اما نظامیان کودتاگر ترکیه غریبه نبودند. ارتش همواره مهمترین رکن ایجاد و بقای این کشور جدید التاسیس بوده است. آتاتورک بنیانگذارِهوشمند ترکیه نوین خودش نظامی بود و در ایجادگری ترکیه، او و افسران مترقی ترکیه نقش درجه اول داشتند. اسلام گرایان ترکیه ای – نیز اسلام گرایان ایرانی- سخت به ایدولوژی ناسیونالیستی ترکیه که افسران میهن پرست ترکیه بر آن اساس ترکیه را بنیاد نهادند انتقاد می کنند. اسلام گرایان هیچ ایده یا ایدئولوژی را برتر از اسلام ایدئولوژیک نمی دانند. پس شگفت نیست که اردوغان آگاهانه به تبلور ناسیونالیسم ترکیه ای –ارتش- هجوم آورده است. سخن ما در اینجا باز کردن عارضه های منفی ایدئولوژی های ناسیونالیستی نیست. تا آنجا که به ترکیه باز می گردد، با فروپاشیدن امپراتوری-خلافت- عثمانی، یگانه عنصری که می توانست ترکیه را به عنوان یک دولت مدرن شکل دهد ناسیونالیسم بود. فکر ناسیونالیسم در ترکیه در تقابل با اندیشه امت گرایی اسلامیِ عثمانی ها شکل گرفت. تاکید لائیسیته متکی بر قانون در ترکیه نوین، مکمل و عامل نیرو دهنده به ناسیونالیسم بود. عثمانی ها با آنکه از لحاظ نژادی ترک بودند، اما برای آنان عنصر اسلام بر عنصر ترک تفوق کامل داشت. استبدادعثمانی بر پایه دینِ نهادینه شده اعمال می شد. لاییسیته بنیاد نهادهای دینی را که بسیار جان سخت بودند از بافت دولت و اجتماع طرد می کرد و ناسیونالیسم جایگزین برانگزاننده ای به جای ایدئولوژی امت گرای اسلامی می گردید. آتاتورک در ایجادگری ترکیه جدید از این دو عنصر استفاده درستی به عمل آورد. به این ترتیب بود که سکولاریسم و ناسیونالیسم در ترکیه به یکدیگر پیوند خوردند. بطوری که یکی تداعی کننده دیگری می گردید.
اکنون قراین زیادی دلالت بر این دارند که اردوغان در جهت تضعیف یا نابودی این دو عنصری که تاریخ نوین ترکیه را رقم زده اند حرکت می کند. عنصر اسلام سیاسی می رود تا جایگزین آن دو عنصر گردد.
کودتا یک ابزار سیاسی اعمال قدرت است. کارکرد آن مانند ابزارهای سیاسی دیگر بستگی پیدا می کند به اینک کودتا علیه چه نیرویی و برای چه هدفی اعمال گردد.
اردوغان و طرف داران او تبلیغات زیادی راه انداخته اند که کودتا علیه دمکراسی و رییس جمهور منتخب در نظام دمکراتیک صورت گرفته است. جمهوری اسلامی هم مرتبا با همین ادعا کودتای ترکیه را محکوم کرده است. اما پرسش این است که مگر در ترکیه اردوغانی دمکراسی برقرار است؟ انتخابات به تنهایی دلیل دمکراسی نیست. آزادی کامل احزاب، آزادی بیان، دستگاه قضایی مستقل ، توازن قوای مملکتی ، وجود ارگانهای نظارتی مستقل از دولت، در کنار انتخابات به دمکراسی مفهوم می بخشند. سکولاریسم و حقوق بشر دو گوهر تفکیک ناپذیردمکراسی هستند. در ترکیه هیچ یک از این عوامل وجود ندارند، یا کارکردی ناقص دارند.
کودتا و عکس العمل های ضد دمکراتیک اردوغان و اسلام گرایان پشتیبان او ترکیه را در وضعیت دشواری قرار داده است. کودتاهای پیشن نظامیان در ترکیه معمولا زیر عنوان برقرای نظم، چپ ها و نیروهای دمکراتیک را زیر فشار قرار می داد. اما این بار ظاهرا اردوغان و سیاست های اسلام گرایانه او هدف کودتا گران بوده اند. شکست کودتا صرفنظر از انگیزه های واقعی کودتاگران –که هنوز به روشنی معلوم نگردیده- بیانگر آنست که ارتش ترکیه در دفاع سنتی از قانون اساسی سکولار یک پارچگی خود را از دست داده و بخشی از ارتش در سال های اخیر به سیاست های اسلام گرایانه تمکین کرده است. شکست کودتا شاید ریشه در همین دو دستگی در درون نظامیان ارتش ترکیه داشته باشد. اگر این این فرض را بپذیریم در آن صورت باید نتیجه گرفت که کودتا لا اقل از جهت برنامه ریزی و اجرا اشتباه بوده است. اشتباه نظامیان و اقدامات سرکوبگرانه اردوغان در حمله از پیش تدارک دیده شده به نهادها و نیروهای دمکراتیک و دمکراسی خواه و سکولار و تصفیه ارتش برای ترکیه گران تمام خواهد شد. در تحولات اخیر ترکیه اردوغان تا کنون پیروز شده است، اما این پیروزی به قیمت تضعیف کشور بوده است. بازنده اصلی در نزاع بین دولت و ارتش، ترکیه به عنوان یک کشور بوده است.
ثبات سیاسی ترکیه از مسیر کودتا و دولتی اسلامی محقق نمی شود . پایه ثبات در ترکیه استقرار دمکراسی و حراست از آن بوسیله همه مردم ترکیه است. ثبات و دمکراسی در کشور همسایه ما ترکیه بویژه برای آزادی خواهان و دوست داران دمکراسی در ایران اهمیت مضاعف دارد.
احمد تاج الدینی
پنجشنبه 21 جولای 2016
افزودن دیدگاه جدید