رفتن به محتوای اصلی

مکائیل مشفق( Mikail Müşfiq) شاعری دگر اندیش
28.09.2016 - 07:50
 
 
 
 
در مقاله ی «نقاش - Mikail Müşfiq» که ترجمه ی شعری ست از مکائیل مشفق ، به حیات شاعر چنین اشاره کردم  :
 
«مکائیل مشفق ( 1939-1908)  از شاعران بزرگ آذربایجان است که  در بهترین دوران آفرینش خود، قربانی دیکتاتوری استالین و استالینیستها شد و در باکو تیرباران گردید. 
Missing media item.
ورقه ی حکم اعدام
 
وقتی به مشفق شاعر، میاندیشم یاد« لورکای» اسپانیا میافتم. یا در تراژدی « نوردای» شیلی گیر میکنم و سعید سلطانپور... همه سرنوشت مشفق را دارند...
چطور ممکن است انسان، انسان دیگری را به خاطر « عقیده اش» نابود کند! و تراژدیهای بی پایان بیافریند! 
وقتی آثار مشفق را میخوانم یک چیز بیشتر نظرم را جلب میکند: این روح عصاره ی «عشق» است. 
عشق به انسان و بهزیستی او. عشق به زیبایی انسان. و حیاتش. 
چطور توانستند این شعله ی عشق را خاموش کنند؛ برایم باورنکردنی است.
زمانی که « تار» از سوی استالین و استالینیست ها ممنوع شد او  شعر « بخوان تار» را در دفاع از این ابزار موسیقی مردمی سرود. اما با چه هزینه ای؟

 
Missing media item.
دست خط مشفق با الفبای عربی 
 
او نه تنها در شعر تار ، بل در نوشته های دیگرش نیز دارای روحی ست « آزاد» . چنین روحی در محیط « رهبر گرا»، دیکتاتور پرور و عقب مانده، پاک غریب و بیکس است؛ و محکوم به نابودی. عمق درد اینجاست. 
 با عقیده ی او کاری ندارم. عقیقده ی همه، آمیخته ای از درست و خطاست. از روحش  سخن میگویم.
این روح عصاره ی عشق است. خاموشی آن خاموشی عشق و زیبایی ست.
او تنها یکی از این عشقهاست. چه فراوان عشقهایی که خاموش نشده اند...» 
 

چرا و چگونه این شعله ی عشق  را در 29 سالگی ، در آغاز شکوفایی و خلاقیت، خاموش کردند؟
اعدام مشفق راحت نبود. او عضو کانون نویسندگان و از بنیان گذاران آن بود و با صمد ورغون و دیگر نویسندگان و شاعران بنام فعالیت میکرد.

Missing media item.
صمد ورغون و مشفق

اما در محیطی «سخت  ایده لوژیک، رهبرگرا، دگماتیک» که وجود هیچ « دگر اندیشی» را برنمی تافت. در کانون نویسندگان اعضا آماده ی حذف رقیبان خود و دگر ادندیشان بودند؛ با اتهامات گوناگون.

مشفق را  نخست شاعر خرده بورژوا نامیدند، بعد که شعر « بخوان تار » در آمد او را « شوونیست» و ترکیست و دزد گفتند .  از سوی هم قلمان خود. که سخن شان در کانون نویسندگان « حکم فتوای قتل» را داشت. شاعران و نویسندگانی چون Məmməd Rahim و مانندهایشان .
در زیر مقاله ی ممد راحیم را در مورد مکائیل مشفق و  شعر  Süleyman Rüstəmin سلیمان رستم  را پیرامون جریان «مساوات»  که از دیدگاه « لنینی-استالینی» نگاشته شده میخوانیم.این دو سند محیط زندگی مکائیل مشفق را به خوبی نشان میدهند.

Missing media item.
 نمیدانم  راحیم و رستم در اعدام مشفق چه موضع و حسی داشتند، و اینکه آیا میدانستند محیطی را که آنها و مانندهایشان ایجاد کرده اند زمینه ی اعدام این شاعر بزرگ را فراهم میکند یا نه. اما آنچه عملاً رخداد،  « حذف فرهنگی و دیدگاهی» مشفق سرانجام به اعدام شاعر منجر شد. مشفق را از عرصه ی هنر و نظر حذف کردند تا زمینه ی اعدامش فراهم شد. 
مشکل « عدم تحمل دگر اندیشی» بود. چون شرایط جامعه ی ایران، آدمها را به « خودی و غیرخودی، دوست و دشمن، انقلابی و ضد انقلاب، و...» تقسیم کرده بودند. حتی در کانون نویسندگان. و میدانیم که نظیر این تقسیم بندی در 58 در کانون نویسندگان ایران هم پیش آمد که منجر به انشعاب شد.

Missing media item.

دست خط اصلاحی مشفق

 مقاله ی راحیم از اسنادی ست که به زحمت به دست آمده و طبق نوشته ی Fatimə Kərimli ژورنالیست آذربایجانی بعد از 8 سال جست وجو آن را در کتابخانه ی  Axundov  Milli Kitabxana از لابلای روزنامه های قدیمی یافته است. متن اصلی این « اسناد  ادبی» را اینجا درج میکنم. شاید در توجه به «  تولرانس، تحمل دگر اندیشی، مشاهدی عواقب اندیشه ی ایده لوژیک  و متحجرانه » در محیط سیاسی و ادبی آموزنده باشد.
برای ترجمه، چیزی که در آنها مهم باشد، به نظرم نرسید . آنچه لازم بود در بالا قید شد. محتوای شعر و مقاله در کل « اتهامات و عدم تحمل دگر اندیشی» است .
ممد راحیم با این جمله حکم اش را آغاز میکند:
«عرصه ی ادبیات از زاویه ی ایده لوژی، عرصه ی  مبارزه ی صنفی[ طبقاتی]  قاطع و پیچیده ایست، از اینرو دشمن  برای نفوذ و  پیشبرد افکارخود از این زاویه وارد میشود .
م.مشفق یکی از این آدمها ست...» 
بیچاره دگر اندیش، با این اندیشه و حکم تکلیفش روشن است. او دشمن طبقاتی ست و باید با او قاطع برخورد کرد. اعدام.
نویسنده واژه ی «صنف» را به جای «طبقه» بکاربرده، که نشانه ی سطح آگاهی مارکسیستی اوست. تا جایی که من اطلاع دارم « سرمایه» ی مارکس، به آذربایجانی ترجمه نشده است.
علاقمندان از ترجمه ی ترکی ترکیه استفاده میکنند. نوشته ی ممد راحیم در یک کلام « حکم اعدام» هر دگر اندیشی ست... مثل برخورد خمینیست ها با دگراندیشان.

موضوع «دگراندیشی » و « قربانی» شدن مشفق مسئله ی حال و آینده ی ما در عرصه « ادب و سیاست» است. گرچه اعدام و زندگی او به گذشته تعلق دارد. اما مشکل « حق تعیین سرنوشت»، چگونگی برخورد با « ترکیسم» ، « ایده ی چپ»، هنوز از دشواریهای مسایل ادب و سیاست فعالان آذربایجان است.

در زمان مشفق ( زمان لنین و استالین) نتوانستند حق تعیین سرنوشت را از راه « اتحاد یا جدایی داوطلبانه» حل کنند. و تز اتحاد اجباری و هژمونی حزب را پیش بردند. 
چپ آن زمان ایده ی دموکراتیسم را از سوسیالیسم جدا کرد و عملا دور ریخت، در صورتیکه مبارزان اولیه خود را 
« سوسیال-موکرات» مینامیدند. و حداقل دموکراتیسم ، در تئوری مورد توجه بود. آنرا از تئوری نیز کنار گذاشتند. و دیکتاتوری « حزب و دبیر کل» را پیشه کردند. 
ایده ی « استقلال و ترکیسم و پان ترکیسم و اسلام سیاسی» در منطقه مطرح بود و احزاب و جریانهای سیاسی ، و حتی سیاسی-نظامی، و دولتها ، در این عرصه فعال بودند. 
رخدادهای خشونت آمیز و کشتار نیز کم نبود. جنگ جهانی اول و ادامه ی عواقب دنباله دار آن ، تلاشی امپراتوری عثمانی و سرنگونی تزاریسم ، و انقلاب مشروطیت ایران ، قدرت گیری کوتاه مدت « جریان و حزب مساوات در باکو» ، ( حزب برابری و استقلال خواه و اسلامیست)- که کم و بیش به پان اسلامیسم و پان ترکیسم گرایش داشت، محیط رشد نیافته ی سرمایه داری ، وجود جوامع عقب مانده ی سنتی و فئودالی و نیمه فئودالی ، مهر خود را بر دیدگاه « چپ ایده لو ژیک( مارکسیست-لنینست- استالینست)» و « راست پان ترکیست و اسلامیست و جدایی خواه» زده بود. 
هر دو جریان « راست و چپ» به بیراهه رفتند و انسانهای بیشماری در این میان قربانی شدند که یکی از آنها مشفق شاعر بود. 

منظور از چپ ( بلشویک-منشویک) و راست، ( گروههای ناسیونالیست و ترکیست و اسلاگرا و پان ترکیست) است. 
بین راست و چپ ، جریان سوسیالیست و سوسیال دموکرات هم بود دند. که در کل میتوان آنها را « دسته ی
سوم یا بلوک سوسیالیست» نوشت. 
مجلس حکومت دو ساله ی « جمهوری آذربایجان» یک مجلس چند حربی بود: عملا با جدایی دین و دولت. میشود گفت نطفه ی مجلسی بود که اکنون در جمهوری آذربایجان وجود دارد.
در « جمهوری آذربایجان» که تقریبا 2 سال طول کشید،« 1918-1920» ، احزاب مختلف در مجلس حضور داشتند، 1-مساوات، 2-بلوک سوسیالیست( س ار- و سوسیال دموکرات)، 3-حزب احرار( ترکسیت- مسلمان چی)، 4-حزب اتحاد ( روسیه ده مسلمانلیق)، 5-نمایندگان احزاب غیر مسلمان .
خود محمد امین رسول زاده در طول زندگی خطهای مختلف سیاسی و اندیشه ای داشته است: اسلام، سوسیالیسم، دموکراتیسم، فردوسی گرایی، ناسیونالیسم، ترکیسم .
با یک نگاه به این پله ها روشن است که او در طول زندگی خود هرگز نتوانست « تضاد این اندیشه ها» را برای خود حل کند. 


مواضع درست در این شرایط : اتخاذ اتحاد داوطلبانه ؛ دمواکرتیسم ، اجرای آزادی و برابری و عدالت اجتماعی، تولرانس و تحمل عقاید مختلف، لغو اعدام و جدایی دین و مذهب از دولت و این چیزها بود. 
شاید گفته شود این چیزها در آن شرایط به فکر کسی نمیرسید تا چه رسد به اجرای آنها. 
آنچه برشمردم ریشه در علوم اجتماعی-فلسفی-سیاسی دارند و بر خلاف تصور ساده نگرانه، درک و کشف و عمل به آنها ممکن و از وظایف دوران بود که متأسفانه « اندیشه ی ایده لوژیک، دینی، و خصایل دیکتاتوری و قدرت طلبی ، منافع مادی لایه های اجتماعی و طبقات» مانع شدند و اداره ی امور جامعه به دست « مالکان و حاکمان برجان و مال و خاک و فرهنگ مردمان و زحمتکشان» افتاد و نه به دست خادمان مردم. 

اساساً کسی یا هیچ گروهی نمیتواند « خادم مردم و زحمتکشان» باشد ، آنها باید « خودشان امورات خود را اداره کنند و خادم خود باشند» . سرنوشت خود را انتخاب کنند و به راه خویش روند. در صورت انتخاب  زندگی مشترک یا مستقل ، در همه ی نقاط کوچک و بزرگ جامعه ضرورت دارد اداره ی امور کارها به دست خود نهادهای مردمی و دموکراتیک باشد؛ و تا حد ممکن مستقیم توسط خود آنها اداره شوند. حتی دولت و واحدهای فدرال و خود مختار و غیره در جامعه.
اداره ی جامعه به دست خود مردم، با متد دموکراتیک ، با سیستم حاکمیت نهاد های دموکراتیک، که میتوانند شورا، انجمن، کانون، و غیره نامیده شوند و یا با اصطلاحات زبانهای محلی نام گیرند.(نام مهم نیست عملکرد آنها تعیین کننده است). و نه « برگزیده ها» که به جلاد و مالک و حاکم و زالو تبدیل شوند و دمار از روزگار بزرگ و کوچک در بیاورند. 

آنچه به ادبیات مربوط میشود اینه که « کاری ست در یک عرصه ی دموکراتیک،  و با ذات دموکراتیک» و تعیین کننده اقبال مردم است. دوست بدارند یا دور بریزند. حزب و جریان حاکم حق دخالت
به این چیزها ندارد. هیچ حاکمیتی به جز حاکمیت دموکراتیک خود مردم توسط  نهادهای مستقیم آنها نمیتواند خدمتگذار مردم باشد؛ وجود ادعای سخنگوی مردم بودن اینان ، کسانی مثل ممد راحیم،  یا حزب، خود توهین به حاکمیت مردم است. چه رسد به اینکه «فتوای ادبی برای قتل » هم بدهند. یا زمینه ی قتل را با فتواهایشان فراهم کنند. 

برای آشتایی بیشتر با مکائیل مشفق رجوع شود به  «نقاش - Mikail Müşfiq»

 

Missing media item.

 

 

 

 

 

تهیه و تنظیم متن آذربایجانی از 

Fatimə Kərimli 

 

Məmməd Rahimin Mikayıl Müşfiq haqqında məqaləsi: Kontrrevolüsioner, kontrabantçı, oğru…

Təkcə Məmməd Rahimin Mikayıl Müşfiq haqqında yazdığı məqaləni 8 il axtarmışam. Heç bir kitabda, heç bir internet resursunda tapa bilmədim. Yeganə yol Axundov adına Milli Kitabxanada köhnə qəzetlərin arasında eşələnmək idi. Təbii ki, tək bu yazı üçün yox. Hələ də adları uca tutulan digər saray şairlərini tanımaq üçün. Yazılar silsiləsini elə uzun müddətdir axtardığım məqalə ilə başlayıram.Fatime Kerimli.

Missing media item.

 

Məmməd Rahim

 

Ədəbi sahə ideologiya cəbhəsində sinfi mübarizənin ən kəskin və mürəkkəb sahəsi olduğundan düşmən buraya soxulmağa və öz fikirlərini yeritməyə çalışır.

M.Müşfiq belələrindən biri idi. Zahirən “səmimi”, “məzlum” görünən əsas mahiyyəti etibarilə isə hiləkar olan Mikayıl Müşfiq çox zaman ifşa olunmaq ərəfəsində “Sovet əsəri” yazaraq özünü gözdən yayındırmışdır. Onun zahirən Sovet, lakin bütün daxili quruluşu etibarilə qəddar kontrrevolüsioner ruh ilə dolu olan bir sıra əsərləri vardır. “Səməndər” əsərində revolüsion rus xalqının Azərbaycan xalqına olan yardım əli, onun səadəti, çiçəklənməsi üçün olan köməyi inkar olunmuşdur.

Burada müsavatçıların dediyi od yurdu vardır ki, o, özünü yalnız bu od yurdunun “Səməndər”i sayır. İki üzlü Mikayıl Müşfiq uzun zaman öz-özünü sədaqət nümayəndəsi kimi tanıtdırmağa can atmışdır.

Halbuki, gördüyü işin mahiyyəti etibarilə o, fəlakət carçısından başqa bir şey deyil. O, Azərbaycanın döyüşkən əməkçi xalqını aciz, üzü qara vermişdir. Tarix qabağında isə bu xalq heç də üzüqara olmamışdır. O, əsirlərcə döyüşmüş, isyan etmiş və nəhayət şanlı Aprel revolüsiasını yaradaraq öz həqiqi azadlığını əldə etmişdir. Müşfiq bunu görməyə kordur.

 Missing media item.

Müşfiq ilk qidasını Türkiyənin aristokrat şairi Hamid və kontrrevlosioner Hüseyn Caviddən almışdır. Onun “Küləklər” kitabçası hər cür meşşan, anarxist və yaramaz qara anti-sovet kontrrevolüsion fikirlər ilə doludur. O, kitabının düşmən əsəri olduğunu gizlətmək üçün “etiraf” yazdı. Bəzi prinsipsiz, liberal, averbaxçı tənqidçilər bu etirafı həqiqi etiraf kimi qələmə verdilər. (Mehdi Hüseyn) tənqid düşməninin bu pərdələməsini görmədi, onu yırtmadı.

Mikayıl Müşfiq maskalanmaq üçün bəzən çox gurultulu məsələdən yapışıb revolüsion temalar arasında gizlənməyə çalışırdı.

O, Leninin obrazını vermək iddiasında bulunurdu, lakin sözdə xalq səadətindən danışan, işdə isə xalq azadlığını satan bu sənət dəllalı ulu Lenini qaniçən cahangir, peyğəmbər Məhəmməd ilə, Budda ilə müqayisə etmişdir. O, dahi Lenin obrazını qəsdən təhrif edir, alçaqcasına öz ideyasını yürüdərək sinfi mübarizəni nifrətlə qarşılayır. İlk baxışda “müsbət” görünən misraların arasında əsas kontrrevolüsion fikrini yürüdür, düşmən ilə aparılan mübarizədə tökülən qanı qardaş və sevgili qanı adlandırır. Lenini düşmənçilliyi yaratmış kimi göstərir.

Böyük Sovet xalqının və dünya proletarlarının ulu rəhbərini, ancaq türkün dastanında gurladığı üçün qəbul edir.

Missing media item.

“Küləklər”də Sovet Gürcüstanı “Zagesi”nə qarşı olduqca reaksiyon kontrrevolüsion fikirlər vardır. O, üzərində “Zages” qurulan Kür çayına müraciət edib kim tərəfindən kilidləndiyini, sinəsinə dağ çəkildiyini soruşur. Tbilisi nura boyayan “Zages”-dəki çarxları Kür çayının başına bəla kəsilmiş  bir xəncər kimi verir. Kənddə sosializmin simvolu olan traktoru “torpağın köksünü bıçaqlayan”, “ulayan nər”, “təzə cəllad” kimi göstərir. Öz zəhərli müsavatçı nasionalist kisəsini Türkiyənin hər cür reaksion, mühafizəkar, millətçi şairlərindən dolduran bu reaksioner təbiət qoynunda çəkilən dəmir yollarına amansız fikirlər bəsləyir. O, təzə çəkilən dəmir yollarını “dağların qəddini bükən”, “çəlik bağrını sökən”, “sinəsinə ayrılıq dağı çəkən” bir amil kimi göstərir. Halbuki, tənqid belə vicdansızlığa qarşı öz sözünü deməli, onu bolşevik atəşinə tutmalı idi.

Xalq səadətinə düşmən olan bu əclaf, “İnqilab” şeirində proletar revolüsiasını yandırıb yaxan lava, bir vulkan stixiyası kimi təsvir edir. Əcaba bu bir şanlı Oktyabr revolüsiasının xüsusiyyətlərini inkar demək deyilmi? Əcaba bu əməkçi xalqları səadətə çıxaran işçi kəndli revolüsiasına böhtan deyilmi? Əlbəttə böhtandır, əlbəttə söz yox ki, bu əməkçi xalqların azadlıqlarını təmin edən işçi revolüsiasını inkardır.

Müşfiq “Tərtərges nəğmələri” və “Mingəçevir həsrəti” kimi son şeirlərində öz kontrrevolüsion fikirlərini yürütmüşdür. Müşfiqin hayasızlığı oraya gəlib çatmışdır ki, o, Sovet Azərbaycanında heç bir yenilik görməyirdi. “Mingəçevir həsrəti”ndə xəstə canımızın asta-asta öldüyündən bəhs edib cəfəngiyyat söyləyib sovet quruluşuna kontrrevolüsion böhtanlar atır. O, Azərbaycanın azadlığını danmaq üçün Mingəçeviri bir vasitə kimi götürürdü. O, guya Mingəçeviri həsrətlə gözləyirdi. Halbuki bu, hiyləkarcasına olan bir metoddur. Şeirdəki ruh isə Azərbaycanın asta-asta öldüyünü iddiadan başqa bir şey deyildir. Bizə yabancı Müşfiq “Duyğu yarpaqları” şeirində “Bir üzüm qaradır, bir üzüm sarı” deməklə özünün ikiüzlülüyünü yaxşı göstərir.

 

Həmid kimi qatı pantürkistin şeirlərindən ilham alan b düşmən, bəxtiyar ölkəsi üçü fədakarlıq göstərən mübariz neft işçilərini “Canavar” obrazı ilə təsvir edir. Onun doğma dilini bir yana qoyaraq ona böhtan atır. Neft qəhrəmanına saxta bir dil, pantürkistlərin dilini verir. İşçini Türkiyə saraylarının dili ilə danışdırır, “Canavar” şeirində Bakı işçisi danışırkən “məqsəd” əvəzinə “maqsad” deyir. O beləliklə, öz çirkin hiyləsini yürütmək üçün döyüşçü işçi əvəzinə saxta bir obraz yaradaraq oxuculara təhvil verir. Ümumiyyətlə, dildə osmanizmə oryentasiya hiləkar Müşfiqin apardığı siyasətin bir qolu idi. Pantürkist Müşfiq  dildə osmanizmi təbliğ edirdi. O, müstəqil Sovet Azərbaycanının dilini tanımayırdı. O, pantürkist, panislamist bir dil ilə Azərbaycan xalqı dili arasında büllurlaşmağa doğru gedə doğma sovet ədəbiyyatı dili arasında heç bir fərq görməyirdi. O, öz fikirlərini yürütmək üçün “gəliyor”, “gediyor”-u rayonlarımızdakı “aleyir”, “gəleyir” ilə qarşılaşdıraraq Sovet Azərbaycanı ilə Türkiyə dili arasında heç bir fərq olmadığını iddia edirdi. Onun dildə pantürkist bir siyasət yürütdüyünü göstərmək üçün leksikonundan gətirəcəyimiz bir neçə misal kifayətdir. O, “vətən” deyil, “vatan”, “həftə” əvəzinə “hafta”, “şəfəq” deyil, “şafaq” işlədirdi.

 Missing media item.

Müşfiq dili və şeirlərindəki qandrabanda yolu ilə gətirdiyi fikirləri etibarilə bü günə, proletariata sadiq bir şair olmamışdır. O, proletar revölüsiasında əsərləri ilə aktiv iştirak edən Mayakovskiyə nifrət bəslədiyi halda “Mingəçevir həsrəti” və “Şən Tiflis” şeirlərində onun Sergey Yeseninin ölümünə yazdığı şeirindən açıq-aydın oğurluq etməkdən çəkinməyirdi. Mayakovskinin “Yüzəlli milyon” adlı poemasından açıq oğurluq edərək “Zəfər səsləri”ni yazdığı bir faktdır. Mikayıl Müşfiq şeirləri üçün oğurluq ta ilk günlərdən bu günə kimi xarakter bir hal olmuşdur. Aleksandr Zarovun “Qarl Libknext”, Utkinin “Veter” şeirlərini oğurlayıb “Qonağım” və “Qarl Libknext” adı ilə çap etdirən bu şeir oğrusu Vasili Qazinin, “Ruçnoy lebed”-ini dəxi “Əl ördəyi” deyə vaxtilə təb etdirmişdir. Müşfiq sinfi qardaşı Çobanzadədən də oğurlayardı. Onun qatı millətçi “şeirlər” kitabından “Bulutlar”ı oğurlayaraq “Küləklər” kitabçasına köçürmüşdür. Nə üçün o belə edirdi? Çünki o, quruluşumuza sadiq deyildi. Ona görə də sovet tematikasından müstəqil olaraq yaza bilməyirdi. Odur ki, o yandan, bu yandan rus, erməni sovet yazıçılarından, Nəsimidən, Məmməd Akifdən, Baba Tahirdən, Hamiddən və başqalarından çırpışdırırdı. O, əclaf ideyası üçün hər cür qandrabandçılıqdan istifadə etmişdir. Vaxtilə yazdığı kontrrevolüsion “Banditlər” poeması ifşa edilmişdir. O, həmin “Banditlər”i “Dağlar macərası” adı ilə yaxınlarda “Ədəbiyyat qəzeti”ndə çap etdirmişdi. O, bu kimi hərəkətləri ilə Azərbaycanın kulturunu, səadətini əlindən almaq, onu eyni kaloniya salmaq kimi çirkin bir ideyaya xidmət edirdi. Mikayıl Müşfiq kimi satqınlar sinifsiz dünya qurmaq uğrunda mübarizə aparan sovet ədəbiyyatına az əngəl olmamışlar. Artıq onlar ifşa olunmuş, maskaları tamamilə yırtılmışdır. Düşməni amansızcasına ifşa etməkdə prinsipial tənqid hələ çox işlər görməlidir. Tənqid hər cür ziyalı əhvali-ruhiyyəyə atəş açmalı, namuslu sovet yazıçılarının yaradıcılığını yüksək səviyyəyə qaldırmalıdır.

 

Məmməd Rahim

“Ədəbiyyat” qəzeti, 1 iyul 1937-ci il

 

 Missing media item.

 

Süleyman Rüstəmin Müsavatı alçaldan şeiri:

“Müsavatçı bayquşlara” BİRİNCİ HİSSƏ

 

Okudum diqqətlə son məktubunu,
Çıxdı gözlərim həlqələrindən;
Nifrətlər oxudum sənə dərindən
Anlayınca sənin son məktubunu.

Gəl bir az da dinlə bəni, bir az da
Qan-qan söyləyirsən çaldığın sazda
Ağzımız radiodur bütün dünyaya
Bu gün bütün dünya eşidir bizi;

Getməz sözlərimiz, getməz havaya,
Sən də varlığınla dinlə bir bizi!
Bilməm nə vermişdir sənə müsavat?!
Ki, hər bucaqda sən çalırsan qanad.
Rəngi, rayihəyi anlamazsın sən;
Üç rəngli bayraqda nə buldun söylə?
Hanı güvəndiyin ağalar, xanlar?
Hanı bizləri bir pula satanlar?
Hanı Xoyski, hanı Əhməd bəy?
Hanı o Nəsib bəy, hanı o köpək?

Eşitim Parisdə və İstanbulda
Satmışlar Bağını biz də içində
Qanlar axıtmışlar onlar bu yolda;
Qəm qüssə çəkməkdən düşmüşlər heydən

Özləri üçün də bizim üçün də;
Çıxmışdır əlləri puldan, hər şeydən;
Onlar şantanlarda çağırıb iclas,
Aprel günlərinə saxlayırlar yas.

Aprel; bizdə bayram, sizdə matəm,
Aprel; yükləmişdir sırtınıza qəm.
Apreldə gəlmişdir işçilər cana,
Aprel can vermişdir Azərbaycana

Pırıl – pırıl yanır, göz qırpır aprel,
Yüzünüzə acı söz çırpır aprel
Apreldə duruldu bulanıq sular,
Apreldə oyandı çəlik duyğular.

Aprel; Kafkasyanın dərdini tapdı,
Bir çok yürəklərdən bir yürək yapdı.
Sizin cəmiyyəti öldürdü aprel,
Hələ yenə kokur mırdar cəmdəgi;

Gülməyən yüzləri güldürdü aprel,
Güc tapdı işçinin xəstə biləyi.
Aprel boğazından amışdır dünü.
Aprel; işçilərin qurtuluş günü.

Əkşi yüzünüzə tüpürdü aprel,
Sizləri buradan süpürdü aprel.
Hələ yadımızda mart hadisəsi
Ki, millət adına tökdünüz qanları;

Missing media item.

               – – –
Qaçıb İstanbula əliniz qanlı
Dediniz: bizləri xilas ediniz!
Qoşuldu sizlərə saysız osmanlı,
Geçərkən bırakdı yolda qandan iz.
Siz erməni və türk əməkçisini
Bir-birinə düşman kəsdirdiniz.
Unudub onların köməkçisini
Yerlərə tökülən qanları şərab
Əvəzinə içib, sonra şişdiniz.

Sizin fitnənizin nəticəsində
Mıxlandı divara xırda uşaqlar;
Qaçqınlarla dolu gizli bucaqlar.
O dövrün: fəqanlar vardı səsində;

O dörvün: nə deyim nəyi yokdu ki…
Vəhşəti o kadar çokdu, çokdu ki.
O zaman, o zaman, əvət o zaman
Can verən balığın gözləri gibi;

O zaman yerlərə bakmadaydı ay
Başını itirmiş sərsəri gibi;
O da seyr edirdi milli qırğını
Geyindi məmləkət atəşdən gömlək

Bir yanda cəmdəylər, bir yanda da qan
Sağ qalan pərişan, dalğın kütlənin
İradəli asi, yorğun kütlənin
Aclıq qarğa gibi qondu başına.

Verməkçün nihayət bu göz yaşına
Nümayiş etdirdi öz varlığını
İnqilab: devlərin yürəklərində,
İnqilab: devlərin biləklərində,
İnqilab: devlərin diləklərində,
İnqilab: devlərin əməklərində.

– – –

Hər geçən adama, hər tin başında
Bir tikə çörəkçin uzandı əllər;
Qəfəsdə çırpınan bütün gönüllər
Təsəlli aradı öz göz yaşından.

O zaman bu yerdə açlıkdı hakim;
Küncüt yeyən kimdi, gök ot yeyən kim…
Şişmişdi aclıqdan əllər, ayaqlar;
Nə yaman çağlardı, aman o çağlar.

Onlar qaçmışlarda.. nə veclərinə
Hətta Türkiyədə belə demək olar ki,
Kapak tapmışlardı quvəcilərinə.
Onlarçün bu işdən asan nə var ki?

19-cu il bu məmləkətin
Halını eylədi olduqca çətin;
Zahirdə mədəni, batində vəhşi;
Varlıkları əkşi, yüzləri əkşi

Cəlladlar qurdular dar ağacları
Şəhərin göbəyində, tam ortasında.
Zira vardı buna ehtiyacları;
Nə işi onların xalqın yəsində?

Onların əlində olsaydı fürsət
Salıb cümləmizin boğazına ip,
Dar ağaclarından asardı əlbət,
Sonra bir “kabare” verərək tərtib

“Kurtulduq” deyərək edərdi bayram.
Bizlər bu işdə heç görünmədik xam
Məhbəsdə yatdırsa bir çoxlarımız
Endi başlarına yumruqlarımız.

– – –

Görənlər bilir ki, Bakı o zaman
Qızdırma keçirdi; qusdu qızıl qan
Oldur darmadağın, evlər pərişan
Hər evdən yüksəldi oxşamaq səsi.

Kimsədə sevincdən qalmadı nişan
Dokundu yülərə ölüm busəsi.
Odur ki, bu yerin dərdli sazında
Çalındı o zaman yanıq havalar;

El aşıklarının söz arasında
Vurduğu xallarda vardı ah-zar.
Sardı hər tərəfi ölüm səsləri;
Sizsiziniz bu işin müəssisləri!

– – –

20-ci ildə nələr olmadı;
Yüksəldi göylərə yerin fəryadı.
Yandı od içində Şuşa qalası,
Əks etdi dağlara matəm havası.

Qalın dimağların qaranlığında
Milli ədavətin şimşəki çaxdı;
O şimşək ah… bütün bir şəhəri yakdı
Sizlər deyildiniz, əzilən ölən:

Bu iki millətin yoksullarıydı
Onlar bir sinfin oğullarıydı.
Şuşa qalsı bir yanar dağ oldu.
Ah, bu yanar dağı yaxından görən

Sızladı, sızladı dərindən dərin;
Bu; onun qəlbində böyük dağ oldu.
İki millət deyil, iki sinif var
Siz əzilən sinfi çox aldatdınız.

“Görməsin dünyayı sonra ayılar”
Deyə, gözlərinə torpaq atdınız.
Daşnak, firqəsindən istədi subat
Quranı bir qalxan yapdı müsavat

Bir yanda hökmran quduz daşnaklar.
Bir yanda müsavat adam bıçaqlar
Müsavat deyirdi: “ey igid türklər!
Bu kadar uyumak olmaz bu kadar

Ermənilər sizin düşməninizdir,
Gözündə onların vətəninizdir!
Durunuz, durunuz cihad vaxtıdır!
Körpə uşağa da acımayarak.
Bu murdar milləti lazımdır qırmaq!”.

– – –

Bir yanda da durub deyirdi daşnak:
“Ey gözü kor millət! Günahdır yatmaq.
Türklər qanınızı içməyə hazır.
Kalkınız, kalkınız bu siz, bu mavzir!”

Missing media item.

              – – –

Sizin yapdığınız o kadar çok ki,
İmdi sizə dair yamzkçin dastan
Dənizlər mürəkkəb olsa da azdır.
Sizdə beyin yok ki, düşüncə yok ki

Sizin nəfəsiniz zəhərli qazdır.
Sizin İstanbuldan döndüyünüz an

Qapladı yerləri Sultan ordusu;
Keçdi iş başna paşalar, xanlar,

Təzədən Bakıda qasırğa oldu.
Uzandı üstünə qanlı pəncələr;
Qucdu şəhərimizi atəşdən çənbər.
Qıvrıldı, qıvrıldı yandı şəhərimiz;

Uzaktan bakanlar sandı şəhərimiz:
Qan alev rəngində bir sırğa oldu.
Bilirdik bu dərdin bir əlacı var
Müdhiş qızdırmadan bıkan bu şəhərin

Fəryadı göylərə çıxan bu şəhərin
Şimal yerlərinə ehtiyacı var.

– – –

Çürük bir firqəyə olaraq rəhbər,
Bir allah kəsildi Məhəmməd Əmin
Hər bir yığıncaqda açaraq şəhpər,
Millətin önündə eylədi yəmin

Ki, “üç rəngli bayraq enməz bir daha.
Yakdığımız məşəl sönməz bir daha!”.
Tüstü yerinə hər bacadan çıxan
Sizin zülmünüzdən ahdı, fəryaddı.

İnqilab uğrunda coşub, hayqıran
Əlinizdən ölüm şərbəti daddı..
Doğrudur: bolşevik qanilə sizin
Qanınız bir dəyil; sizinki zərdab.

Sığınıb qoynuna siz ingilizin
Orada yalıyınız doyunca boşkab
Bizim mədənlərdə alışan işçi:
-Yerdən çıxardığım bu qapqara qan

Bənimdir: nur alır zülmət qanından!
“Beyni ölkəmizin qızıl Moskva,
Bakı da qəlbidir, can verir ona”
Şimal: verdi bizə həyat dirilik;

Şimal dedi: lazım işçiyə birlik!
Şimal koşdu bizə imdadə qansız;
Şimal mübarəzə etdi amansız:
Bizi ingilizə  heçə satanla,

Alçaq bəylə, xanla və şarlatanla,
Şimal bizimkidir, biz şimalınkı
Şimal inqilabın qızıl beşiyi
Bakınız bir dünya yaradırız biz.

Yaratmakdan başka aramadayız
Hər ufacık şeydə biz bir inqilab.
Bizim rəhbərimiz Lenin, firqəmiz;
Onun yolları ilə yürüməkdəyiz.

Sizin rəhbəriniz bir şarlatandı,
Nə tez söndü onun alovu, andı?!

Şeir 1930-cu il 2-7 aprel tarixlərində “Kommunist” qəzetində nəşr olunub. Ardı var

منابع :

1)

https://fatimekerimli.wordpress.com/category/es%C…

2)

http://www.kulis.az/news/5568

 

دیدگاه‌ و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.

آ. ائلیار

فیسبوک - تلگرامفیسبوک - تلگرامصفحه شما

توجه داشته باشید کامنت‌هایی که مربوط به موضوع مطلب نباشند، منتشر نخواهند شد! 

افزودن دیدگاه جدید

لطفا در صورتیکه درباره مقاله‌ای نظر می‌دهید، عنوان مقاله را در اینجا تایپ کنید

متن ساده

  • تگ‌های HTML مجاز نیستند.
  • خطوط و پاراگراف‌ها بطور خودکار اعمال می‌شوند.
  • Web page addresses and email addresses turn into links automatically.

لطفا نظر خودتان را فقط یک بار بفرستید. کامنتهای تکراری بطور اتوماتیک حذف می شوند و امکان انتشار آنها وجود ندارد.

CAPTCHA
لطفا حروف را با خط فارسی و بدون فاصله وارد کنید CAPTCHA ی تصویری
کاراکترهای نمایش داده شده در تصویر را وارد کنید.