

«Qalx ayağa! Bəhram-nan gedirik Araza; həm çayı görək, həmdə qırağındaki kəndləri»-dedi.

«Görürsən  mərizəm, soyuq dəyib, təb içindəyəm, hər yerim ağrıyır; ayaq üstə dura bilmirəm.»

«Bəs mən tək gedirəm.»

«Mən getməyən yerdə səndə getməzsən.»

«Amma mən istirəm gedib məntəqəni görəm.»

«İstirsən Səmədin nağılın mənim başıma gətirəsən?»

«Yox! Bunun nə rəbti var Səmədin qəziyyəsinə?»

«Bəhram-nan gedirsən, neçə illik dostumuzdu, düz. Aydın fikir di, düz; amma mən Araza getməyə heç kəsə etimad eləmərəm. Sən getdin başıyan bir bəla gəldi, mən ata-anaya, dostlara nə cavab verəcəyəm; diyə bilərsən. Bəyə mənim yaxam-nan əl çəkərlər. Deməzlər niyə qoydun getsin?»

«Yox canim! Bir şey olmaz. Bu qədər qara baxma. Bəhram məni gözlər. Uşaq dəyiləm ki. Oda yoldaşımızdı, mənim ona etimadım var.»

«Mənim Araza getməyə heç kimə etimadım yoxdur. İndi ki sözə qulaq asmırsan məjburam bu naxoş halım-nan səni tək buraxmayam.»

Getdiz. Bəhram "sərbaz"-lıq dövrəsini keçirdirdi. Çay qırağında bir kəndə "Supah-e-daniş" -idi. Uşaqlara dərs verirdi. Kənddən çaya 5-6 dəqiqə yoludur. 

Kəndə yetişən günün axşamı, sən otaqda uzanmışdın. Bəhram-nan Əli hazırlandılar çay qırağına getsinlər.

Sən durdun onlarınan gedəsən:

«Sən mərizsən, qal dincəl » –Bəhram dedi.

«Yox, yaxcıyam, gələ bilərəm» -dedin. Və getdiz.

Çay qırağı. Hava qaranlıq. Araz çomurlu suyunan şaqqıldırdı. Elə ki öküzün ayağı suya dəysəydi getmişdi. Çaya yaxın "əkiz" saldız. Amma sən Bəhramın tələsik tərpəşmələrinə gözüdün. O hey deyirdi:

Oyana-buyana gəlin, belə-elə durun. Çalışırdı sizi çayın lab qırağına çəksin:

«Ağa can! Sal qurtar! Elə bura yaxcıdı» -deyib sözünə baxmadın.

Bir az akiz salıb qayıtdız. Bir neçə gün ordaydız, gözün Əli-dəydi: «Huşun başında olsun, çay qırağına getməyəsən»- hey ona dedin. Çox yerə getdiz, amma həmişə çaydan ara saxladız. 

Səni Əli qatdı bu işə. Bəhram tək onu dəvət etmişdi. Ancaq sağ səlamət gedib gəldiz, və sənin soyuq dəyməndə toxdadı.

 

1356-nin yayı gəldi.(1978)

Əli bir "e`lamiyyə" gətirdi, təksir edib yaymaq üçün. Bir "əl- poly copy maşını"-düzəltdik. Amma mürəkkəb yoxumuzudu. Bazarda onu hər adama satmayırdılar. Qərar oldu Bahar onu alsın. Bahar bir az paltarın, qiyafəsini dəyişib getdi bir kitab satan mağazaya ki; bu şeylərdən satırdı. Bu adınan ki mədrəsə babasının qızıdır və mürəkkəbi mədrəsə üçün alır. Çətinlik qabağa gəlmədi, aldı.

E`lamiyyəni təksir elədik. Yayılmaq üçün, Əli bəstəni Bəhrama verdi. Bir neçə həftə ondan sonra, Savakin məmurları töküldü evə Əli-ni tutdular və sən qaçdın.

Əli mülaqat-da Bahara dedi: Bəhram Savakidi. Və bir neçə ay ondan sonra ki məhbəsdən çıxdı: "E`lamiyyələr" bəstə-inən Savak da miz üstə idi" -dedi. Və eləki Savakin məmurlarının ad listi nəşr oldu Bəhramın adı da orda idi. Son dəfə ki Bəhramı gördün «Bu nə işidir sən gördün. Heç olmasaydı o əməkçi ata-anandan bir utanaydın» -dedin. 

«Yaşayışdır da» -cavab verdi.

Savak-inan Bəhram istəyirdi sizi ya heç olmasaydı Əlini Arazda boğsun?

Bu bir sualdır ki mən hələdə ona bir cavab tapa bilməmişəm.

 

1979, İnqilab-İran , qış. Bəhmən ayının 21-22. si. 

Şahin hökuməti yıxıldı. Kütlənin və siyasi qüvvələrin əlilə.

İslamistlər öz qüvvələrin bütün alınan yerlərə tikdilər və onları saxladılar. Başqa qüvvələrin heç biri bu fikirdə olmadı.

Tərsinə  özləri alan yerləri də Xumeyni-nin qüvvələrinə tapşırdılar. O günlər ki yaxından bu işləri gördüm mənə aydın oldu ki inqilab əldən getdi. Öldü! Bir iş görə bilmədik. Millətin yüzə 70-şi savadsız,, savadlıların çoxu da düşdü Xumeyninin dalına. Beləliklə İslamistlər milləti çəkdilər öz dallarınca. Hökuməti qapsadılar. 
“1357,  inqılab əldən getdi!”. Bəzi düşünən insanlar dedilər.

 

İran İnqılab 1979 (1357)

 

...57-nin Bəhmən ayından Urmu universitetin qabaqcıl Öyrənciləri , çoxlu nitq bərnamələri qoydular. Pakdis karxanasının işçiləri, yeni azad olan siyasi məhbuslar, və sa... qruplar bu işlərdə çalışırdılar. 

Kütləyə ictimai ədalət və azadlıqlar uğrunda, və onların acil tələbləri barədə geniş məlumatlar verilirdilər.

"Kar, həftəlik nəşriyyə dəftəri "yarandı. Fədai gənclər(qız, oğlan) oraya yığışdılar. 58-də, yayın axır ayı, İslamistlər və məscid camaatı hücum edib binasında yıxıb dağıtdılar. Gənclərin bir necəsini də yaxaladılar.

Ondakı Xumeyninin qüvvələri Kürdüstana, Türkmən- Səhraya, və siyasi qüvvələrin dəftərlərinə bütün şəhərlərdə hücum etdilər, boğultu, qırğın bütün məmləkətə hakim oldu. Gənclər Saysız hesabsız qırıldı. O gənclər ki ədalət, azadlıq, hüquq birlığın dən başqa bir şey istəmirdilər. Hamisi biçildi. Və o iş ki başımıza gəlməyəcək idi gəldi.

Xumeyninin liderliyi ilə İslamistlərin dini Totalitar və Faşist hökuməti taun kimi məmləkətə qələbə elədi...

Ondakı minlər üzvü təşkilat sahibi etməyə, Milli Məclis üçün 15 min rəyə , Fədai qız və oğlanların gecə-gündüz  xalq  üçün çalışma larına fikir elirəm; ondaki Fədai gızı Təhmin-i düşünürəm, və onun ana dilində nitqlərin, Dunxaniyat karxanasında savadsız, işçi qadınlara savad öyrətməsin; və yoxsul əkinçilərə hasil götürməkdə yardımları, Urmu işçilər Heyətin yaratmağı, və bonların hədər getməsin , yoldaşların qırılmağın, dura-dura gözlərimdən yaş ələnir...

 

Ax! Təhminim, əzizim, dostum, yadındadı dedim «səni görəndə romanlardaki qızlar yadıma düşür?». Və sən gülüb dedin:

« Fikrin haradadır dostum, bizlər yeni romanlar yazırıq...»

Və yavaşca oxudun: «Əzizim Zamana-oxum gəlmir kamana- yolumuz azadlıq-düz demir zamana...»

Təhmin deyirəm, tək səni demirəm. Sənin adın hammının adının rəmzidir. Mənim o gücüm yoxdur hamının adın sayam, amma əyə duruluq, igidlik, insaniyyət, təcəssüm tapsa olar Təhminlər. Oradakı gözəllik eyniyyəti tapır... Adın haminin adının rəmzi...

Bu acı günlərdə bir anda sizi unutmamışam. Bəyə olar insan öz varlığın unutsun. Aman, Bu ağır günlərdə səndən də elim üzülüb. Hər şeydən qırılmışam. Eyə Səfər-də olmasaydı mən indi çoxdan ölmüşdüm. Söz yox ki, indidə diri deyiləm; fəqət astanada dayanmışam...

Ax! Səsim kimsəyə çatmır...

Sə...fər...! Dostum, nəyə fikir elirsən? Əzizim, niyə ,niyə sınqın çıxdıq, səhvimiz haradandı?...

15

Hava bulud idi, yağış yağırdı. Uzaqlarda ildırım çaxırdı.

Birdən-birə ildırım  çaxarkən düşdü  arx qırağına və ağacları odladı.

Şüşə divar titrəyib sınıb töküldü.

Eviyizi gördüm. Binası dəyişib ,daha orda sizdən bir adam qalmayıb.

Ailəyin soruşdum: Tanımarıq, dedilər. Səfər! Çox sıxılıram, bir pis hissim var.

Düşüb sən iki dəyirman daşının  arasına!

Burda yaşayış belədir, özün görürsən. Amma qürbətə düşsən deyim ki:

Gənc Mələk mərizdi, ondakı sənin adıyın dilindən düşmür geçəcək ölümün girinə gedəcək.

Gülzar sənin üzün görmək həsrətiylə öləcək.

Ali mərizdi, həyətdə yıxılıb qanına bələşəcək. Yunis ruhi noxuşluğu üçün dəlixanada öləcək. Gəzmələr eviyin talıyacaqlar.

Obiri tərəfdən, qürbət hər şeyi deyişəcək. Hətta daşlarıda.

Uşaqların böyüyüb sənə özgə olacaqlar. Ailə buz kimi əriyib məhv olacaqdır...

 

»Zamana! Ekizim, gəl bu xəzan vurmuş bağın, mövləri yanında otur. Uzun yol gəlmişik, yorğun san.

İnsan biri`nən də olsa yalqızdır, mini`nən də olsa. Yalqız doğulub, yalqızda gedir.

İnsan həmişə yalqızdır. Gəl, sual eləmə, indi heç bir sorquya cavab yoxdu. Başın daya çinimə, bir dincəl. Insan bu toratan turunda, bir şikar olaraq , yalnız öz ekizinlə xoşbəxtdir. Demə sənə fikir verməyim; sən həmişə mən`nən varsan. Yuxuda oyaqlıqda , şirin röyalarda və qorxunc kabuslarda. Gəl dincəl, bizim gücümüz dincdədir. Ancaq bu lənətli turu yırtıb dağıtmağa bir yol tapılacaq; bələdə qalmaz. Bilirsən, özümdən qaça bilərəm, amma səndən heç vaxt...«

**

Əmi qalxdı ayağa otaqda addım atarkən dedi:

Səfər qapıdan girərək pillələrdən yuxarı çıxdı. İkimci mərtəbə  də :

«Bağışlayın, kimi axtarırsız» –Pərəstar deyib soruşdu.

« İstəyirəm mərizimi görəm.»

« Adı nədir?»

«Zaman.»

«Soy adi ?»

«Zamana, o ki çox yaralıdır.»

«Burda Zamana adili  çox  adam var, hamısıda yaralıdı.»

« O qabaq 58-imci otaqda olurdu, amma indi orda dəyil.»

«Həyə, bəzən mərizlərin otağı əvəz olur.»

«Sağ olun, taparam.»

«Yox, bir dözün.»

 

Pərəstar otaq qapıların bir-bə-bir açıb  ona göstərdi. Taxtların üstündə Zamana ya, bir az bənzər , yaralı qızlar yatmışdılar.

«Zama`n...a, Zama`n...a «-deyib bağırdı.

Doktor və pərəstarlar yığışıb dedilər:

«Məriz bura gəlib gedir. Sizin məriziyiz hətmən mürəxxəs olub, gedin dəftərdən soruşun.»

 

Dəftər ona yardım edə bilmədi:

«...Bəli , bəzi mərizlərin adı dəftərdə yoxdur-cavab verdi.»

 

Səfər "Gəzmələr...Gəzmələr ... "sözün dodaq altı deyərkən mərizxananı tərk elədi...

**

Səfərin müəllimi öz yerində oturar kən dirsəyin mizi üstünə qoymuşdu.

Necə ki dərs saatının əvvəlindən gözün Səfərə zilləmişdi, yavaşca əlin çənəsi altından götürüb :

«Səfər vaxtın qurtuldu, nə yazıbsan gətir təhvil ver«-dedi.

«Baş üstə ağa, indi gətirirəm.»

 

Səfər son şagird idi ki imtahan verirdi; uşaqların hamisi eşik dəydi.

Müəllimin sözündən sonra oda vərəqəsini təhvil verib eşiyə çıxdı...

 

Amirkəbir mədrəsə sinin  tətil zəngi çalındı. Uşaqlar hay- küvnən, şuxluq eliyə-eliyə çıxıb evə sarı getdilər.

İbad əmi mədrəsə qabağından geçirdi:

«Gəl bala! Yaxçı vaxtda gördüm; eyə dedin nə almışam sənə?»-dedi.

«Heyva?»

O bir yekə heyva cibindən çıxardıb ona verdi.

« Baba səni çox istirəm.»

**

Dəftər burada qurtuldu, amma o şeyi ki, mən axtarıram təzə başlanır...

 

Son

 

 

Son

 زامانا PDF متن فارسی

 PDF Zamana , Bütün Mətn